Тут і далей фота Ганны Івановай
Арэхавы стартап на мільён
Уласна кажучы, вось ён — фундучны сад, самы вялікі ў Беларусі. Не ўвесь, тут толькі кавалачак (але вы можаце ў думках памножыць гэтую фатаграфію на восем, і тады ўсё зразумееце). Дрэвы пакуль нізкія — з-за ўзросту (амаль дзеці!). Пазней іх усё адно абрэжуць — будуць не вышэйшыя за 4,5 метра, таму што занадта высокія складана даглядаць.
Кіруе ўсёй гэтай справай Генадзь Гаўрыс. Ён жа чысціць для журналістаў арэхі і тлумачыць, чым свежы беларускі фундук адрозніваецца ад таго, які мы прывыклі купляць у крамах — сушанага або смажанага.
— Звычайна мы ямо фундук з Азербайджана, Грузіі, Турцыі. У свежага фундука іншы смак, вы паспрабуйце. Смак ярчэйшы.
Гэта як параўноўваць свежы яблык і рэшткі сушанага.
Свежы арэх з поля сакавіты, па смаку вельмі падобны на свежы какос.
Генадзь расказвае, што беларусаў прывучылі да сушаных арэхаў, таму што арэх — паўднёвая культура, і на поўдні ён спее не як у нас, у верасні-кастрычніку, а ў чэрвені-ліпені. І там, на поўдні, ён высыхае натуральным спосабам.
— А мы можам захаваць наш арэх свежым, таму што збіраем яго ўвосень, калі сыра і вільготна.
У нас арэх не сохне. На жаль, наш пакупнік прывучаны да сухога арэху і лічыць, што такім ён і павінен быць.
— А ён павінен быць такім, як у вас?
— Так, я хачу, каб беларусы елі свежы фундук. Адзіная бяда — наш чалавек стаў лянівым. Яму лянота чысціць арэхі — трэба, каб за яго пачысцілі, каб ён дастаў вычышчаны з пакуначка. А мы прадаем фундук у шкарлупіне. Гэта агідна, але мы таксама зробім гэта: будзем чысціць арэх і сушыць, каб прадаваць, як усе.
Плануем ужо ў наступным годзе рабіць тут арэхавую перапрацоўку. Нам трэба арганізаваць першасную перапрацоўку, калі арэх аддзяляюць ад шкарлупіны, мыюць, сартуюць, калібруюць. А потым будзем рабіць пасты, шакаладкі, фундуковае масла. Можа, гадоў праз сем-восем зробім «Нутэлу», калі ўсё добра пойдзе.
Поле засадзілі пяць гадоў таму, у 2018-м (зямлю выдзеліў райвыканкам). Гэта не стандартная гісторыя крутога фермера. Генадзь наогул у садзе мала што робіць рукамі: кажа, што вясковы работнік з яго такі сабе.
Гэты стартап — класічны стартап, у якім ёсць замежны інвестар і кіруючая кампанія — a&g Partners, якая займаецца стартапамі замежных праектаў (уласна, гэтую кампанію і прадстаўляе Генадзь). І гэта не звычайная сялянска-фермерская гаспадарка, а цэлае ТАА «Вязавецкі сад», якому належыць гандлёвая марка Funduk Eco.
Фундук — гэта акультураны лясны арэх. Ён дае больш ўраджаю, яго плод буйнейшы.
— Чаму вы вырашылі вырошчваць менавіта фундук?
— Наогул, справа была такая. Да мяне звярнуўся літоўскі інвестар і прапанаваў на выбар некалькі тэм для Беларусі, у якія ён гатовы быў укласці грошы. У асноўным ён прапаноўваў гандлёвыя тэмы: заняцца крамамі Lidl, нейкім оптам, «бэушкай» на ўзроўні сэканд-хэнду.
Фундук быў адзінай вытворчай тэмай. Я месяц чытаў пра фундук у інтэрнэце і зразумеў, што гэта ўлётная тэма, кашэрная.
Арэх — дрэва шчасця ў міфалогіі, а ў плане карысці — наогул космас.
У гэты фундук ўклалі каля мільёна даляраў — калі вырошчваць яго ў прамысловых маштабах, то ён папросіць па 10 тыс. даляраў на кожны гектар зямлі. Першыя пяць гадоў дрэва патрабуе укладанняў, а потым павінна акупіць сябе за наступныя два гады.
«Нам дапамагаюць Беларуская акадэмія навук і сусветны кандытарскі гігант Ferrero»
Саджанцы прывезлі з Італіі. Італьянскія калегі падзяліліся тэхналогіяй вырошчвання фундука, але замежнага вопыту аказалася недастаткова: у Беларусі фундук стаў сябе паводзіць так, як ён хоча, а не так, як ад яго чакалі.
— Італьянцы распавядалі нам, як даглядаць саджанцы. Мы пасадзілі іх фундук у Беларусі, а ў нас завяліся жучкі, якіх у італьянцаў няма. Яны сказалі: «Ой, а што гэта за казуркі ў вас?»
Мы пайшлі ў Інстытут пладаводства нашай Акадэміі навук, і там нам дапамагалі зразумець, як пазбавіцца ад гэтых жучкоў. Нам вельмі дапамагла нябожчыца Казлоўская.
Іншая беларуская праблема, з якой не сутыкаюцца паўднёвыя народы, — марозабой. Вось як ён шкодзіць: вясной, калі яшчэ ляжыць снег, ён адбівае сонечныя прамяні, фундук з-за святла думае, што ўжо пацяплела, і пачынае прачынацца, пускае сок. А ноччу з-за замаразкаў гэты сок застывае. Атрымліваецца эфект закрытага слоіка з вадой, які паставілі на ноч у маразільнік — ён лопаецца. А ствол дрэва з-за соку, які за ноч ператварыўся ў лёд, разрываецца. Некалькі дрэў у гэтым садзе ўжо пацярпелі.
Каб абараніцца ад морозабою, ствалы вырашылі пабяліць: халоднай вясной пабел пазбавіць дрэвы ад ілюзіі, што пара прачынацца.
На фоне ўсяго гэтага вароны і палявыя мышы, якія крадуць арэхі, наогул не выглядаюць праблемай (крадуць, мабыць, дзеля цікаўнасці, раскрыць шкарлупіну яны ўсё адно не могуць).
А яшчэ фундук пачынае цвісці занадта рана для Беларусі, таму яго даводзіцца апыляць уручную. Мільён нюансаў.
— Мы пастаянна маем зносіны з Ferrero, яны даюць нам бясцэнны вопыт, веды. Зараз мы працуем над кандытарскімі гатункамі фундука (напрыклад, у шакаладкі патрэбныя арэхі драбнейшыя). Нам у Ferrero падказваюць, як вырошчваць кандытарскі фундук.
«У «Алмі» адразу пагадзіліся прадаваць нашы арэхі»
Давайце пяройдзем да самага галоўнага і ядомага — да ўраджаю. Саспелы арэх падае на зямлю, і яго збіраюць уручную.
— Гэта, вядома, не справа — збіраць фундук рукамі. Але пакуль у нас так, — Генадзь марыць пра спецыяльную машыну, якая збірае арэхі з зямлі, як пыласос. Яна каштуе каля 50 тыс. даляраў. Альтэрнатыўны «пыласос» зрабілі самі і ўжо тэстуюць.
Машына для збору арэхаў дапаможа хутчэй збіраць ураджай.
— У сельскай гаспадарцы ёсць вельмі важны момант: прырода можа не даць табе столькі сонечных дзён, колькі табе трэба, — яна дасць столькі, колькі сама захоча. Таму выйшла сонца, і табе трэба — р-раз! — выскачыць і за дзень сабраць увесь ураджай, таму што потым дождж, тое-сёе. Машына збярэ ўвесь ураджай за дзень, а работніцы будуць збіраць два тыдні. Думаю, гады праз два, максімум тры ў нас будзе такая машына з пыласосам. І паліў хочам аўтаматычны.
Нешта робаты не спяшаюцца адбіраць працу ў людзей.
Арэх, які ўпаў на зямлю — спелы арэх
У мінулым годзе дрэвы з-за маладосці далі ўсяго 2 тоны фундука, затое ў гэтым — адразу 10 тон. Такога ўраджаю ўжо хопіць, каб ісці ў гандлёвыя сеткі.
— У «Алмі» адразу пагадзіліся прадаваць нашы арэхі, цяпер вядзем перамовы з «Еўрагандлем».
Мы дамаўляемся, каб наш фундук прадавалі ў аддзеле гародніны ў халадзільніку: у такіх умовах свежы арэх даўжэй захоўвае свае якасці.
Удалечыні злева віднее эксперыментальная машына-«пыласос» для збору арэхаў
Генадзь распавядае, што беларускі фундук ужо гатовыя купляць расіяне і італьянцы, але ім патрэбная фура ў 20 тон, а сад пакуль столькі арэхаў не дае. Але гэта пакуль.
Яшчэ адзін план — прыйсці на «Камунарку».
Партыя беларускага фундука вось-вось адправіцца на кандытарскую фабрыку.
— На «Камунарцы» гатовыя разгледзець наш арэх. Ён для іх нязвыклы, ён саладзейшы. Ім на фабрыцы трэба паглядзець, як ён пакажа сябе ў цукерках.
А ўвогуле, фундучны сад дае зарабіць не толькі на арэхах.
«Прадаем саджанцы фундука оптам па 5 даляраў, і ў нас просяць зніжку. А на вырошчванне саджанца сыходзіць шэсць гадоў!»
Калі вы хочаце стаць фундучным магнатам, то можаце прыязджаць сюды за двухгадовымі саджанцамі. Некаторыя фермеры ўжо так і робяць, бяруць і па 100 саджанцаў, і па 200. У гэтым годзе прадалі 12 тыс. саджанцаў, у наступным плануюць прадаць 20 тысяч.
— То-бок вы самі сабе плодзіце канкурэнтаў?
— Вядома, з задавальненнем.
Сусветнаму рынку трэба шмат фундука, яму колькі ні дай, будзе недастаткова.
Адзін саджанец у нас каштуе каля 5 даляраў, праз тры-чатыры гады гэты саджанец дасць вам арэхі, якіх хопіць паесці — кілаграма паўтара-два. Яшчэ праз некалькі гадоў ён дасць ужо 3-5 кілаграмаў фундука.
Я ўсміхаюся, калі мне кажуць: вось у вас саджанцы па 5 даляраў, а можна танней? Я адказваю: уявіце, мы павінны гадаваць дрэва пяць гадоў, потым яго абрэзаць, потым з гэтага дрэва праз год атрымаем «дзетак», іх трэба перасадзіць. Перасадзілі — і трэба яшчэ пратрымаць у зямлі год. І вось на сёмы год мы атрымліваем саджанец. І за яго мы просім «аж» 5 даляраў.
Дарэчы, чалавек у цёмна-сіняй камізэльцы — гэта дырэктар Аляксей. Яму 37 гадоў. Яны з жонкай жылі ў Менску, у тым годзе прадалі кватэру ў сталіцы і цяпер жывуць тут, непадалёк, у вясковай хаце.
— Вы памянялі Мінск на вёску!
— Вядома, прычым з задавальненнем. Гэта была мая мара, даўно цягнула з'ехаць з Мінска. Жонка была супраць, потым маўчала, потым пагадзілася. Мы жывем у Асанаве побач з Маладзечнам, гэта як Ждановічы для Мінска.
А раней Аляксей ездзіў сюды на працу з Мінска. Калі працоўны дзень пачынаўся а шостай раніцы, даводзілася ўставаць а чацвёртай-паўпятага.
— Вельмі шмат часу трацілася на дарогу, гадзіны па тры практычна. А цяпер усё на месцы, усё добра.
Генадзь прапанаваў Аляксею пайсці вучыцца на агранома, што той і зрабіў. З лістапада ў 37-гадовага дырэктара сесія ў сельгасакадэміі ў Горках, гэта яго першая вышэйшая адукацыя. Вучыцца на трэцім курсе, засталося яшчэ два. Прыйдзецца неяк сумяшчаць і вучобу, і працу, таму што ў кампаніі працуюць усяго пяць чалавек (яшчэ прыцягваюць сезонных работнікаў).
Як скончаць збіраць ураджай восенню, трэба прайсціся па садзе азотазмяшчальным растворам — і адразу ападзе лісце. Потым трэба арганізаваць абразанне 40 тыс. дрэў, гэта будзе рабіцца доўга. Толькі прыйдзе вясна — трэба будзе збіраць пылок і касіць траву шмат-шмат разоў.
Здаецца, арэхаеды могуць быць спакойныя: імпартазамяшчальнага фундука павінна хапіць. Тым больш беларусы яго ядуць няшмат, усяго па 700 грамаў на чалавека ў год (тут улічваецца ў тым ліку фундук у цукерках) — італьянец з'ядае ў 10 разоў больш.
Ну, а раз у нас ужо ёсць як мінімум 40 тыс. фундучных дрэў пад Маладзечнам, будзьце гатовыя есці арэхі, як італьянцы.
