Журналісты выявілі, што пад Лантратоўкай, якая за 20 кіламетраў ад расійскай мяжы, рабочыя, што прыехалі з Расіі, рабілі акопы і ўсталёўвалі бетонныя ДОТы. Некаторых рабочых пасялілі ў горадзе Валуйкі і штодзень вазілі ва Украіну і назад — але нядаўна будаўніцтва ваенных умацаванняў спынілася з-за актывізацыі баявых дзеянняў.
16 снежня 2022 года прадстаўнікі самаабвешчанай «ЛНР» у «Сумесным цэнтры кантролю і каардынацыі пытанняў спынення агню і стабілізацыі лініі размежавання бакоў» (СЦКК) паведамілі пра абстрэл школы ў вёсцы Лантратоўка Луганскай вобласці Украіны. Сяло было акупавана ўжо пасля пачатку поўнамаштабнага расійскага ўварвання. Паводле звестак СЦКК, у выніку трапляння трох ракет, выпушчаных з устаноўкі «Хаймарс», у школе загінулі 11 мірных жыхароў, 17 чалавек атрымалі раненні.
8 студзеня блогер Анатоль Шарый апублікаваў два відэаролікі: адзін быў зняты ў актавай зале школы да ўкраінскага ўдару, другі паказвае параненых і разбурэнні ў першыя хвіліны пасля абстрэлу.
«Макеевак» было шмат, проста пра выпадкі, калі гінула ад 50 да 200 чалавек за раз, — замоўчвалі і замоўчваюць», — напісаў Шарый у анатацыі да відэа. Гэта адсылка да ўкраінскага ўдару ў навагоднюю ноч па размяшчэнні расійскіх мабілізаваных пад Данецкам, падчас якога, паводле афіцыйных звестак, загінулі 89 вайскоўцаў, а паводле неафіцыйных — да 600.
У іншым пасце ў той жа дзень блогер удакладніў, што ў школе ў Лантратоўцы былі раскватараваныя не мабілізаваныя, а «нанятыя для капання акопаў мірныя». На апублікаваным Шарыем відэа ў актавай зале школы сапраўды няма нічога, што магло б паказваць на прыналежнасць да войска: усе яны апранутыя ў цывільную вопратку, некаторыя — у сінія рабочыя спяцоўкі са святлоадбівальнымі палосамі (гэта кантрастуе са шматлікімі відэа і фота з месцаў дыслакацыі расійскіх мабілізаваных, дзе ў кадры заўсёды ёсць як мінімум некалькі чалавек у ваеннай форме).
Прарасійскія паблікі і акаўнты ў сацыяльных сетках, як і Шарый, сцвярджалі, што ў Лантратоўцы «загінулі будаўнікі, якія прыехалі аднаўляць інфраструктуру», прычым аўтары некаторых пастоў удакладнялі, што наняты яны былі «ў розных кутках ЛНР і нават Харкаўскай вобласці».
Як высветліла «Радыё Свабода», гэта не так: галоўным чынам гаворка ідзе пра расіянаў, якія прыехалі на акупаваныя тэрыторыі «за доўгім рублём».
«Пакой майстроў разнесла ў шматкі»
Пра тое, што для стварэння акопаў на акупаваных тэрыторыях у Расіі шукаюць людзей па аб'явах у інтэрнэце, яшчэ 15 снежня пісаў тэлеграм-канал «Можем объяснить». Журналістам удалося высветліць, што людзей наймае фірма «СтройКом», якая на сваім сайце ганарыцца ўдзелам у будаўніцтве Крымскага моста, новага тэрмінала аэрапорта Сочы і «Лахта-цэнтра» ў Санкт-Пецярбургу. Ахвотным паехаць на будоўлі ў Данбас абяцалі плаціць да 210 тысяч рублёў (каля 3 тысяч даляраў) у месяц. Такія аб'явы можна знайсці ў інтэрнэце і цяпер.
«Радыё Свабода» знайшло ў сацыяльнай сетцы «Укантакце» фатаграфіі і відэа нядаўна зробленых акопаў і дотаў у аккаўнце жыхара аднаго з расійскіх рэгіёнаў Урала, які, калі верыць іншым яго пастам, у снежні знаходзіўся ў горадзе Валуйкі Белгародскай вобласці. Журналісты геалацыравалі гэтыя здымкі і высветлілі, што яны зробленыя за кіламетр ад Лантратоўкі.
Акопы на гэтых фотаздымках бачныя і на спадарожнікавых здымках. Як вынікае з даных сэрвісу Planet.com, яны з'явіліся не раней за 15 лістапада і не пазней за 5 снежня.
Гэты ж карыстальнік «Укантакце» апублікаваў яшчэ некалькі фотаздымкаў, у тым ліку арыгінальныя здымкі наступстваў абстрэлу лантратоўскай школы з установак «Хаймарс».
Акрамя таго, ён выклаў фатаграфіі памяшкання з двух'яруснымі ложкамі, у якім жыў з іншымі рабочымі. Журналісты геалацыравалі гэтае месца як былое памяшканне клуба «Сакура» ў Валуйках на вуліцы Бялінскага. Геалакацыю пацвярджае і яшчэ адзін выкладзены рабочым здымак — на ім схема эвакуацыі з будынка клуба. Як і на апублікаваным Анатолем Шарыем відэа, на гэтых фотаздымках няма ніякіх прыкмет таго, што ў памяшканні жывуць вайскоўцы, а на ложках развешаныя такія ж сінія працоўныя спяцоўкі са святлоадбівальнымі палосамі.
Рабочы, які апублікаваў гэтыя здымкі, пацвердзіў «Радыё Свабода» ў перапісцы, што прыехаў у Луганскую вобласць, патэлефанаваўшы па аб'яве кампаніі «СтройКом», а таксама распавёў падрабязнасці пра сваю працу і пра абстрэл школы «Хаймарсамі».
«Цяпер нас вывелі, сказалі, што пачаліся ваенныя дзеянні. У Лантратоўку з намі прыехалі два аўтобусы з Новасібірска, са страхарамі і цеслярамі. Нас вазілі кожны дзень праз мяжу, а іх пасялілі ў школе. 3 «хаймарсы» па наводцы, афіцыйна — 11 трупаў, неафіцыйна — 84. У 3 гадзіны ночы 3 ракеты: адна, потым, праз 5 секунд, — другая і трэцяя. Пакой майстроў разнесла ў шматкі».
Пацвердзіць лічбу ў 84 загінулых з іншых крыніц «Радыё Свабода» не ўдалося.
Па словах суразмоўцы, «СтройКом» не цалкам выканаў свае абавязацельствы перад рабочымі: ім аплацілі праезд у Валуйкі на цягніку, зарплата складала 6000 рублёў у дзень (85 даляраў) без уліку 13-адсоткавага падатку, але абяцаных «сутачных» ён і яго калегі «пакуль не бачылі». Расійскія вайскоўцы над душой не стаялі, але «бліжэй да іх піць было нельга». У Валуйках рабочыя прачыналіся ў 5.45 раніцы, затым снедалі, у 6.30 раніцы выязджалі ў Лантратоўку на аўтобусах, вярталіся ў горад у 8 вечара, у 9 гадзін вячэралі. У самой Лантратоўцы «сілкаваліся сухпаямі». «Пакуль чакаем. Ёсць выклікі на мост у Новасібірск. За стужачку, гэта значыць за мяжу [Расіі] больш неахвота ехаць — раптам зноў навядуць», — напісаў суразмоўца.
«Радыё Свабода» знайшло ва «Укантакце» некалькі відэа будаўніцтва акопаў пад Лантратоўкай, выкладзеных жыхаром Чалябінскай вобласці. На адным з ролікаў бачны таксама ваенны танк і пастаўленыя ў поле палаткі. З закадравага каментара вынікае, што на будаўніцтва акопаў прыехалі людзі самых розных прафесій, у тым ліку электрык, плітачнік і сантэхнік.
«Стаўленне горш, чым да быдла»
«Радыё Свабода» вывучыла водгукі, якія вахтавыя рабочыя пакідалі ў апошнія месяцы пра кампанію «СтройКом» на адным з профільных сайтаў. У адным з водгукаў, апублікаваным 15 снежня, за дзень да ўкраінскага ўдару па школе ў Лантратоўцы, ананімны машыніст экскаватара пацвярджае, што частку рабочых пасялілі не ў расійскіх Валуйках, а ў школе на тэрыторыі «ЛНР».
«Пасялілі ў спартзалу, народу 500 чалавек у адной спартзале, механізатары, рабочыя, усе ў адным памяшканні. Антысанітарыя суцэльная, амаль увесь народ прастылы, некаторыя кашлялі з крывёю, карацей поўны******, на 500 чалавек паставілі душ на вуліцы з трыма кабінкамі і бойлерам на 50 л. Елі на вуліцы, як жывёлы», — напісаў аўтар водгука.
Пра такую ж спартзалу, дзе размясцілі 500 чалавек, згадваецца ў яшчэ адным водгуку. Магчыма, гаворка ідзе менавіта пра тую спартыўную залу школы, якая трапіла пад удар.
Яшчэ ў адным водгуку, пакінутым ананімным цесляром на тым жа сайце 18 снежня, праз два дні пасля ўдару па школе, проста згадваецца абстрэл:
«У 4:10 раніцы прыляцелі 3 снарады проста ў школу, было страшна, адпрацаваў 1 дзень, нічога не заплацілі, ніякай страхоўкі, толькі за 1 адпрацаваны дзень, не кампенсавалі ні згубленыя рэчы, ні разбіты тэлефон і гэтак далей, дадому адправілі як біча», — распавёў яго аўтар.
Акрамя небяспекі апынуцца пад украінскім абстрэлам, расійскія рабочыя, якія пажадалі адправіцца на акупаваныя тэрыторыі, сутыкнуліся з антысанітарнымі ўмовамі размяшчэння, дрэннай і аднастайнай ежай і працоўнымі зменамі, якія, улічваючы дарогу да месца працы, доўжыліся па 20 гадзін. У адным з водгукаў згадваецца, што праз недахоп будаўнічай тэхнікі завербаваным у Луганскую вобласць механізатарам прапанавалі пайсці працаваць «на рыдлёўкі». «Хлопцы не ўздумайце ісці ў гэты [справу] што сказана вышэй усё чыстая праўда, стаўленне горш чым да скаціны, мужыкі [працуюць] на акопах не шкадуючы сябе, прыязджаюць у дзіцячы сад, у якім проста бяда, ні цяпла [нічога] пад'ём у тры раніцы, і [усё роўна] выспаўся, хварэеш, ім усё [абыякава] не паехаў, звольнілі», — заключае аўтар яшчэ аднаго водгуку.
Журналісты вывучылі старонку «УКантакце», на якой кампанія «СтройКом» публікуе аб'явы пра набор вахтавых рабочых, у тым ліку на аб'екты на тэрыторыі акупаваных абласцей Украіны. Рэгулярныя наборы рабочых у Луганскую вобласць кампанія пачала рабіць з пачатку лістапада 2022 года, прычым у большасці аб'яў наўпрост паказвалася, што гаворка ідзе выключна пра будаўніцтва ваенных аб'ектаў: «збудаванне ліній абароны, умацаванне канструкцый (капаць акопы, бліндажы, умацаванне канструкцый, устаноўка вагончыкаў, устаноўка шэрагаў бетонных пірамід)». У аб'явах згадваецца, што працягласць змен складае 11 гадзін.
Апошні набор у Луганск быў абвешчаны 7 снежня, пасля гэтага «СтройКом» публікаваў толькі аб'явы аб працы на «новым аб'екце» ў раёне Запарожжа — «збудаванняў для вайскоўцаў, працягласцю 22 км» з пражываннем у «адміністрацыйным будынку казарменнага тыпу». З каментароў можна зразумець, што з пераходам на новы аб'ект значна, удвая, знізілася і аплата працы — 3000 рублёў (42 даляры) за змену замест 6 тысяч. У адным з каментароў прадстаўнік «СтройКома» тлумачыць гэта тым, што стаўка ў 6 тысяч рублёў за змену была часовай, да Новага года».
Ці з'яўляюцца расійскія рабочыя, якія прыязджаюць на акупаваныя тэрыторыі Украіны, «законнымі вайсковымі цэлямі» ў адпаведнасці з міжнародным гуманітарным правам, у першую чаргу — Жэнеўскімі канвенцыямі 1949 года, ратыфікаванымі і Расіяй, і Украінай?
Адназначнага адказу на гэтае пытанне няма, і акадэмічныя спрэчкі пра тое, дзе праходзіць мяжа паміж «законнымі» і «незаконнымі» ваеннымі цэлямі, у тым ці іншым выглядзе працягваюцца ўсе апошнія дзесяцігоддзі.
