Фота: Audiolith Records
Тым не менш, цяпер Банцар у Польшчы. «Наша Ніва» пагутарыла з Ігарам пра тое, якімі былі апошнія месяцы ў Гродне, у чым сэнс танца з аголенай дупай ля міліцэйскай машыны і ці варта чакаць нам лепшай будучыні.
«Прайшоў усе турэмныя этапы — дык дайце жыць»
«Наша Ніва»: Як даўно вы ў Польшчы?
Ігар Банцар: З сярэдзіны кастрычніка, але да гэтага я перыядычна выязджаў з Беларусі. У жніўні мяне пасадзілі на суткі, але і пасля адседкі я паспеў выехаць і зайграць канцэрт у Германіі. Але пасля апошняга вяртання стала зразумела — штосьці ідзе не так, так што давялося рабіць канчатковы выбар.
«НН»: Як гэта стала зразумела?
ІБ: Я прыехаў у ноч з аўторка на сераду. На наступны дзень, у абед, мне тэлефануюць і кажуць: «Добры дзень, гэта палкоўнік ГУБАЗіКа. Я бачу, што вы, Ігар Банцар, прыехалі, трэба з вамі паразмаўляць».
Мне званіў мінскі ГУБАЗіК і прапанаваў вярнуць тыя рэчы, што ў мяне забралі падчас ператрусу ў жніўні. Быў перакананы, што ўжо не выйду адтуль, але што было рабіць, калі я прыехаў у Беларусь? Усе тыя размовы і запрашэнні — гэта вельмі стрэсава, і ГУБАЗіК — не тая структура, з якой я хацеў бы быць у сяброўскіх адносінах. У выніку аддалі толькі частку рэчаў і абазначылі, што ў іх яшчэ хапае матэрыялаў на мяне. Калі выйшаў адтуль, не верыў, што я на волі.
Зразумеў, што я для іх — занадта яскравая фігура і ім не будзе супакою, пакуль я не паўдзельнічаю ў чарговай крымінальнай справе. Усё вельмі сюррэалістычна: сядзіш у гэтай структуры, размова нібыта нармальная, хаця гэта тыя людзі, якія цябе арыштоўвалі з прымяненнем спецсродкаў. Падчас размовы адзін з супрацоўнікаў кажа ў лёгкай манеры: «Ведаеш, нядаўна была справа «Рэвалюцыйнай дзеі» з вялікімі тэрмінамі? Мы ж маглі і цябе забалбатаць у гэтую справу».
Яшчэ тыдзень пабыў у Беларусі і агледзеўся, потым з’ехаў. Як чалавек, які заўжды прызнаецца ў сваіх хібах і паразах, магу сказаць, што гэтую бітву я прайграў, але застаўся на волі. Будзем спадзявацца, што на волі я буду ўсё ж такі больш карысны, і ў барацьбе з цемрашальствам мы выйграем.
«НН»: Калі вы раней тлумачылі свой ад’езд, казалі, нібыта вас назвалі абсалютна лішнім элементам у беларускай рэчаіснасці. Ад каго гэта сыходзіла?
ІБ: Гэта было пасля затрымання. Яно праходзіла вельмі жорстка, з прымяненнем спецсродкаў і нейкімі енкамі. Потым мяне павезлі ў Мінск, і там на допытах у ГУБАЗіКу асноўны тэзіс быў такі: ходзіш тут, муціш ваду, ствараеш вакол сябе непатрэбнае энергетычнае поле. А навошта? У нас усё добра, а ты паглядзі на сябе са сваімі татуіроўкамі і гэтым шчарбатым прышчурам.
Хутчэй я ім перашкаджаю ідэалагічна, як элемент, які абсалютна не падыходзіць да іхняй рэчаіснасці — той, якую яны сабе фарміруюць. Відавочна, гэта быў псіхалагічны ціск, каб усё ж такі я прыняў рашэнне з’ехаць, бо інакш варыянт быў бы адзіны — вяртацца ў турму. Я сябе ведаю і разумею, што гэта можа выклікаць [у мяне] вельмі бурлівую рэакцыю. Зразумела, што ў той сітуацыі, якая гістарычна ў нас склалася, і для гэтых органаў людзі, якія выбіваюцца з натоўпу, непатрэбныя. Спакойна на гэта рэагую, хаця размова і была малапрыемная.
«НН»: Вы мелі надзею, што Беларусь можа жыць па-новаму?
ІБ: Калі б я не меў такой надзеі, я б з’ехаў яшчэ 20 гадоў таму. Прайшоў усе турэмныя этапы і нібыта ўжо чысты перад гэтай дзяржавай, дык дайце жыць. Я ж нікуды не выязджаў, спрабаваў збудаваць вонкавую карцінку і знайшоў летам працу качагарам, думаў, буду цалкам паўтараць шлях майго любімага героя — Віктара Цоя. І што вы думаеце? Не атрымалася, бо мяне пасадзілі на суткі і гэта вылілася ў 45 дзён [у зняволенні].
Калі знаходзішся ў Беларусі, бачыш пераканаўчую карцінку таго, што ў нас нармальная ўсходнееўрапейская краіна. Але ж жыццё будуецца не са знешніх атрыбутаў, а з рэчаіснасці, калі ты не можаш нармальна працаваць, займацца актывізмам, калі няма плюралізму поглядаў і за беларускую мову на вуліцы цябе могуць схапіць.
Фота: старонка Ігара Банцара ў Facebook
Апошні мой візіт, калі я прыехаў у краіну і мне патэлефанаваў ГУБАЗіК, канчаткова мяне пазбавіў надзеі, што ў бліжэйшым часе стане лепш. Кажу пра гэта з сумам, бо мы — я, мае знаёмыя, людзі левых поглядаў — відавочна прайгралі гэтую барацьбу. Па справе «Рэвалюцыйнай дзеі» пасадзілі апошніх людзей з левымі поглядамі, я, можа, адзін з апошніх астатніх, хто яшчэ заставаўся ў краіне. Са свайго боку рабіў усё, што мог.
«Мая ацэнка як чалавека, які толькі прыехаў з Беларусі: мы прайгралі»
«НН»: Што вы ўкладалі ў ваш перформанс перад міліцэйскай машынай у 2020 годзе?
ІБ: Гэта была ноч з пятніцы на суботу, час, калі з вуліц вялікіх гарадоў ужо пачалі выціскаць пратэстоўцаў і яны пераходзілі на дваравыя маршы. То-бок людзі выходзяць на пратэст, але як толькі з’яўляецца міліцыя, адразу разбягаюцца. Андэграўндны актывізм звязаны з самымі рознымі асацыяцыямі, і ў мяне ўсё гэта выклікала такую асацыяцыю — паказваць дупу міліцыі.
Не ўдзельнічаў у маршах, бо перыядычна ў жніўні-верасні 2020 года сядзеў, таму мне таксама захацелася паказаць, але ў прамым сэнсе, задок міліцыянтам, што я і здзейсніў. Абсалютна пра гэта не шкадую і лічу, што гэта яшчэ лайтовы варыянт таго, што магло быць, улічваючы, што настроі ў людзей былі розныя і праяўляцца гэта магло таксама па-рознаму. Абсалютна выдатны ружовы перформанс, на пазітыўчыку, толькі што сама сітуацыя гэтаму не спрыяла.
Настойваю, што ў нас не хапіла актывізму, [трэба было] больш перформансаў, розных цікавых масавых акцый, калі ўжо ў нас была мірная рэвалюцыя. Але ёсць як ёсць, і я зрабіў тое, што зрабіў. Камусьці гэта абсалютна не падыходзіць і не стасуецца з яго эстэтычным светаадчуваннем, за гэта бяру на сябе адказнасць.
Памятаю мемасы пра тое, як беларусы здымалі абутак перад тым, як станавіцца на лаву, параўнайце гэта з рэвалюцыямі ў Азіі і на Бліжнім Усходзе ці нават з простымі дэманстрацыямі супраціву ў Заходняй Еўропе. Там гэта ўсё мае вельмі выразную агрэсіўную афарбоўку, і там шмат супрацьстаяння з сілавым блокам.
У нас, я лічу, гэты працэс мог і павінен быў ісці ў кірунку грамадскай дамовы, бо людзі ж у сваёй большасці выходзілі мірна. Патрэбны быў максімальна масавы выхад на вуліцы, трэба было паказаць уладзе, што людзі хочуць нейкіх зменаў, але ўлада вырашыла разыграць іншы сцэнар. Лічу, што сілавы блок адназначна перамог.
«НН»: Гэтая перамога — канчатковы вынік?
ІБ: Нядаўна даведаўся, што ў Беларусі ўжо няма і Піта Паўлава, музыкі, які таксама быў рок-н-рольшчыкам. Калі супрацоўнікі сілавых структур цягалі мяне па этапах, казаў ім, маўляў, я апошні рок-н-рольшчык у краіне, вы мяне не выціснеце.
Я кантактаваў шмат з кім, спрабаваў падтрымліваць жонак палітвязняў і іншых людзей, у якіх цяжкая сітуацыя. Меў магчымасць выязджаць за мяжу. І калі ты пасля польскай лёгкасці і летуценнасці вяртаешся ў Беларусь, бачыш абсалютна змрочную карціну: нейкі вакуум, людзі, якія баяцца падняць вочы.
На дадзены момант мая ацэнка як чалавека, які толькі прыехаў з Беларусі, такая: мы прайгралі. Канчатковая гэта параза ці не, я не магу сказаць, але на дадзеным этапе трэба прызнаць, што ў нас як у грамадства не атрымалася знайсці кансэнсус, мадэль [дзяржавы], якая б усіх задавольвала.
«НН»: Чакалі, што танец ля міліцэйскай машыны скончыцца для вас крыміналкай?
ІБ: Не, сітуацыя таго не патрабавала. Іншая справа, калі б гэта быў нейкі палітычны мітынг ці калі б усё адбывалася на піку супрацьстаяння, а гэта была абсалютна побытавая сітуацыя, драбяза, але ж рашэнні прымаем не мы.
На ўсіх этапах казаў, што было б цікава даведацца, хто прымае рашэнні, ці гэта бяздушная машына, якая кажа, што проста трэба чалавека пасадзіць і шукае артыкулы.
Хочацца перайсці далей і спрабаваць нешта рабіць для будучыні краіны, чакаючы, што перамены ўсё-ткі адбудуцца, і быць часткай гэтых перамен хоць звонку, бо знутры краіны не атрымалася.
«Самае цяжкае — тое, што перажываюць людзі ўнутры краіны»
«НН»: Як вы жылі пасля вызвалення?
ІБ: Заклікаў усіх, хто можа, не з’язджаць з Беларусі і сам заставаўся ў краіне, але потым адбыліся падзеі 24 лютага. Па-мойму, гэта водападзел.
Гэта ўжо не наш унутрыбеларускі міжсабойчык, а міжнародная палітыка і крызіс сусветнага ўзроўню. Пасля гэтага з кожным месяцам і тыднем пачало станавіцца ўсё горш і горш, стала зразумела, што мы ўжо канчаткова ў полі рускага свету і нам будзе вельмі цяжка вырвацца.
Да 24 лютага ў мяне яшчэ былі надзеі, што, калі застаешся ў Беларусі, можна жыць і нешта рабіць на мінімальным узроўні, толькі каб цябе дзяржава не чапала. Але пасля гэтага парадак дня пачаў змяняцца і пачалася зусім іншая палітыка.
Тыя ж губазаўцы пыталіся ў мяне, ці плацяць мне фонды грошы. Але насамрэч я прадаў кавалак свайго музычнага апарата, бо навошта ён мне патрэбны, калі канцэрт ўжо не арганізуеш? З гэтага і жыў. Дзесьці пазычаў грошы, але яны сканчаліся, шукаў працу. Спадзяваўся, што буду сядзець за горадам, падкідваць дровы ў печку і спакойна прабуду там нейкі перыяд часу, але не атрымалася.
Фота: архіў Ігара Банцара
Мне было важна знаходзіцца ў краіне і падтрымліваць людзей, каб яны бачылі, што я не адмовіўся [ад сваіх прынцыпаў]. Не збіраўся займацца ніякімі крымінальнымі справамі, але так здарылася, што я адседзеў сваё. Далей хачу весці сябе як грамадзянін, каб гэтая краіна ўсё-ткі развівалася ў лепшым кірунку, а не ішла ў сярэднявечча.
Лічыў, што калі ўсе людзі добрай волі будуць з’язджаць, гэта ж будзе адмоўная селекцыя, хто ў Беларусі застанецца? Але ж нават я не вытрымаў. Значыцца, я прайграў і некаторыя мае ідэі не спрацавалі, выходзіць, што і простаму чалавеку цяпер немагчыма жыць у роднай краіне. Тады будзем на чужыне, а далей час пакажа.
Пакуль што я больш займаюся асабістымі пытаннямі, псіхікай.
«НН»: Адчуваеце наступствы зняволення для сябе?
ІБ: Псіхалагічна — канечне, гэта ўсё вельмі вымотвае і дужа цяжка. Гэтае лета ў мяне было шмат цкаванняў, позваў, нейкія прыезды міліцыі і выклікі туды — якая б моцная псіхіка ні была, гэта расхіствае. Хочацца спакойна хадзіць па вуліцы, а тут не ведаеш, ці не кінецца на цябе нейкі міліцыянт, ці не паклічуць цябе наступнай раніцай у міліцыю.
Самае цяжкае — тое, што перажываюць людзі ўнутры краіны, гэтага нікому не пажадаеш. Калі я з’ехаў, мне стала непараўнальна лягчэй. Бо калі ты ў краіне, шмат адганяеш думкі, спрабуеш усё-ткі займацца побытавымі справамі, а насамрэч усё сядзіць у падсвядомасці, і гэта бачна.
Можа, гэта эгаістычна, але я вельмі рады тут быць. Калі казаць пра вартасць чалавечага жыцця, кожнаму трэба перш-найперш самому застацца жывым, каб можна было зрабіць нейкія рэчы, важныя для іншых і для грамадства агулам.
Калі на гэтым этапе мы і прайгралі барацьбу, перамога ўсё роўна мусіць быць за намі. Чалавечая цывілізацыя развіваецца, і мы не можам вярнуцца назад у сярэднявечча, як бы каму тут ні хацелася. Напрыканцы розум усё роўна пераможа, і трэба змагацца за нешта больш вартае, чым чарка і скварка.
«НН»: Калі вас затрымлівалі ў жніўні, праўладныя каналы пісалі пра тое, што вам пагражае крыміналка за «распальванне варожасці». Чым скончылася тая справа?
ІБ: Тады мне сапраўды казалі, што калі і будуць мяне садзіць, то па 130-м артыкуле за «распальванне варожасці», але не да міліцыянтаў. Яны ўзялі адзін з маіх відосаў-перформансаў на фэйсбуку, дзе я, між іншым, паліў рэлігійную літаратуру. Там было штосьці пра Яна Паўла ІІ, які лічыцца ў каталікоў святым. У ГУБАЗіКу мне абяцалі зрабіць экспертызу, і каб яна паказала, што я пакрыўдзіў каталікоў, мяне б пасадзілі. Улічваючы, што мая жонка — веруючая каталічка, гэта даволі смешна. Дарэчы, гэта была яе кніжка.
Патлумачыў, што нікога не крыўдзіў, проста ў нас з жонкай была канфліктная сітуацыя, і я вырашыў спаліць яе кніжку. Потым, калі я выйшаў з сутак, атрымаў ліст, што крыміналку заводзіць не будуць, бо ў гродзенскім канале «Жоўтых сліў» з’явілася відэа са мной. Думаю, гэта ўсё было адным з элементаў ціску, але вырашыў не правяраць дадаткова, якую крымінальную справу яны мне могуць прыдумаць.
Пакуль што жыву ў сквоце ў Варшаве. Зараз я тут адзін, без жонкі і дзяцей, у Беларусі ў мяне засталіся старыя бацькі, як, напэўна, шмат у каго. Працы тут хапае, рукі на месцы, а далей, можа, неяк наладзіцца жыццё. Я з аптымізмам гляджу ў будучыню, нягледзячы на ўсе цяжкасці, цешуся свабодай.
«НН»: Чаго вы чакаеце ад будучыні?
ІБ: Я такі аптыміст, што нават цяпер, калі вымушаны адарвацца ад сям’і, любімых дзяцей, чакаю ад будучыні толькі добрых рэчаў. Нягледзячы на ўсю цяжкасць сітуацыі, лічу, што ўсё будзе класна, бо веру, што людзей добрай волі нашмат больш, чым аматараў сярэднявечча.
Што датычыцца мяне, я заўжды толькі на пазітыўным баку. Гады ў нізавым актывізме часам так на цябе ўплываюць, што ты паводзіш сябе не надта зразумела для грамадства, але я не такі малады, каб эпатажам правакаваць людзей на нейкую рэакцыю. Цяпер проста хочацца быць добрым чалавекам, і пакуль што ў мяне гэта атрымліваецца.
«Наша Нiва» — крыніца якаснай інфармацыі і бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬ «НН»Чытайце таксама:
Жонка: «Ён пойдзе да канца». Музыкант з Гродна Ігар Банцар шосты дзень трымае за кратамі сухую галадоўку
«У Беларусі мне падабаецца настолькі, што тут я гатовы сядзець у турме». Ігар Банцар ‒ на волі
«Я з дзяцінства ў харэаграфіі! Патрэбнае штосьці большае, каб мяне зламаць». Топ-10 натхняльных цытат з лістоў беларускіх палітвязняў
