Жанчына глядзіць па ТВ выступ Уладзіміра Пуціна
У канцы 1980-х Алена Конева працавала ў ВЦИОМ, а затым заснавала свой цэнтр маркетынгавых даследаванняў у Расіі. Пасля пачатку вайны ва Украіне Конева стварыла незалежную сацыялагічную супольнасць Extremescan, якая правяла ў Расіі некалькі сацапытанняў пра вайну.
— Сёння 100 дзён вайны. Як за гэты час змянілася стаўленне да яе ва Украіне, у Расіі? Людзі больш падтрымліваюць яе ці менш, больш гавораць пра гэта ці менш — ёсць нейкая тэндэнцыя?
— Мы пачалі вымярэнні літаральна адразу пасля пачатку вайны. Гэта было 28 лютага. Я адразу скажу пра тое, што нашы вымярэнні, безумоўна, з'яўляюцца вельмі важнымі і фактычна на сённяшні дзень амаль безальтэрнатыўнымі, таму што асноўныя вымяральнікі — гэта дзяржаўныя постэры. Гэта дзве арганізацыі — ВЦИОМ і ФОМ.
Алена Конева
Яны публікавалі свае звесткі да канца сакавіка, і пасля гэтага публікаваць іх перасталі. Для мяне гэта з'яўляецца такой ускоснай прыкметай таго, што вы, безумоўна, маеце рацыю ў сваёй здагадцы, што нейкую найбольш высокую кропку падтрымкі «ваеннай аперацыі» мы прайшлі.
І ў найбліжэйшы час, як мы і прагназавалі, пачынаючы прыкладна з чэрвеня-ліпеня, гэтая падтрымка будзе скарачацца. Яна не будзе скарачацца фундаментальна, але, безумоўна, нейкая частка людзей, якія падтрымлівалі яе, змяніла стаўленне. Мы гатовыя ўбачыць скарачэнне гэтай падтрымкі.
«Падтрымка «ваеннай аперацыі» у маі была 64%»
Па апошніх вымярэннях, якія мы рабілі ў сярэдзіне мая, падтрымка ваеннай аперацыі была 64%. Калі ўсё гэта пачалося, праз некалькі дзён пасля пачатку вайны, яна складала 58%. У пачатку сакавіка, пасля ўвядзення закона аб фэйках, яна трымаецца на ўзроўні 60-65% і практычна не мяняецца. Вельмі важна разумець, што гэтыя працэнты з'яўляюцца нераўнамернай масай, гэта не маналіт.
Мы лічым, што прыкладна 25-27% складае ядро падтрымкі. То-бок гэта людзі, якія разумеюць, што адбываецца ва Украіне, і, тым не менш, свядома гэтую аперацыю падтрымліваюць.
Усе астатнія — гэта перыферыя, другасная падтрымка. Уласна кажучы, менавіта ў гэтай частцы ў найбліжэйшы час мы чакаем зніжэння паказчыкаў.
Лічбы, якія паказвалі ВЦИОМ і ФОМ, і нават «Левада-цэнтр», нам здаецца, былі вельмі завышанымі.
— А калі казаць пра тых, хто, наадварот, не падтрымлівае вайну, якая тэндэнцыя? Спачатку мы бачылі даволі шмат людзей, былі нейкія яркія кадры затрыманняў і пратэстаў. А цяпер такое адчуванне, што гэтыя пратэсты сышлі на нішто. Як вы вымяраеце гэты працэнт нязгодных у грамадстве?
— Нязгодныя ў нас вымяраюцца гэтак жа, як і згодныя. Гэта значыць, мы задаем пытанне і атрымліваем адказ. Па нашых лічбах можна ўскосна меркаваць пра тое, што гэты пратэст нікуды не дзеўся.
Верагодна, ён выглядае цяпер не гэтак ярка. Па Расіі ідзе вельмі шмат розных акцый, вельмі шмат флэшмобаў — калі казаць пра канкрэтныя адзінкавыя акцыі. Проста гэта не так прыкметна, як, напрыклад, калі адбываюцца масавыя затрыманні ў цэнтры Масквы.
Рэпрэсіўныя законы, спачатку адміністрацыйныя, а потым ужо і крымінальныя справы, безумоўна, нейкую частку людзей прымушаюць заставацца дома. Але гэта нічога не значыць. Цяпер, можа быць, пратэстоўцы ці патэнцыйна пратэстоўцы разлічваюць свае сілы, яны разлічваюць наступствы.
«Я не згодная з тым, што пратэст затух»
Мы ў сваім даследаванні задаем пытанне: «Вы падтрымліваеце, не падтрымліваеце? Калі вы не хочаце, вы можаце не адказваць на гэтае пытанне». І вельмі прыкметны пераход людзей у гэтую пазіцыю. Адзін рэспандэнт зусім дакладна сказаў: «Ведаеце, дзякуй, што ў мяне з'явілася магчымасць не сведчыць супраць сябе».
Мы літаральна рабілі эксперымент, і паводле нашых ацэнак, у гэтую пазіцыю сыходзіць ад 12 да 13% рэспандэнтаў. У самым першым вымярэнні ў нас было 23% людзей, якія не падтрымлівалі. Зараз мы атрымліваем 10%, і яшчэ 13% тых, хто кажа, што я не хачу адказваць на гэтае пытанне.
Мы параўноўваем гэтых людзей па іх профілі сацыяльна-дэмаграфічным, па адказах на ўсе іншыя пытанні. Вельмі вялікая іх частка — гэта людзі, якія не згодныя з гэтай вайной. Вось таму я не згодная з тым, што адбываецца згасанне. Зусім не.
— А вось вы згадалі пра дэмаграфічны партрэт. Ад якіх фактараў залежыць падтрымка?
— Самы галоўны фактар — гэта, безумоўна, узроставы, я б нават сказала, пакаленчы. Таму што ў катэгорыі людзей ад 18 да 34 гадоў падтрымка складае 46%, а непадтрымка ўжо больш за 20%. Там жа высокая колькасць тых, якія адмовіліся ад адказу і адказалі «цяжка сказаць».
Вось, напрыклад, ёсць вельмі цікавая катэгорыя: маладыя жанчыны 18-34 гадоў, у іх узровень падтрымкі тыя ж 46%, узровень непадтрымкі невялікі, 8%, але ў іх 41% рэспандэнтаў, хто адмаўляецца або каму цяжка адказаць на гэтае пытанне.
Гэта значыць, што ў гэтай групе вельмі высокая доля тых, хто супраць, хто гатовы, напэўна, у нейкіх абставінах пратэставаць, але не ў гэтых умовах, не пад такімі сур'ёзнымі рэпрэсіямі.
Другі параметр, які для нас, для даследчыкаў, быў нечаканым, гэта ўзровень даходу. Мы меркавалі, што чым вышэй узровень даходу, тым павінна быць больш рэфлексіі, большае карыстанне Інтэрнэтам, разнастайнымі сродкамі масавай інфармацыі. Але аказалася зусім наадварот.
Гэта значыць, калі мы возьмем дзве групы, менш забяспечаных і добра забяспечаных, апошнія значна вышэй падтрымліваюць аперацыю. А вось як раз людзі з нізкімі даходамі — значна ніжэй.
Гэта цалкам зразумела. Людзі проста разумеюць, што гэтая кампанія патрабуе велізарных выдаткаў. І, натуральна, што ўсё гэта будзе ісці за кошт сацыяльна неабароненых людзей.
І ёсць яшчэ другі параметр — асноўны кантынгент салдат, якія там ваююць, гэта салдаты з гэтых небагатых сем'яў. І багатыя знаходзяць спосаб, якім чынам зрабіць так, каб іх сыны не трапілі ў армію і, адпаведна, на вайну.
Яшчэ адна прычына падтрымкі з боку забяспечаных людзей — у тым, што многія з іх знаходзяцца на дзяржаўным бюджэце. Гэта значыць, не толькі сілавыя структуры, гэта любыя бюджэтнікі, якія, вядома ж, павінны трымаць адну лінію з партыяй, таму яны падтрымліваюць. Іншых тлумачэнняў я не бачу.
«Вайна зроблена дзякуючы прапагандзе»
Яшчэ адзін фактар — гэта спажыванне сродкаў масавай інфармацыі. Калі мы выбарку дзелім на тых, хто глядзіць тэлевізар, а такіх 70%, і тых, хто не глядзіць, нават не звяртаючы ўвагі на тое, якія інтэрнэт-каналы яны спажываюць, розніца проста фундаментальная.
Вядома ж, гэтая вайна зроблена дзякуючы прапагандзе, і пакуль яна такой і застаецца.
Таму чакаць нейкіх рэзкіх зменаў можна ў тэарэтычнай сітуацыі, калі зменіцца медыяспажыванне, бо трэба разумець, што тры з лішнім тысячы закрытых крыніц незалежнай інфармацыі, вядома ж, таксама робяць сваю справу. Тыя, хто хочуць, вядома ж, карыстаюцца VPN. Але такіх не больш за 10%.
— А што можа змяніць расклад сілаў, узровень падтрымкі, як вы думаеце?
— Мы задавалі ў адным з даследаванняў пытанне, што магло б паўплываць на ваша меркаванне? Ёсць нейкая істотная доля тых, хто кажуць, што няма ніякіх фактараў, якія маглі б змяніць іх меркаванне. Але самы асноўны рэсурс гэта, вядома ж, інфармацыя. Прычым, не проста аб'ектыўная, а пададзеная праз такія каналы, якія выклікаюць давер.
Дзяржаўная прапаганда працуе проста вельмі моцна і вельмі прафесійна. І любыя кадры, любая аб'ектыўная інфармацыя, якая цяпер трапляе ў поле зроку, суправаджаецца каментарамі, што гэта фэйк, што гэта праца супраць Расіі, гібрыдная вайна. І, вядома ж, людзі лёгка ідуць па гэтым шляху ўспрымання.
Я не веру ў змены з пункту гледжання вось гэтых 30%, якія складаюць ядро падтрымкі. Што тычыцца астатніх, то несумненна усё залежыць ад таго, што будзе адбывацца ўнутры краіны.
Вось цяпер гэты славуты рубеж — 100 дзён, пасля якога ў любым выпадку аб'ектыўныя змены жыцця будуць настолькі відавочнымі, што людзі свядома або міжволі будуць задумвацца: калі ўлічыць, што ўжо колькасць загінулых такая, што яны ўжо ёсць усюды.
Я распавядаю адну гісторыю, напэўна, ужо пяты раз. Але гэта вельмі важна. Жанчына 50 гадоў з Хабараўска распавядае пра тое, як яна падтрымлівае аперацыю. Падтрымлівае Пуціна. Гэта значыць, проста, як бы сказаць, ідэальны рэспандэнт для дзяржаўнай прапаганды. Жанчына заканчвае інтэрв'ю, і інтэрв'юер дзякуе, паўза, а жанчына ўздыхае і кажа: «А ў маёй суседкі сына забілі. І ўвогуле ў нас усё бальніцы у Хабараўску забітыя параненымі».
«Расіянам патрэбна перамога, але яны не разумеюць, якая»
Расійскі народ у вельмі вялікай сваёй частцы выжывае, ён да вайны і незалежна ад вайны жыве вельмі цяжкім жыццём, і гэтае жыццё адбірае ў іх усё. У чалавека ёсць рэсурс свядомасці, рэсурс перажывання, увагі і гэтак далей. І гэты рэсурс ён увесь накіраваны на выжыванне.
Людзі чакаюць перамогу, гэта вельмі значнае слова ў Расіі.
Хай нават яны не разумеюць, у чым яна павінна праяўляцца — ці будзе Украіна часткай Расеі, ці толькі паўднёвая яе частка, ці толькі калідор у Крым. Проста гэта нават усё роўна. Але сама перамога нясе такую палёгку, выхад краіны на іншы ўзровень, які, напэўна, спадзяюцца яны, дойдзе і да нас, да звычайных людзей у выглядзе нейкага палягчэння жыцця, павелічэння даходаў і гэтак далей.
Гэта неверагодны парадокс, але мы яго проста бачым у даследаваннях вельмі ярка.
— А вось гэты парадокс, калі людзі, з аднаго боку, падтрымліваюць наратыў, які выклікае тэлебачанне, а з другога, у звычайным жыцці бачаць пагаршэнне. Ці можна чакаць моманту, калі людзі перабягуць, скажам так, ад падтрымкі да пратэсту?
— Пратэсты, безумоўна, будуць. Яны проста будуць па сваёй сутнасці эканамічныя, прафсаюзныя і гэтак далей. Што тычыцца рацыянальнай звязкі далейшага пагаршэння жыцця з вайной, то я думаю, што гэта будзе тычыцца толькі вельмі невялікай часткі людзей, бо дзяржаўная прапагандысцкая машына, безумоўна, гатовая да гэтага.
І таму ўжо цяпер, калі мы задаем пытанне аб тым, якія прычыны санкцый, вельмі вялікая доля людзей мяркуе, што санкцыі — гэта спроба задушыць Расію, спроба перашкодзіць гэтым «справядлівым ваенным дзеянням».
«Для расіян гэта не вайна, гэта «ваенная аперацыя» і канцэпцыя дабра»
Яшчэ вельмі цікавы феномен — гэта вайна ці ваенная аперацыя. Ваенная аперацыя ўспрымаецца як канцэпцыя дабра. Мы папрасілі расійскіх рэспандэнтаў адправіць віртуальныя тэлеграмы ўкраінцам, не ўладам, не вайскоўцам, а менавіта простым людзям. І вы ведаеце, самы асноўны кантэнт гэтых тэлеграмаў быў спачуваючым, але спачуваючым вельмі спецыфічна: «Трымайцеся, мы хутка прыйдзем, мы вас вызвалім».
Гэта значыць, вось гэтая ідэя — «Мы туды ідзём як вызваленчая місія» — на самай справе яшчэ прысутнічае. За гады прапаганды, безумоўна, сфармаваны вобраз ворага ў асобе Захаду, НАТА, ЗША. Сфармаванае негатыўнае стаўленне да Украіне і сфармаваная талерантнасць да вайны.
Разумееце, не выпадкова быў уведзены семантычна тэрмін «ваенная аперацыя». Ваенная аперацыя — гэта нешта хуткае, пераможнае. Тут, дарэчы кажучы, можа ўзнікнуць некаторы сумнеў, таму што яна не атрымалася хуткай. І тут людзі могуць ужо на гэтую тэму задумацца.
Мы да гэтага практыкаваліся ўсюды: былі чачэнскія войны, была Грузія, была Сірыя, гэта ўсё падавалася як бы на карысць. То-бок у галовах людзей гэта ўжо добра уклалася. Таму, я думаю, варта чакаць, што будзе рэсурс для эканамічных пратэстаў, але гэта не будзе рэсурс для масавых пратэстаў супраць вайны.
