Глеб Каракулаў. Кадр з відэа
Глеб Каракулаў — капітан Федэральнай службы аховы (ФСА). Да сярэдзіны кастрычніка 2022 года ён быў інжынерам ва ўпраўленні прэзідэнцкай сувязі і працаваў з Уладзімірам Пуціным. У яго абавязкі ўваходзіла забеспячэнне прэзідэнта сакрэтнай сувяззю. На пачатку кастрычніка ён адправіўся ў Астану, дзе Пуцін павінен быў прыняць удзел у трох мерапрыемствах. 14 кастрычніка, у апошні дзень камандзіроўкі, Каракулаў пакінуў сваіх калег і разам з жонкай і дачкой паляцеў у Стамбул.
Уцёкі
— Як вы вырашылі, што час завязваць з гэтай працай?
— Было вельмі шмат званочкаў, якія мне давалі ясна зразумець, што я не гатовы ісці на здзелкі з сумленнем, знаходзячыся на службе. Сумленне маё казала: «Слухай, ну гэта не тое». У мяне менш як праз два гады павінна была быць пенсія. І я планаваў, што даслужу, закрыю іпатэку і сапраўды ўсё — не буду працягваць кантракт. Але ў лютым гэтага года пачалася злачынная вайна, і я не мог ісці на згоду з сумленнем. Я проста не мог знаходзіцца на службе ў гэтага прэзідэнта. Я лічу гэтага чалавека ваенным злачынцам. Хоць я і не ўдзельнічаў менавіта ў ваенных дзеяннях, але выконваць яго злачынныя загады ці проста знаходзіцца ў яго на службе я не лічу для сябе магчымым.
— Вы знаходзіцеся не на тэрыторыі Расіі. Як вы пакінулі Расію? Як вы звольніліся з ФСА?
— Звольніўся завочна. Насамрэч, усё пачалося 24 лютага. Я, як і шмат якія іншыя грамадзяне нашай краіны, чамусьці спадзяваўся, што ніякай эскалацыі не адбудзецца, тым больш адкрытай агрэсіі. 24-га чысла, мусіць, паўгадзіны я проста сядзеў у ступары проста з раніцы. Потым, відаць, з-за ўсіх перажыванняў у мяне са здароўем [пачаліся праблемы], апендыцыт — не апендыцыт… І тры месяцы я быў на бальнічным. Крыху супакоіўся, стаў [сябе ўгаворваць], што мяне гэта не тычыцца. Але, натуральна, я ўжо зразумеў, што трэба неяк паволі сыходзіць — хутчэй, чым на пенсію.
На жаль, у мяне скончыўся замежны пашпарт, і мне трэба было вырашаць пытанне з атрыманнем звычайнага грамадзянскага замежнага пашпарта. Прайшло тры месяцы, плюс адпачынкі былі. У выніку мая першая камандзіроўка пасля такога працяглага перыяду пачалася 1 жніўня — і адразу на 19 дзён. І я проста апынуўся ў гушчы абмеркавання, ведаеце, нават смакавання ўсяго, што адбываецца на вайне. Я нават не ведаю, як перадаць, наколькі гэта было агідна і непрыемна.
— Гэта значыць, вашы калегі па ФСА абмяркоўвалі, як усё адбываецца на фронце?
— Проста смакуючы. Я не ведаю, [я адчуў] нейкую такую жудасную агіду. Я планаваў проста звольніцца, прыдумаць якую-небудзь прычыну. Складана скасаваць кантракт, але гэта можна.
Далей — 21 верасня, мабілізацыя. Я разумею, што нават калі я звольнюся, то раблюся афіцэрам запасу. І прамым рэйсам адразу пасля звальнення на фронт. Я катэгарычна не мог пагадзіцца на ўдзел у гэтай злачыннай вайне. Я прыязджаю [з камандзіроўкі], па-мойму, 22 верасня. І праз некалькі дзён даведаюся, што мяне запісалі ў наступную камандзіроўку. Гэтым разам гэта была Астана, Казахстан.
У мяне зʼявілася думка, што гэта добры варыянт, які нельга страціць: альбо працягваць пакутаваць і служыць, альбо звальняцца — і тады прамая дарога на фронт, альбо зʼехаць.
— Што адбылося ў Астане? Як вы спланавалі гэтыя ўцёкі?
— Вылецелі мы туды для падрыхтоўчых мерапрыемстваў 6 кастрычніка. Мая жонка заставалася ў Маскве яшчэ некалькі дзён, яна прыляцела ў Астану 8 кастрычніка разам з дачкой. Мы нічога глабальнага не паспелі зрабіць да адʼезду: ні рэчы, ні машыну прадаць. Машыну аформілі на брата жонкі дамовай дарэння. Рэчы, якія, магчыма, спатрэбяцца або іх можна будзе прадаць, таксама яму адправілі. Самі ўсё сваё жыццё паспрабавалі змясціць у тры валізкі.
— Гэта значыць, ваша працоўная камандзіроўка, вы туды леціцё разам з калегамі па ФСА. Праз некалькі дзён да вас далучаецца жонка і гэта не выклікае ніякіх пытанняў у вашых калег? Я мяркую, што звычайна муж і жонка не ездзяць за афіцэрамі ФСА.
— Яна ж не са мной побач, не ў тым жа самым гатэлі жыла. Мы з ёй толькі аднойчы перасекліся да таго, як разам паехалі ў аэрапорт. Яна да мяне заехала за маім чамаданам, таму што я прыкладна ўяўляю, што калі я пасярод дня буду выходзіць з чамаданам у абедзенны час, то гэта можа прыцягнуць увагу. Таму мы з ёй, жывучы асобна, перасекліся, яна зайшла да мяне ў нумар.
Я вось так спакойна гэта кажу, а чалавек насамрэч… Яна ў прынцыпе за мяжой не была. А тут трэба зайсці ў гатэль, там свая служба бяспекі. Ёй трэба было растлумачыць, як падняцца на паверх, растлумачыць, як дайсці, каб гэта было хутка і не выклікала пытанняў. Трэба было яшчэ падгадаць момант, калі ў мяне ў нумары нікога няма.
Я вось расказваю, быццам усё заняло ў яе літаральна 2-3 хвіліны. Але яна вельмі моцна перажывала. А я ў гэты момант знаходзіўся з дзіцем крыху наводдаль ад гасцініцы, каб нікому не патрапіць на вочы.
Саміт у Астане. Крыніца: kremlin.ru
— Ваша камандзіроўка працягваецца, і нарэшце вы вырашаеце, што час бегчы. Як гэта адбываецца?
— Не было дакладнага адчування, што гэта будзе такі дзень у столькі гадзін. Усё было вельмі дынамічна, і я ўсё думаў: «Так, ну сёння не, сёння зноў не атрымліваецца». І вось недзе 2-3 дні ўсё гэта пераносілася, а потым супала шмат фактараў. Самы галоўны — 14 кастрычніка быў апошні дзень камандзіроўкі. З раніцы 15 кастрычніка наша група супрацоўнікаў ФСА вылятала б назад у Маскву. Адцягваць немагчыма ўжо было.
Яшчэ адзін фактар: у нас ёсць службовыя замежныя пашпарты, але мы іх не так часта атрымліваем на рукі. Я не ведаю, з чым гэта звязана, можа быць, цяпер іх не будуць увогуле атрымліваць пасля майго прэцэдэнту. У Астане нам выдалі на рукі замежныя пашпарты, таму што па службе трэба было [пацвярджаць свае асобы]. Памятаю свой шок, калі 14-га чысла раніцай памочнік старэйшага ад групы сувязі кажа здаваць пашпарты. Гэта значыць, да гэтага ў мяне тыдзень ляжыць замежны паспарт. Тут яшчэ мерапрыемства ідзе, а ўжо кажуць здаваць. Я сяджу ў навушніках, гляджу за тэхнікай ці гляджу што-небудзь на YouTube. Хтосьці здае, а я кшталту не чуў да апошняга моманту. Нават калі б мне сказалі: «Ну што, дзе твой пашпарт?», я б адказаў, што, мусіць, у гатэлі. Проста розныя гатэлі — у адным жылі, у другім працавалі. Можна было сказаць, што пашпарт у іншым гатэлі.
Яшчэ я папярэдне дамовіўся, што пасля працы пайду купляць сувеніры. Гэта значыць, я сабе павялічваў час, калі мяне не будуць шукаць.
— Як зʼязджалі?
— Мы паехалі з жонкай і дзіцем у аэрапорт прыкладна гадзіны ў тры. Хлопцы, якія не былі задзейнічаныя на дзяжурстве, неўзабаве захацелі паехаць па крамах. Пішуць мне, пытаюцца, дзе я. Я думаю: блін, адказваць — не адказваць? Трэба адказаць. І пішу, што я хацеў [пайсці па крамах], але пасля абеду жывот закруціла, давайце без мяне. Можа быць, гадзіны да пятай [змагу]. Неяк атрымалася адцягнуць увагу.
— Вы ў гэты момант едзеце ў аэрапорт.
— Так. Там цэнтр быў перакрыты, саміты ж. Таксама былі перажыванні, наколькі моцныя будуць заторы. Але нібыта ў бок аэрапорта не было затораў. Далей звычайная рэгістрацыя на рэйс у Стамбул, на сайт багажу. Я думаў, што ў аэрапорце могуць быць нейкія пытанні наконт майго замежнага пашпарта — ён крыху адрозніваецца ад звычайнага агульнаграмадзянскага: ён іншага колеру. Не, ніякіх пытанняў ні ў каго не было. Далей ужо былі толькі ўнутраныя перажыванні.
Вылет затрымаўся прыкладна на гадзіну. Па-мойму, у 17.30 мы вылецелі. А там ужо мяне на ўсю моц шукаюць. Гэта значыць, гадзіне а 17-й, мусіць, я ўжо напісаў, што не паеду за сувенірамі. Я пайду на працу, зараз вось свае справы дараблю толькі. Недзе ў 17.15, то-бок хвілін за 10-15 да вылету, я ўжо проста тэлефон выключыў.
— Давайце ўдакладнім. Супрацоўнік ФСА з жонкай сыходзіць з працы. Некалькі гадзін яго няма. У гэты момант ён праходзіць пагранкантроль. І ніхто не спалохаўся, ніхто не пабег шукаць вас з аўтаматамі і з сабакамі, ніхто не паспрабаваў пасадзіць самалёт, у якім вы выляталі?
— Прыйшлося трошкі адцягнуць іх увагу. Мусіць, яны вельмі абураліся.
— Вы леціце яшчэ некалькі гадзін, ваш самалёт прызямляецца, вы ўключаеце тэлефон. І вам сыплюцца паведамленні аб тым, які вы нягоднік і здраднік?
— Менавіта шквалу паведамленняў не было. Было недзе паведамленняў з пяць, напэўна. Шмат паведамленняў было ў момант, калі я выключыў тэлефон. І там была перапіска кшталту: «Дзе ён там? Можа, ён туды пайшоў? Можа, ён тут ужо? Давайце ў нумар зойдзем. У яго там нікога». Такія паведамленні я не лічу. А вось менавіта фармату «ах ты нягоднік» — такіх два ці тры паведамленні.
— Як хутка, як вам здаецца, вашы калегі зразумелі, што адбылося?
— Я магу толькі выказаць здагадку. Мусіць, калі я вылецеў у 17:30, да 18-й гадзіны ўжо выразнае ўсведамленне прыйшло. Але гэта толькі ўсведамленне, а потым трэба было ўвесь вось гэты ланцужок [дзеянняў падчас уцёкаў] прасачыць. Супрацоўнік аператыўнага ўпраўлення пісаў мне каля 20-й гадзіны па часе Астаны.
— Гэта значыць, калі б пасадка на самалёт затрымалася яшчэ на паўгадзіны ці гадзіну, то вас бы, напэўна, ужо лавілі ў аэрапорце.
— Я ў той момант не хацеў пра гэта думаць. Жонка вельмі перажывала. Я памятаю гэты інцыдэнт, які ў Беларусі адбыўся, калі самалёт пасадзілі. Але ўсё ж я сябе супакойваў, што я звычайны інжынер, навошта дзеля мяне самалёт саджаць.
— Як можна супакоіць сябе ў такой сітуацыі?
— Я проста разумеў, што калі б я працягнуў служыць, то для мяне гэта было б яшчэ большае злачынства. Не ў рамках расійскага заканадаўства, а нешта па-чалавечы злачыннае.
— Як астатнія вашы сваякі да гэтага паставіліся? Хто-небудзь яшчэ быў у курсе, што вы плануеце?
— Мае сваякі не ведалі. Я ўжо знаходзіўся ў Стамбуле, і яны толькі 8 ці 9 лістапада даведаліся пра гэта, калі да іх прыйшлі з ператрусамі. Я так і не зразумеў, гэта былі супрацоўнікі МУС, ці СК, ці нашы аператыўнікі. Напэўна, толькі ў гэты момант яны даведаліся, што да чаго. Яны былі ў іншым горадзе.
— З лютага прайшло даволі шмат часу. І за гэты час у вас, відавочна, была магчымасць паразмаўляць са сваімі бацькамі і сказаць ім, што вы прынялі такое рашэнне. Але вы гэтага не зрабілі. Чаму?
— Таму што яны глядзяць тэлевізар, як бы гэта дзіўна ні гучала. Калі да мяне ўлетку прыязджала мая мама, працаваў тэлевізар увечары. Там ішло смакаванне, вайна ў жывым эфіры з эфектам прысутнасці: на канапе можна глядзець і адчуваць сябе нібы ў акопе. Па тэлевізары пачынаецца абмеркаванне, жывы эфір. Я прашу пераключыць, бо немагчыма. На што мне мама сказала: «Ну а што? Няхай працуе».
І вось з гэтага пачаліся такія нясмелыя спробы прамацаць глебу, наколькі можна абмяркоўваць штосьці, у тым ліку нашы планы. Не атрымалася ніякай размовы.
Як толькі я паспрабаваў растлумачыць, што ўвогуле гэта суверэнная краіна, што мы там робім? Я памятаю, нават гэтую фразу не дагаварыў, там ужо адразу [рэакцыя]: «Ой, гэта што? Вы хочаце ўцячы, ці што? Вы нейкія замежныя агенты?» Я не памятаю, што яна менавіта сказала. Але кажа, маўляў, «калі ты што-небудзь зробіш, я не вытрываю гэтай ганьбы, рукі на сябе накладу». Я вырашыў не працягваць.
— Размова з бацькамі ў выніку адбылася?
— Не.
— Гэта значыць, яны не зразумелі, чаму да іх прыходзілі з ператрусамі?
— Я ўпэўнены, што яны ведаюць, што я ў іншай краіне, што ім аднабока растлумачылі, што да чаго.
— Але вы з імі гэта не абмяркоўвалі?
— Не абмяркоўваў, я нават не ведаю, як атрымаецца ці не атрымаецца гэта зрабіць, але я пакуль не абмяркоўваў.
— Вы разумееце, чаму ў ФСА вось так адрэагавалі на ваш адʼезд? Чаму за вамі яшчэ не бегаюць з «Навічком»?
— З «Навічком», вядома, яшчэ не бегаюць, але да сваякоў ужо прыйшлі.
— Вы не баіцеся, што сапраўды за вамі прыйдуць якія-небудзь Чапіга і Мішкін?
— Турысты гэтыя? Як вам сказаць. Калі 8 ці 9 лістапада прыйшлі да нашых родных, натуральна, унутраная турбота пачала нарастаць. Ну хвалююся, так, але што толку ад гэтых перажыванняў?
— Ёсць у вас нейкі план? Што вы будзеце рабіць далей?
— Усё вельмі дынамічна. Вось лічу сваёй канчатковай мэтай, каб дзіця не спазнала жахаў вайны. Каб дзяржава, якая ўсяляк лезе ў выхаванне дзяцей, яе не закранула. Каб дачка змагла вырасці ў спакойным становішчы, змагла вырасці чалавекам і рэалізаваць сябе. Усё, што я раблю, — гэта дзеля яе. Для мяне гэта асноўная мэта.
Уладзімір Пуцін і ФСА
— Як вы патрапілі ў ФСА?
— Я вучыўся ў Ваенна-касмічнай акадэміі імя Мажайскага ў 2004-2009 гадах. У 2009 годзе выпусціўся. І якраз былі рэформы [міністра абароны Анатоля] Сердзюкова. Так бы мовіць, аптымізацыя і звальненні. Мы курсанты. І так ідуць звальненні, а яшчэ тут мы свежыя, куды нас? Многія курсанты хоць і размяркоўваліся ў часці, але не былі ні на якой пасадзе, атрымлівалі ўрэзаны заробак, і наогул перспектывы былі туманныя. І мы спрабавалі знайсці альтэрнатыву. Неяк праз знаёмых у мяне зʼявілася магчымасць [пайсці ў ФСА].
Пасведчанне супрацоўніка Федэральнай службы аховы. Крыніца: Цэнтр «Дасье»
— Як звычайна трапляюць на службу ў ФСА?
— Ёсць Акадэмія ФСА ў Арле. Большасць маіх калег менавіта з акадэміі, але некаторыя — працэнтаў 20-30 — з Міністэрства абароны. І ёсць яшчэ тыя, хто перайшоў з цывільных.
— Наколькі строгі адбор пры прыёме?
— Вывучаюць тваю асабовую справу, праводзяць сумоўе. Яшчэ тэст на прафпрыдатнасць, рознага кшталту лагічныя задачы. Гэта працяглы працэс.
— Колькі вас вось так правяралі?
— У студзені 2009 года я першы раз ездзіў у Маскву, хоць мне сказалі, што трэба было крыху раней прыехаць. На момант выпуску я ўжо ведаў, што мяне возьмуць. Гэта было 20 чэрвеня. Гэта значыць, паўгода спатрэбілася.
— Чым вы займаліся ў ФСА? Ваш звычайны працоўны дзень — з чаго ён складаўся?
— Я інжынер ва ўпраўленні прэзідэнцкай сувязі, мы займаемся забеспячэннем шыфраванай сувязі першых асоб дзяржавы — прэзідэнта і прэмʼер-міністра. Я непасрэдна знаходжуся ў падраздзяленні, якое ў нас называецца выязным і забяспечвае сувяззю прэзідэнта і прэмʼер-міністра ў іх працоўных камандзіроўках па Расіі і за мяжой. Астана для мяне — 183-я ці 184-я камандзіроўка.
Многія, можа быць, падумалі перш за ўсё, што спецсувязь — гэта прыйсці і паставіць тэлефончык. На жаль, не ўсё так проста: у нас абсталяванне шыфравання, у нас каналаўтваральнае абсталяванне. Каб тэлефон працаваў, патрабуецца вельмі шмат дадатковай тэхнікі — тыя ж самыя камутатары, праз якія праходзяць усе злучэнні абанента. Злучэнне абанента з іншым абанентам праходзіць праз камутатар, на якім сядзіць тэлефаністка спецкамутатара. Гэта вялізная колькасць і асабовага складу, і тэхнікі.
І тэхніка ў нас, мусіць, каб ярчэй і лепш разумець, — гэта сапраўды палова «Камаза» у якую-небудзь самую просценькую камандзіроўку. А калі ў камандзіроўцы абʼём задач вялікі, то і ўвесь кузаў «Камаза» — гэта ўсё тэхніка, неабходная для працы.
— Акрамя спецсувязі, з чаго складаецца ФСА, якія яшчэ ёсць падраздзяленні?
— Велізарная колькасць упраўленняў у любой сферы. Абсалютна ўсе моманты, усе аспекты працоўнай дзейнасці прэзідэнта як вышэйшай службовай асобы — гэта ўсё кладзецца на плечы ФСА. Тут і пытанні аховы, непасрэдна фізічнай, і пытанні арганізацыі ўсіх мерапрыемстваў, звязаных з удзелам першых асоб. Думаю, усе выдатна ведаюць, што ёсць людзі, кухары, якія гатуюць прэзідэнту, прэмʼер-міністру. Уся ежа праходзіць праверкі, для гэтага ёсць спецыяльная служба — Цэнтр біялагічнай бяспекі.
Машыны — гэта ГАП, гараж асаблівага прызначэння. Нават ёсць пажарныя: з намі ў камандзіроўкі ездзяць інжынеры і пажарныя, якія вывучаюць усю адпаведную тэхнічную дакументацыю і правяраюць усе абʼекты на адпаведнасць інжынерным, тэхнічным і супрацьпажарным нормам. Ёсць падраздзяленні, якія адказваюць за інфармацыйна-тэхнічны складнік — закрытыя відэаканферэнцсувязі, доступ да інтэрнэту, забеспячэнне працоўнага месца. Адзінае, у Пуціна там крыху па-іншаму — ён інтэрнэтам не карыстаецца. Але такое падраздзяленне ёсць, бо відэаканферэнцыі ён выкарыстоўвае. Асабліва гэта стала запатрабавана ў 2020 годзе, калі пачаўся каранавірус.
У самым агульным разуменні ФСА займаецца аховай адміністрацыйных абʼектаў: Крэмль, Дзярждума, Савет Федэрацыі. І шэраг іншых службовых і адміністрацыйных абʼектаў.
— Гэта значыць, такая дзяржава ў дзяржаве?
— Вельмі самастойная арганізацыя, так.
— Якое падраздзяленне ў структуры ФСА лічыцца самым прэстыжным?
— У маім разуменні, сувязь — гэта аснова кіравання войскамі. Але ў нас усё ж найважнейшая, напэўна, служба бяспекі прэзідэнта (СБП ФСА), таму што яны непасрэдна кантактуюць з прэзідэнтам і прэмʼер-міністрам. Далей, напэўна, крыху ніжэй па іерархіі, кіраванне арганізацыяй ахоўных мерапрыемстваў — гэта штаб, усе пытанні па арганізацыі праходзяць праз іх.
— Уладзімір Пуцін — вы яго бачылі? Наколькі моцна яго тэлевізійны вобраз адрозніваецца ад таго, які ён у жыцці?
— Першы раз я ўбачыў яго ў камандзіроўцы, гэта была мая першая камандзіроўка — кастрычнік 2009 года, Казань. Магчымасці пагаварыць у прынцыпе ў мяне і не было. Гэта значыць, я магу знаходзіцца, бачыць, назіраць усё, што адбываецца, але так, каб падысці і пагутарыць — такой магчымасці ў мяне няма. Таму што працоўны графік прэзідэнта распісаны па хвілінах, вакол яго заўсёды вельмі шмат аховы, вельмі шмат людзей, не, гэта праблематычна проста падысці і пагаварыць, сказаць: «Ну, што чуваць?»
Усё, што ў тэлевізары паказваюць, — манера паводзін, манера трымацца, я думаю, усё роўна тое ж самае. Ніякіх звышскажэнняў няма, усё, як у тэлевізары. Але мы працуем усё ж непасрэдна на афіцыйных мерапрыемствах. Любыя іншыя зносіны, сведкам якіх я быў, — там усё было ў рамках прыстойнасці, я б не сказаў, што там нейкая звышагрэсія [з боку Пуціна].
Пуцін сапраўды шмат працуе, гэта відаць па камандзіроўках. Напрыклад, я знаходжуся на дзяжурстве і бачу, у які час адбываецца злучэнне размовы. У камандзіроўцы да 2—3 гадзін ночы па Маскве ён не засынае. Калі гэта якая-небудзь камандзіроўка ў іншы часавы пояс, то ён працуе пераважна па маскоўскім часе. І ўжо там, на месцы — адміністрацыя, губернатары, тыя, хто непасрэдна з ім, — падладжваюцца. Калі я быў на Камчатцы, там была проста начная нарада, проста таму што ў Маскве гэта быў дзень і гэта было яму зручна.
— У калектывах звычайна абмяркоўваюць свайго начальніка. Супрацоўнікі ФСА абмяркоўваюць прэзідэнта?
— Завуць шэфам, усяляк абагаўляюць. Толькі ў гэтым плане абмяркоўваюць.
— Адкуль Уладзімір Пуцін атрымлівае інфармацыю? Наколькі ён у вакууме? Ці карыстаецца ён інтэрнэтам?
— Ён не карыстаецца мабільным. За ўсе свае гады службы я яго з мабільным не бачыў. У камандзіроўках, калі мы ляцім з прэмʼер-міністрам, то з намі ездзіць яшчэ адзін чалавек, які займаецца пытаннямі інтэрнэту — электронны офіс, ноўтбук, доступ у сеціва. З Пуціным гэты супрацоўнік не патрэбны. Навошта інтэрнэт? Я інтэрнэт вам раздрукую. Жарт. Але ён рэальна не карыстаецца ні інтэрнэтам, ні тэлефонам.
Уся інфармацыя, якую ён атрымлівае, — толькі ад людзей, якія непасрэдна блізкія. Ён жыве ў своеасаблівым інфармацыйным вакууме.
— Прынята лічыць, што прэзідэнту прыносяць «папачкі» — сакрэтныя даклады спецслужбаў. Вось гэта яго крыніца інфармацыі?
— Так, усё дакладна.
— Тэлевізар прэзідэнт глядзіць?
— Расійскае тэлебачанне — гэта абавязковае патрабаванне пры падрыхтоўцы рэзідэнцыі да візіту прэзідэнта.
Рэзідэнцыя — абстрактнае паняцце, гэта можа быць гасцінічны нумар або які-небудзь гасцявы комплекс. Пры падрыхтоўцы патрабаванне — каб там вяшчалі менавіта расійскія каналы, напрыклад, «Расія». Штукі чатыры тэлеканалаў, «Расія» абавязкова.
— Ці сапраўды Пуцін увесь час на ізаляцыі?
— Так, усё дакладна. У студзені будзе ўжо тры гады, як каранавірус ёсць на нашай планеце. А ў нас прэзідэнт да гэтага часу сядзіць [на самаізаляцыі].
Мы сурʼёзна два тыдні сядзім на каранціне перад любым мерапрыемствам, нават калі яно доўжыцца 15 ці 20 хвілін. Ствараецца пул супрацоўнікаў, якія прайшлі гэтую ачыстку — адсядзелі двухтыднёвы каранцін. Яны лічацца чыстымі і могуць працаваць непасрэдна ў адным памяшканні з Пуціным.
— А ёсць нейкае разуменне сярод супрацоўнікаў, чаму настолькі строгі каранцін да гэтага часу?
— Усе крышку ў здзіўленні, чаму гэта да гэтага часу працягваецца. Бо прынамсі ўсіх прымусілі вакцынавацца. Усе праходзяць дыспансерызацыі, сочаць за сваім здароўем, праходзяць ПЛР-тэставанні. Ведаю, што ўсе адʼютанты прэзідэнта здаюць ледзь не па некалькі разоў на дзень ПЛР-тэсты. Навошта людзей мучыць амаль праз тры гады гэтымі незразумелымі каранцінамі? Прэмʼер Міхаіл Мішусцін перахварэў, і ўсё, ніякіх праблем, правільна? Я не ведаю, проста баіцца, мусіць, за сваё здароўе.
— Ёсць нейкае меркаванне ў ФСА, што адбываецца? Можа, Уладзімір Пуцін смяротна хворы, таму ён баіцца падчапіць яшчэ і каранавірус?
— У курылцы такое не абмяркоўвалася. Калі, можа, і ёсць нейкія праблемы са здароўем, то яны проста з-за ўзросту. Мусіць, яны ёсць. Але нічога такога звышкрытычнага.
— Гэтае пытанне цяпер хвалюе прыкладна палову насельніцтва зямнога шара. Што ва Уладзіміра Пуціна са здароўем? Ён з намі яшчэ надоўга?
— Я магу сказаць, што мы з ім часцяком у камандзіроўкі ездзім, і ён да 2020 года вельмі часта бываў у паездках. Пасля ён сеў у бункер і, можа, адну ці тры камандзіроўкі за год правядзе. А да каранавіруснага года камандзіровак было вельмі шмат. Рэальна мы па 2—3 тыдні ці нават месяц маглі знаходзіцца не ў Маскве. Менавіта з-за таго, што ён захварэў, на маю думку, адна ці дзве камандзіроўкі былі адмененыя.
— Гэта адна ці дзве камандзіроўкі за які тэрмін?
— За ўвесь той час, што я служыў.
— З 2009 года?
— Так-так, усё дакладна.
— Гэта значыць, за 13 гадоў адна ці дзве камандзіроўкі былі адмененыя з-за хваробы Пуціна?
— Магчыма, яны там нават ішлі адна за адной.
У плане здароўя ў яго, мусіць, лепш, чым у шматлікіх іншых людзей яго ўзросту. У яго штогадовыя медыцынскія праверкі. У тым годзе я магу звярнуць увагу: звычайна мы загадзя ведаем, што ў ЦКБ трэба паставіць сувязь. А тут гэта было неяк нечакана і не ў той час, калі звычайна. Звычайна гэтая дыспансерызацыя ў канцы лета ці на пачатку восені. А ў 2022-м была ў красавіку.
Проста я быў у пуле «чыстых» у 2022 годзе на 9 Мая. Я павінен быў садзіцца на каранцін умоўна заўтра, а мне сёння кажуць: «Тэрмінова, ты нікуды не сыходзіш». А я хацеў крыху раней звінціць, два тыдні мяне дома не будзе, хоць бы з дзіцем пабыць, справамі па доме заняцца, каб жонцы было крыху лягчэй. І тут мне кажуць: «Не, ты не пойдзеш, ты паедзеш цяпер у ЦКБ». Звычайна мы загадзя ведаем, што заўтра трэба будзе ехаць ставіць тэхніку. Іншая рэч, што я не гатовы сказаць, у выніку паехаў ён у ЦКБ ці не паехаў.
З 2020 года Уладзімір Пуцін у большасці мерапрыемстваў удзельнічае аддалена. На фота адкрыццё Года педагога і настаўніка ў Расіі, 2023 год. Крыніца: kremlin.ru
— Сваякі Уладзіміра Пуціна таксама сядзяць на каранціне, каб убачыць прэзідэнта?
— Вось гэта я дакладна не скажу, не ведаю, як у іх гэта ўсё пастаўлена.
— А ці ведаюць наогул у ФСА, што ў Уладзіміра Пуціна ёсць сваякі? Ці бачылі вы кагосьці асабіста?
— Для многіх людзей не сакрэт, што ў яго ёсць дзеці, якіх ён чамусьці называе «гэтыя жанчыны». Але я не гатовы сцвярджаць, што так яно і ёсць. Але ў камандзіроўцы мы сядзелі-дзяжурылі, і тэлефаністка расказала, што ў Кацярыны ёсць адʼютант і што яна адпачывае ў рэзідэнцыі ў Сочы. Там жа адначасова з ёй быў Пуцін.
— Я крыху больш падрабязна прайдуся па ўсім спісе вядомых сваякоў Уладзіміра Пуціна. Гэта значыць, Кацярыну Ціханаву ахоўвае афіцэр ФСА?
— Так. І яна адпачывае ў той самы час у той самай рэзідэнцыі, што і Пуцін.
— Ёсць яшчэ другая дачка прэзідэнта — Марыя Варанцова. Да яе таксама прыстаўлены адʼютант?
— Пра Кацярыну дакладна скажу, таму што я для сябе гэта пацвердзіў. Але, мусіць, для Марыі роўна тая ж самая схема.
— Ва Уладзіміра Пуціна яшчэ параўнальна нядаўна была афіцыйная жонка Людміла Пуціна. Вы з ёй сутыкаліся па сваёй працы?
— Не, з ёй не сутыкаўся. Бывалі камандзіроўкі, калі яна павінна была прысутнічаць як першая лэдзі. Але я з ёй не сутыкаўся, ды і было гэта больш за дзевяць гадоў таму.
— Унукі ёсць у прэзідэнта?
— Роўна тое ж самае — я не ведаю. Не абмяркоўвалася такое ў курылцы. Не, ну як сказаць, не абмяркоўвалася. Абмяркоўвалася пра Кабаеву. Што вось разам жывуць. Але таксама атрымліваецца на ўзроўні чутак, у размове з супрацоўнікам СБП я пачуў, што яны жывуць разам.
— Пра сумесных дзяцей Пуціна і Аліны Кабаевай нешта казалі вашы калегі?
— Не, гэта не абмяркоўвалася. Ну, дакладней, абмяркоўвалася, але гэта пакуль чуткі, гэта не тое, што я хоць ускосна, але ўпэўнена магу пацвердзіць.
— У сувязі з Уладзімірам Пуціным яшчэ называюць Святлану Крываногіх. Нібыта ў іх сумесная дачка.
— Ведаеце, я не чуў. Але многія моманты з тых самых расследаванняў Аляксея Навальнага я бачу ў камандзіроўках. Я бачу: што ён гаворыць, гэта сапраўды так і ёсць. Я проста магу зрабіць выснову, што і пра Крываногіх таксама праўда.
— А што з расследавання каманды Навальнага вы змаглі асабіста пацвердзіць?
— З самага нашумелага — гэта палац Пуціна. Усе там пачалі праз тыдзень спрабаваць адмазаць, што гэта нейкі апарт-гатэль. Натуральна, мне таксама захацелася зразумець. Падышоў да нашага супрацоўніка, майго калегі. Калі я езджу ў непадрыхтаваныя рэзідэнцыі, то ён ездзіць і ў Сочы, і ў Піцер на сталай аснове. Гэта значыць, вельмі часта там праводзіць час. І ўжо ён сапраўды ведае. Тым больш ён адказвае за радыёсувязь і ўсе абʼекты, якія плануюцца да наведвання, ён усе іх абʼязджае, правярае.
Я ў яго пытаю: палац ёсць? Ён кажа: «Ну так, ёсць як бы. Туды часцяком езджу, сувязь правяраю».
— Каманда Аляксея Навальнага яшчэ знайшла ў Уладзіміра Пуціна адну з самых дарагіх яхт у свеце — Scheherazade. Гэтае судна вы з калегамі абмяркоўвалі?
— Пра «Шахеразаду» было ўжо, калі вайна пачалася. Адпаведна, вы ведаеце, я неяк не асабліва хацеў з кімсьці кантактаваць, калі ўсе вакол смакуюць кровапраліцце. Тут я ні з кім не змог паразмаўляць, але для сябе я адзначыў, што паказвалі спісы супрацоўнікаў ФСА. І мне некалькі прозвішчаў падаліся ну вельмі знаёмымі. Рэч у тым, што ў камандзіроўках праз мяне праходзяць спісы нашых супрацоўнікаў. Не толькі менавіта нашых па сувязі, а ўсе асноўныя спісы. І гэтыя прозвішчы — не Іваноў ці Пятроў, якія прымільгаліся б. Тут таксама ў мяне ніякіх сумневаў няма, што гэта сапраўды яго яхта.
— Вы кажаце, што вы ўсталёўвалі спецсувязь на нестацыянарныя абʼекты. Што гэта за абʼекты?
— Самалёты, верталёты, яхты — мы іх называем «катары». Яшчэ спеццягнік з нядаўняга.
— А што такое спеццягнік?
— Гэта цягнік пад прэзідэнта. Ён пачаў зʼяўляцца ў нас у раскладзе недзе, напэўна, у 2014 ці 2015 годзе. Выглядае як звычайны цягнік, абсалютна такі ж, як і ўсе астатнія, шэрыя з чырвонай паласой, цягнікі РЧ.
— Чаму прэзідэнт ім карыстаецца?
— Таму што ён менш прыкметны. Бо самалёты ўсе адлюстроўваюцца на адпаведных сэрвісах. А цягнік — колькі такіх шэрых цягнікоў? Тым больш яны нідзе не адсочваюцца на якім-небудзь інфармацыйным рэсурсе. Гэта проста для таемнасці.
— Пуцін часта ездзіць гэтым цягніком?
— У 2014—2015 гадах мы толькі пачалі з ім працаваць і абсталёўваць. Часта яго пачалі выкарыстоўваць, напэўна, недзе ў жніўні — верасні 2021 года. Атрымліваецца, нашы супрацоўнікі сядзелі на каранціне канкрэтна пад спеццягнік. З пачатку вайны хлопцы казалі, што недзе на 40 дзён ці на 45 дзён проста зʼязджалі ў бок Валдая. Каранціны для экіпажу цягніка ідуць, як вахты: адзін разлік змяняе іншы. Так, магчыма, менавіта ў гэтую вахту не будзе выезду, але людзі заўсёды гатовыя.
Яшчэ ў прэзідэнта ёсць перагаворная кабіна, якую мы возім у кожную замежную камандзіроўку. Гэта месца, з якога можна праводзіць перамовы з гарантаванай сакрэтнасцю. Кабіна, вядома, грувасткая. Гэта такі куб вышынёй каля 2,5 м. Унутры арганізаваныя працоўнае месца і тэлефон, па якім можна гаварыць, не баючыся, што размову можа пачуць або вылічыць замежная разведка.
— А што такое катары, на якіх вы ўсталёўвалі спецсувязь? Наколькі гэта вялікія судны?
— Гэта добра абстаўленыя двух— або трохпалубныя яхты. Убранне шыкоўнае. Але трэба яшчэ той факт улічыць, што некаторыя з іх сапраўды знаходзяцца на балансе адміністрацыі прэзідэнта. Вось таму не ўсе 100% нейкія прыватныя, але за сваё жыццё я бачыў іх шмат, асабліва на Пецярбургскім эканамічным форуме, іх там было каля дваццаці.
— Лічыцца, што ва Уладзіміра Пуціна ёсць «бункеры». Так прынята называць яго рэзідэнцыі. А ў сапраўдным бункеры, гэта значыць бамбасховішчы, вы бывалі? Абсталёўвалі там спецсувязь?
— Раней мы ніякіх бамбасховішчаў не абсталёўвалі. А тут, знаходзячыся на тэрыторыі пасольства ў Казахстане, калі раней мы там ставілі сувязь у кабінеце ў пасла або ў перагаворным пакоі, то ў кастрычніку ставілі яшчэ адзін тэлефон — у бамбасховішчы. Параноя нейкая. Ты знаходзішся на тэрыторыі іншай дзяржавы. Гэтая дзяржава — арганізатар саміту, забяспечвае ўсю бяспеку. Сама тэрыторыя пасольства таксама ахоўваецца.
— Гэта значыць, Уладзімір Пуцін баіцца, што ў замежнай паездцы на яго будзе здзейснены замах, яму давядзецца хавацца ў бамбасховішчы і адтуль ён будзе з кімсьці звязвацца?
— А для чаго яшчэ бамбасховішча трэба? Я так разумею, што так, проста баіцца.
— Ва Уладзіміра Пуціна даволі шмат афіцыйных і неафіцыйных рэзідэнцый. Можна меркаваць, дзе ён часцей за ўсё бывае?
— Я думаю, што самай часта наведванай можна назваць «Валдай». Ёсць два моманты цікавыя.
У яго кабінеты што ў Піцеры, што ў Сочы, што ў Нова-Агарове — яны аднолькавыя, там усё абсалютна ідэнтычнае. Бывала, што я ведаю, што ён знаходзіцца ў Сочы. Фонам працуе тэлевізар, ідуць навіны, паказваюць, што ён нейкую сустрэчу ў Нова-Агарове правёў. І я пытаю ў калегі ў Сочы: «Ён ужо паляцеў?» Не, кажа, сядзіць.
Хлопцы дзяліліся з усмешкай, што калі Пуцін у Сочы, то спецыяльна ствараецца ўражанне, быццам ён ляціць. Прыганяюць самалёт, едзе картэж. А насамрэч ён застаецца ў Сочы. Хлопцы расказваюць, проста смяюцца. Я думаю, што гэта, па-першае, спроба заблытаць замежную выведку, а па-другое, каб не было ніякіх замахаў.
— Вы калі-небудзь чулі ад сваіх калег, што на Уладзіміра Пуціна хтосьці спрабаваў здзейсніць замах?
— Не, але ж гэта не перашкаджае яму баяцца гэтага. Інакш навошта такая маскіроўка?
— Вы 13 гадоў займаецеся спецсувяззю для прэзідэнта. Ці можна на падставе гэтага досведу выказаць здагадку, каму прэзідэнт часцей за ўсё тэлефануе, хто яго галоўны дарадца?
— Я думаю, калі нейкага асабістага плану размова… Мы ж таксама часам па мабільным гаворым, што гэта не тэлефонная размова. Думаю, у Пуціна ёсць магчымасць гэта зрабіць не па тэлефоне, а ўсе злучэнні, якія ідуць праз нас, асабліва ў камандзіроўках, яны ўсе ў афіцыйным фармаце. Гэта, напрыклад, кансультацыі з профільным міністрам.
Вайна
— Азіраючыся цяпер на падзеі лютага, як вам здаецца, калі можна было б упершыню здагадацца ці з нейкай упэўненасцю сцвярджаць, што ўсё, сапраўды будзе вайна?
— Па дзеяннях не было наогул нічога, ніякіх перадумоў, менавіта па асабістых дзеяннях Пуціна. Але па дзеяннях, якія адбываліся ў медыйнай прасторы, я для сябе ўжо дакладна разумеў, што нешта будзе. Але я не думаў, што будзе менавіта поўнамаштабная вайна.
— Вы Уладзіміра Пуціна назіраеце даволі працяглы перыяд часу. Для вас чалавек, якога вы ўбачылі ў 2009 годзе, і чалавек, які абʼяўляў аб пачатку вайны, — гэта адзін і той жа чалавек? Ці ён неяк мяняўся?
— Па сваіх паводзінах гэта два розныя чалавекі. Гэта значыць, мы памятаем, калі былы дырэктар ФСБ стаў прэмʼер-міністрам, потым прэзідэнтам, быў энергічны, актыўны. Ён, вядома, да 2020 года такім жа быў актыўным, калі меркаваць па камандзіроўках, іх было сапраўды вельмі шмат.
А цяпер ён вельмі замкнуўся. Ён закрыў сябе ад усяго свету разнастайнымі барʼерамі, тым жа самым каранцінам, адсутнасцю інфармацыі. Сказілася ў яго ўспрыманне рэчаіснасці. У маім разуменні ў XXI стагоддзі разважлівы чалавек, які абʼектыўна глядзіць на ўсё, што адбываецца ў свеце, а тым больш здольны неяк прагназаваць хаця б у сярэднетэрміновай перспектыве, не дапусціў бы гэтую вайну.
— У вашых калег дастаткова ўра-патрыятычныя настроі. Яны падтрымліваюць прэзідэнта і гэтую вайну. Яны неяк тлумачылі вам у размовах, навошта патрэбная вайна?
— Я, вядома, скажу, але гэта не мая рэпліка, і, у прынцыпе, гэта гучыць жудасна. Суадносіны прыкладна 50 на 50. Палова ў ФСА лічыць, што трэба было яшчэ ў 2014 годзе ракетамі разбамбіць Майдан у Кіеве. А іншыя: «А чаго, а як інакш [трэба было рабіць зараз з Украінай]?» Шчыра, я спадзяваўся, што будуць людзі, якія хаця б у прыватных гутарках будуць хоць неяк казаць: «Хлопцы, ну гэта ж вайна, людзі ж гінуць». Я спадзяваўся, што такія словы будуць гучаць. На жаль, такія фразы не гучаць, і амаль 100% за Пуціна.
— Вы праслужылі ў ФСА з 2009 па 2022 год. Вялікі дастаткова перыяд жыцця, відавочна, значны перыяд. Вы пра нешта шкадуеце? Вы шкадуеце, што пайшлі на гэтую працу?
— Дзякуючы службе ў ФСА, я ўбачыў скажэнне інфармацыі. Мне нават жонка кажа, што калі б не я… А я ёй прыходжу і расказваю, што блін, што за трызненне, усё наогул не так, [як па тэлебачанні]. Я не хачу пра гэта думаць, але, калі б я не быў супрацоўнікам ФСА, я з жахам думаю, што мог бы быць Z-патрыётам ці як яны там называюцца. Бо я б глядзеў тэлевізар. А недзе з 2014 года я ўсё ўбачыў, і гэта пачало мяняць карэнным чынам маё ўспрыманне.
Я паляцеў у Крым у 20-х чыслах сакавіка 2014 года. У мяне была магчымасць паразмаўляць, пагутарыць з людзьмі, якія там жывуць. Там ужо адбыўся рэферэндум, і ў мяне была магчымасць спытаць у людзей, ці сапраўды яны падтрымліваюць далучэнне. Сапраўды 97% было?
І там не было адзінага парыву, каб 100% «за». Калі ты галасуеш «за», тым больш з такім вось вынікам — 97%, то ў цябе не павінна быць ніякіх сумневаў, а там было 50 на 50. Палова — ну так, накшталт добра б далучыцца. А другая палова — паўнавартасныя сумневы. Вось тады ў мяне першыя званочкі і былі. Так што службе я ўдзячны — вочы расплюшчыла.
А шкадую я аб тым, што не цікавіўся палітыкай. Таму што многія моманты нашага жыцця наўпрост звязаныя менавіта з палітыкай. Ды нават дзіцячая пляцоўка — гэта трэба выбіваць праз дэпутатаў.
— Якія яшчэ званочкі былі акрамя Крыма?
— Шмат званочкаў, на самой справе. Па камандзіроўках, калі ездзіш, ты глядзіш, як гэта ўсё падрыхтоўваецца.
Калі бачыш, што для таго, каб адзін чалавек пасядзеў у нейкім адным кабінеце, марнуюцца нечуваныя грошы, у мяне таксама пачалі ўзнікаць пытанні. Раней я, магчыма, пра гэта не задумваўся, але пасля 2014 года стаў нарастаць ком. Няўжо гэта адзінае, на што мы можам патраціць грошы? Гэта ж вялізная колькасць людзей. Колькі трэба патраціць грошай на іх транспарціроўку, каб яны там жылі? Пяцізоркавыя гатэлі, больш за 200 чалавек дэлегацыя, гэта значыць, там грошай вялізная колькасць.
У камандзіроўках яшчэ ёсць прыватная праграма. Прылятае чыноўнік, праводзіць у адным кабінеце крыху часу дзеля паўгадзіны карцінкі для тэлевізара. Пасля гэта пакажуць у двуххвілінным роліку, а можа, яшчэ і карацей. А далей ён зʼязджае куды-небудзь у горы: у гасцявыя дамы, на бераг ракі, гэта значыць, ідзе прыватная праграма. Прыйшоў, адзначыўся, а далей усё.
Вось з апошняга. Міхаіл Мішусцін быў у Горна-Алтайску. Ён правёў на мерапрыемстве недзе паўтары гадзіны. А я быў у гарах, ставіў для прэмʼер-міністра сувязь у гасцявым доме Altay Village. Вось менавіта ў сезон, калі мы там былі, самы танны катэдж на суткі быў прыкладна 120—130 тыс. рублёў. А самы дарагі — каля 300 тыс. за суткі. Дэлегацыя была вялікая, там былі выкупленыя ўсе катэджы на сем дзён.
І вось тут ужо ўзнікае яшчэ больш пытанняў. Пардон, сам ты на гэты адпачынак зарабiць, напэўна, не змог бы. Калі ты з бюджэту выдаткаваў, то пытанне: а ці не зашмат на аднаго чалавека траціць? А калі гэта не з бюджэту, тады гэта ўвогуле паўнавартасная карупцыя. І вось такога плану званочкі, яны назапашваліся. З 2014 года стаў заўважаць крыху больш відавочна, але ўсё гэтак жа працягваў мірыцца. Прабачце мяне, з 24 лютага я не магу мірыцца.
— Як вы тлумачыце, чаму гэтыя званочкі ў ФСА празванілі толькі для вас?
— Глядзіце, у службе ў ФСА ёсць пэўныя плюсы. Не бог ведае які вялікі заробак, але ён усё ж стабільны. Я, напрыклад, атрымліваў каля 80 тысяч рублёў. Потым зʼяўляюцца пэўныя надбаўкі. Атрымліваецца недзе 100-110 тыс. Я думаю, гэта, вядома, мала для Масквы, але ў цэлым нармальна. Ці можа гэта кампенсаваць пастаянную адсутнасць для свайго дзіцяці? Гэта пытанне іншае. Але ты можаш пабываць з камандзіроўкай у любым месцы свету, куды ты б ніколі не змог паехаць на свае 80-100 тыс. А ўжо тым больш калі ў цябе зарплата меншая.
Чаму менавіта падтрымліваюць? Вы ведаеце, я вось нават уявіць не магу.
— Але вашы калегі бачаць, як іх заробак траціцца на нейкія забаўкі нават не за гадзіну, а за хвіліну, калі не за секунду. Гэта не выклікае ў іх ніякага дысанансу?
— Я не ведаю, чаму ў іх дысанансу не ўзнікае. Мусіць, проста таму, што яны неяк у гэтым удзельнічаюць. Уяўляеце, гасцініца Kempinski ці яшчэ якая-небудзь крутая, у якой ты сапраўды не будзеш жыць у звычайным жыцці. Там і трохразовае харчаванне будзе арганізаванае адпаведнага ўзроўню. Ёсць нешта, напэўна, прывабнае ў тым, што ты можаш пабываць там, дзе ты б ніколі не пабываў. Мне таксама даводзілася ісці на здзелку з сумленнем, заплюшчваць вочы. Мяне гэта як быццам не тычыцца, і тады добра, бог з ім, дажыву гэтыя два гады да пенсіі. У калег таксама нейкія фактары — пенсіі, дзіця трэба апранаць і карміць.
Але гэта менавіта ў плане чаму служаць. А чаму падтрымліваюць? Я відавочна бачу падтрымку. Вось нават не магу сказаць.
Вайна наўпрост закранула ФСА. Супрацоўнікі спецслужбы ўдзельнічаюць у баявых дзеяннях. Я ў камандзіроўцы ў Вялікім Ноўгарадзе стаяў і размаўляў з хлопцамі з мясцовага цэнтра спецыяльнай сувязі і інфармацыі. І я чую аповед, як ад цэнтраў спецыяльнай сувязі і інфармацыі, якія размяшчаюцца ў цэнтральным рэгіёне, на тэрыторыю Украіны адпраўляюцца мабільныя вузлы сувязі. І фатаграфіі паказваюць, што ёсць комплексы, якія знішчаныя поўнасцю. Пяць комплексаў, у кожным комплексе па тры машыны. Экіпаж — я магу толькі выказаць здагадку, што чалавек з 5-6. Але вось па фатаграфіях, якія былі паказаныя, атрымліваецца, што ўвогуле ніхто не выжыў.
— Гэта значыць, забіваюць вашых калег. І яны ўсё адно падтрымліваюць?
— Я ў Вялікім Ноўгарадзе навіну пра мабілізацыю 21 верасня сустракаў, а гэтая размова была за пару дзён да. І [памятаю] разгубленыя вочы чалавека, які гэта ўсё расказваў [пра забітых на вайне супрацоўнікаў ФСА]. А потым праз пару гадзін настрой ва ўсіх ужо «вось мы зараз усім там пакажам».
— Гэта адзін і той жа чалавек?
— Не, гэта не адзін і той жа, але настрой усё адно ўнутры вось такі.
— Ці ёсць нешта, што вы хацелі б сказаць сваім калегам па ФСА?
— Так, я б хацеў звярнуцца да расійскіх афіцэраў, у тым ліку да афіцэраў ФСА. Вы валодаеце інфармацыяй, якая не транслюецца ў тэлевізары. А я бачыў толькі макулінку. Выступіце, дапоўніце мяне. Вы дапаможаце грамадзянам даведацца праўду. Я ўпэўнены, што дзеянні вярхоўнага галоўнакамандуючага і раней выклікалі ў вас пытанні, але прысяга прымушала не пытацца і дакладна выконваць загады. Але тое, што адбываецца цяпер, выходзіць за ўсе рамкі — магчымыя і немагчымыя. Вы не павінны выконваць злачынныя загады і служыць гэтаму ваеннаму злачынцу — Уладзіміру Пуціну. А я лічу яго менавіта ваенным злачынцам.
Напад на тэрыторыю суверэннай дзяржавы — гэта проста ў галаве не ўкладваецца. Ідзе выкарыстанне рэактыўных сістэм залпавага агню, знішчэнне жылой забудовы і крытычна важнай інфраструктуры. Колькі безназоўных ахвяр гэтай вайны і сярод іх дзяцей? Колькі яшчэ павінна быць гэтых ахвяр, каб вы перасталі з гэтым мірыцца? Тое, што адбываецца цяпер ва Украіне, усе гэтыя разбурэнні, агрэсіўная вайна, тэрарызм і генацыд украінскага народа (ніяк інакш гэта не назваць) — усё гэта крымінальнае злачынства, і наш прэзідэнт стаў ваенным злачынцам.
Вы павінны перастаць выконваць гэтыя злачынныя загады. Супрацоўнікі ФСА знаходзяцца ўвесь час вакол прэзідэнта. Вы можаце проста зайсці і даць зразумець, што гэта злачынства. І ў вашых руках магчымасць вельмі хутка спыніць гэтае варʼяцтва. Я вельмі хацеў бы, каб вы зрабілі гэта, таму што вы выратуеце вельмі шмат жыццяў.
Мяне, мусіць, абвінавацяць, што я не патрыёт. Патрыятызм — гэта калі ты любіш радзіму. І ў гэтным выпадку нашу радзіму трэба ратаваць. Адбываецца варʼяцкая і страшная вайна. І гэтую вайну трэба завяршыць як мага хутчэй.
Я б хацеў звярнуцца яшчэ і да грамадзян Расіі. Я спадзяваюся, што тое, пра што я цяпер сказаў, толькі пацвердзіла, што ў нас у краіне існуе скажэнне інфармацыі. Нас усіх трымаюць у няведанні, расказваюць толькі зручную інфармацыю, зручную для аднаго чалавека. І ўсё гэта паслужыла адной з прычын пачатку вайны.
Прэзідэнт і прэмʼер-міністр — звычайныя дзяржаўныя служачыя. Гэта нашы з вамі наёмныя працаўнікі, мы ім плацім заробак з нашых падаткаў. Задача іх служэння — паляпшэнне нашага з вамі жыцця. І вось адкажыце самі сабе на пытанне: а за апошнія 10 гадоў вам стала жыць лепш? За апошнія 8-9 месяцаў вам стала жыць лепш? Мне здаецца, не. І гэта гаворыць аб тым, што нешта ідзе не так. І гэта значыць, што кіраўніцтва краіны не спраўляецца са сваімі абавязкамі.
Як дзіцячыя пляцоўкі, дарогі адрамантаваць, дык гэта гадамі ўсё цягнецца. А якія-небудзь рэпрэсіўныя законы прыняць у трох чытаннях у Дзярждуме — гэта ўсё робіцца за адзін дзень, абы дзяржава трымала вас у страху, каб вы баяліся любыя пытанні задаць, баяліся выказвацца. Дэпутаты, якія прымаюць гэтыя законы, — гэта прадстаўнікі вашых інтарэсаў, вы сапраўды іх выбіралі?
Наш прэзідэнт адарваны ад свету. Ён жыве ў інфармацыйным кокане апошнія пару гадоў, большую частку часу ён праводзіць у сваіх рэзідэнцыях, якія СМІ вельмі красамоўна называюць бункерамі. Ён паталагічна баіцца за сваё жыццё. Атачыў сябе непраходным барʼерам з каранцінаў і адсутнасці інфармацыі. Яго каштоўнасці — гэта яго жыццё і жыццё яго родных і блізкіх. Жыццё ж вашых родных і блізкіх не ўяўляе для яго ніякай цікавасці. Вырываючы мужчын з сямʼі і адпраўляючы іх на забой на тэрыторыю суверэннай Украіны, ён абсалютна не думае аб тым, што адбываецца ў нашай краіне і ва Украіне, што ён прыносіць бяду, разбурэнні, смерць нам і брацкаму народу Украіны.
А яшчэ гэта забівае эканоміку нашай краіны. Гэта значыць, што не яго дзецям, а нашым з вамі дзецям жыць давядзецца бядней. Не ўсе дзеці будуць выхоўвацца ў семʼях з бацькам, але гэта яго абсалютна не клапоціць. Яму прыносяць інфармацыю ў тэчках, там усё хораша намалявалі, якая ў нас прыгожая і выдатная будучыня. Ну, я ўпэўнены, што так будзе. Без Пуціна, калі вайна скончыцца, абавязкова так будзе.
І я не магу паверыць, што нашы грамадзяне падтрымліваюць гэтую вайну. Я ўпэўнены, што гэта не так. Калі гэта не так, то чаму вы маўчыце? Заявіце пра гэта, заявіце як мага гучней. Асабіста Крамлю, асабіста Пуціну. Канстытуцыя гарантуе вам права на мірны сход без зброі, мітынгі і шэсця. Нават калі Пуцін будзе знаходзіцца ў чарговым сваім бункеры, яму абавязкова данясуць гэтую інфармацыю, што народ супраць вайны.
Гэтую злачынную вайну нельга было пачынаць і трэба як мага хутчэй заканчваць. Жыццё — гэта найвышэйшая каштоўнасць. Пра гэта ў нашай краіне забыліся. Лічаць народ гарматным мясам. Так будзе адбывацца, толькі пакуль мы маўчым. Гэтую вайну пара скончыць і пара перастаць маўчаць.
