Фота: Мінабароны РФ / АР
Абстрэл і пагроза катастрофы
Бі-Бі-Сі: Наколькі цяпер небяспечная сітуацыя на ЗАЭС? Дзе знаходзіцца расійская армія? Ці перашкаджае гэта працы ўкраінскага персаналу станцыі?
Па-першае, на ЗАЭС шмат ваеннай тэхнікі РФ. Большую частку інжынернай тэхнікі, «Уралаў» і іншай тэхнікі яны перагналі пад пераходныя галерэі, па якіх асабовы склад накіроўваецца са спецкорпуса ў сілавыя часткі. У побыце гэтыя галерэі проста называюць «эстакадамі».
Чым далей на тэрыторыю станцыі, тым больш цікавых абʼектаў можна знайсці пад пуцеправодам. Каля другога спецкорпуса часам стаяць «Грады» з поўным боекамплектам.
На станцыі ёсць пляцоўка, дзе захоўваюцца цяжкія металічныя канструкцыі. Цяпер на ёй размешчаны расійскія артылерыйскія ўстаноўкі, якія вядуць агонь па ЗАЭС, імітуючы «залёты» з Нікапаля.
Я асабіста бачыў абстрэл з гэтай пляцоўкі, бачыў выхад адтуль і месца, дзе ён упаў. Ад моманту «вылету» да моманту «прыбыцця» прайшло не больш за тры секунды. Гэта бачыў і чуў кожны з супрацоўнікаў АЭС. І ён ведае, адкуль ляціць і куды ідзе.
Бі-бі-сі: Наколькі гэтыя абстрэлы пагражаюць радыяцыйнай бяспецы, ці пагражаюць яны рэактарам і іншым крытычна важным абʼектам?
Не пагражаюць. Прадстаўнікі «Расатама» два месяцы звярталіся да нас з просьбай правесці для іх экскурсіі па АЭС. Іх вельмі цікавіла, як тут усё ўладкавана. Сказалі пра абмен вопытам. Потым запатрабавалі карты АЭС, нават ландшафтныя. А потым пачаўся абстрэл. Яны ведаюць, куды страляць, каб было «балюча», але «не смяротна».
Яны, як турэмшчыкі ці фсбшнікі, бʼюць, каб не было сінякоў, але ты гэта запомніш назаўжды.
Прывяду прыклад нядаўніх абстрэлаў. Разбілі азотна-кіслародную станцыю. З аднаго боку, пазбавіцца ад такога абʼекта — катастрофа для станцыі. З іншага боку, гэты абʼект не моцна ўплывае на правільную працу сілавых агрэгатаў.
Але самае галоўнае, што расійскія вайскоўцы знішчаюць лініі электраперадачы, якія злучаюць нас з энергасістэмай Украіны, прыкрываючыся тым, што «гэта нібыта робяць УСУ».
BBC: Якая можа быць мэта гэтых нападаў на лініі электраперадачы?
Наступствы такіх абстрэлаў не вельмі крытычныя для Украіны ў цэлым. Але для АЭС яны фатальныя.
Атамная станцыя не можа працаваць у нікуды. Яна павінна кудысьці даваць электрычнасць. Калі раптам знікаюць усе спажыўцы — станцыя «задыхаецца», аварыйна адключаюцца энергаблокі, пачынаецца так званы «блэкаўт».
Гэта азначае, што ні адзін сілавы агрэгат не выпраменьвае магутнасць «вонкі». Можа здацца, што ў гэтым няма нічога страшнага, але ёсць адно «але». Энергаблок патрабуе электрычнасці для працы помпаў, якія астуджваюць ядзернае паліва ў рэактары або ў басейне вытрымкі. Гэта вельмі працяглы працэс.
ВВС: Значыць, рэактары перагрэюцца — і гэта гарантаваная катастрофа?
Без гэтага астуджэння адбудзецца страшная ядзерная катастрофа. Для любой энергасістэмы патрэбны хаця б адзін энергаблок. Па-першае, гэта дасць магчымасць калі-небудзь запусціць іншыя энергаблокі. Па-другое, неабходна перадухіліць ядзерную катастрофу.
Яны гэта ведаюць. І што яны робяць? Яны разрываюць высакавольтныя лініі, якія злучаюць ЗАЭС з энергасістэмай Украіны. І пры гэтым нам кажуць: «Калі неанацысты з УСУ прабʼюць ваш апошні рубеж, мы гатовы аказаць вам дапамогу».
У чым будзе заключацца іх «дапамога»? Нам дадуць план «сувязі» ЗАЭС з энергасістэмай РФ па лініі ЗАЭС — Мелітопаль — Джанкой.
Калі мы раптам «пяройдзем на 0», то бок будзе «блэкаўт», нам спатрэбіцца любая энергія з «боку» для харчавання помпаў для астуджэння ядзернага паліва.
То-бок расейцы адмыслова ладзяць нам «блэкаўт», каб потым «дапамагчы». Зараз гэта вельмі блізка.
Падобна на тое, што яны робяць гэта, каб мы выехалі адсюль.
Бі-Бі-Сі: Можаце яшчэ раз удакладніць, калі спыніцца сістэма ахалоджвання рэактараў і не будзе электрычнасці для помпаў, які можа быць маштаб катастрофы на ЗАЭС?
Зноў жа, найбольш верагодны сцэнар на ЗАЭС — абрыў усіх ліній электразабеспячэння ад ЗАЭС. Калі станцыя не можа вырабляць энергію, яна спыняецца. Але мы не можам проста адключыць станцыю. Для сілкавання помпаў для астуджэння рэактара патрабуецца шмат энергіі. Гэта першы сцэнар.
Другі сцэнар — яны могуць падарваць машыннае аддзяленне на спраўным энергаблоку. Тэхнічна мы цалкам гатовы да гэтай надзвычайнай сітуацыі. Мы ведаем, што рабіць, у нас ёсць сродкі, каб гэта ліквідаваць.
Але мы вельмі стаміліся. Людзі знясіленыя і напалоханыя.
Ядзернае паліва заўсёды гарачае. Нават калі яно адпрацаванае, у ім ёсць элементы распаду, і таму заўсёды ёсць вылучэнне энергіі.
Калі не адводзіць цяпло ад ядзернага паліва, яно пераграваецца. Калі паліва пераграваецца, яно пашыраецца, як і любы матэрыял пры награванні. У ваду і атмасферу выкідваецца даволі шмат радыеактыўных газаў. Гэта той самы радыеактыўны ёд.
Акрамя газаў у ваду трапляюць рэшткі адпрацаванага паліва і шмат радыеактыўных ізатопаў розных металаў з вельмі вялікім перыядам паўраспаду.
На Чарнобыль не было б падобна. Гэта бліжэй да таго, што адбылося на Фукусіме.
У гэтай сітуацыі дапамогі са свету няма. Штогод да нас прыязджаюць місіі МАГАТЭ і іншых міжнародных арганізацый па атамнай энергіі. Але калі гэта здарылася, усе засталіся ўбаку. Больш за ўсё мы чуем словы «глыбокай заклапочанасці».
Бі-бі-сі: У чым менавіта можа быць падабенства з аварыяй на Фукусіме?
Фукусіма стала катастрофай, таму што землятрус і цунамі спынілі астуджэнне рэактара. У выніку ў актыўнай зоне адбыўся паравы выбух, была разбурана ахоўная абалонка, гэта значыць герметычная зона рэактара. Радыеактыўныя рэчывы трапілі вонкі.
Такі сцэнар можа паўтарыцца і на ЗАЭС: але прычыны не ў стыхійным бедстве. Гэта абстрэл расійскай арміі.
Мы правялі шэраг мадэрнізацый, каб перадухіліць фукусімскі сцэнар на ЗАЭС. Палова гэтых сістэм бяспекі актывуецца персаналам. І сёння ён вымушаны ўцякаць з Энергадара, бо ўласная бяспека на першым месцы. Людзі знаходзяцца пад пастаянным абстрэлам. І гэта можа мець фатальную ролю.
Фрагмент ракеты пасля абстрэлу каля Запарожскай АЭС. Фота: Мінабароны РФ / АР
Гэта не каўбасны цэх. Гэта ядзерны абʼект. Тое, што тут стварае расійская армія, гэта ядзерны тэрарызм. Стан персаналу тут — за межамі. І колькасць людзей, якія эвакуіруюцца, вельмі вялікая. Зараз у нас каля адной дзясятай штату, які павінен быць. За апошнія некалькі тыдняў, з моманту пачатку абстрэлу, зʼехала амаль палова каманды.
Змены ў нашай краіне зараз адбываюцца пад агнём. На прахадной — шмон і лаянка. Але мы працягваем працаваць.
Бі-бі-сі: «Энергаатам» паведаміў аб прылётах каля сховішча адпрацаванага паліва, каля рэактарнай пляцоўкі. Наколькі небяспечны абстрэл такіх абʼектаў? Ці могуць яны вытрымаць выбуховую хвалю?
Напад на такія абʼекты — ядзерны тэрарызм. Гэта нечуванае. Гэта можа прывесці як мінімум да лакальнай аварыі, калі забруджана толькі тэрыторыя прамысловай пляцоўкі ЗАЭС. Чарнобыля не будзе, але і прыемнага нічога.
Любая ядзерная аварыя — гэта дрэнна. Не важна, што будзе забруджвацца і ў якіх маштабах. Сам факт такога здарэння — катастрофа.
Калектыў станцыі знясілены
Бі-Бі-Сі: Прадстаўнікі «Расатама» цяпер на станцыі?
Так, яны заўсёды ведаюць, калі будзе абстрэл. Яны заўсёды першымі эвакуіруюцца, калі становіцца горача.
Персанал «Расатама» падчас абстрэлаў сядзіць у бункерах, але некаторыя расійскія вайскоўцы, калі, як кажуць, УСУ «абстрэльваюць» станцыю, спакойна ходзяць па тэрыторыі, ведаючы, што страляюць яны.
Гэта прадстаўнікі «Расатама» падказваюць сваім салдатам, куды страляць, каб не «балюча», а гучна. На два-тры месяцы ездзілі «з экскурсіямі» дзеля «абмену вопытам».
Бі-Бі-Сі: Расейцы цяпер размаўляюць з супрацоўнікамі станцыі? Калі так, што яны кажуць? І ці праўда, што супрацоўнікаў выкрадаюць і дапытваюць па адным?
Расейцы не кантактуюць з персаналам, таму што персанал з імі не кантактуе.
Нашы кадры знікалі з першага дня акупацыі. Людзей выкрадаюць па пэўным алгарытме. Спачатку — грамадскія актывісты Энергадара. Далей — удзельнікі АТА і іх родныя. Далей — усе, хто ідэнтыфікуе сябе як украінец.
Рускія акупанты забралі тых, хто стаяў у авангардзе абароны горада. Энергадарцы правялі акцыі на блокпасце на ўездзе ў горад супраць расійскай арміі і акупацыі горада. Тыя, хто быў у першых радах, адразу апынуліся ў склепе. Іншых здавалі пад катаваннямі — і так па ланцугу.
Бі-бі-сі: Ці вядома што-небудзь пра лёс выкрадзеных і зніклых без вестак?
Яны катуюць іх да смерці. Прывяду прыклад. Нядаўна расійскія вайскоўцы заявілі, што ў брызгальных басейнах ЗАЭС (басейны для ахалоджвання вады — Рэд.) знаходзіцца кінутае ўзбраенне. Хацелі прымусіць нашага штатнага аквалангіста з гідрацэха ныраць у вадаёмы і шукаць зброю. Ён адмовіўся. Яго збілі да смерці.
Людзі, якія вялі з акупантамі «далікатныя размовы», пасля вяртання проста маўчаць і не адказваюць ні на якія пытанні.
BBC: Ці можаце вы апісаць умовы, у якіх кожны дзень працуе персанал станцыі?
Калектыў у дэпрэсіі. Мы жывём у акупацыі без нармальнай сувязі, без крамаў, банкаматаў, цывілізацыі. Мы купляем прадукты з багажнікаў аўтамабіляў на рынках. Людзі адчуваюць пастаянны страх.
Мы кожны дзень праходзім міма расійскіх вайскоўцаў. Калі да нас няма прэтэнзій, нас не чапаюць.
Калі раней да жанчын на прахадной на прахадной ЗАЭС ставіліся больш лаяльна, то цяпер ранішні агляд і праверка на прахадной сталі штодзённым выпрабаваннем.
Бі-Бі-Сі: Вы забяспечаны ежай? Якія цэны на самае неабходнае ў Энергадар?
Патлумачу на прыкладах. Кілаграм каўбасы тут каштуе 500 грыўняў. Тое, што яны называюць «сырам», каштуе 600 грыўняў. Гэта сырны прадукт. Сокі яны прадаюць «Яппі». А каштуюць яны 40 грыўняў за дзіцячую скрынку з трубкай.
Расійскія прадукты ніхто не купляе. Мы пераплачваем дзве-тры цаны за ўкраінскія прадукты, таму што расійскія немагчыма есці.
BBC: Ці атрымліваюць супрацоўнікі заробак?
Нам плацяць «Энергаатам» на нашыя банкаўскія карткі. Але расійскія акупанты адрэзалі нас ад выкарыстання электронных грошай. Усе тэрміналы ў горадзе адключаныя, усюды прымаюць толькі наяўныя. А здымаць наяўныя з карткі можна толькі пад працэнт у дзялкоў.
10 працэнтаў — нармальная плата. То-бок я ўношу на картку 1100 грыўняў, а мне даюць 1000 наяўнымі.
