«Ź vialikaj dziurki małuju nie zrobiš»
15.03.2015 / 06:01
Vielmi dziakuju Siarhieju Vahanavu za ŭspaminy pra našu Brasłaŭščynu. Kali jon rychtavaŭ toj materyjał, jon i mnie telefanavaŭ. Ź vioski Dalokija pačaŭsia i moj šlach u samastojnaje žyćcio. I stajać tyja dni ŭ mianie pierad vačyma…
9 kłas Dalokaŭskaj škoły sa svaimi nastaŭnikami. Aŭtar lista — u pieršym šerahu (druhi źleva), 1955 hod.
U 1954 hodzie paśla instytuta ja pryjechaŭ siudy nastaŭničać. Spadabalisia mnie i škoła, i ludzi, i praca… Minuła 60 hadoŭ. U 10m kłasie šmat vučniaŭ byli starejšyja za mianie, ale, jak i ich baćki, ź vialikaj pavahaj stavilisia da maładoha «pana vučyciela». Čas byŭ niespakojny, jašče dziejničała antysavieckaje padpolle, i vučni prynosili ŭ škołu ich listoŭki…
Na samastojnym chlebie najpierš chaciełasia abzavieścisia prystojnym adzieńniem i abutkam. U instytucie ja nasiŭ damatkanyja štanypaŭsukieńniki (mama tkała: asnova — nitka ź lonu, utok — nitka z voŭny), pafarbavanyja krušynavaj karoj. Ale ž studenty z Uschodniaj Biełarusi byli adzietyja jašče horš.
Sabrać hrošy na adzieńnie było niaprosta. Akład — 600 rubloŭ, ź ich 200 — na kvateru z charčam, 100 — na pazyku dziaržavie. A jašče ciažej było znajści ŭ prodažy patrebnyja rečy. Deficyt — nieadjemnaja prykmieta savieckaj ułady.
Nastała zima. Tre' było kupić palito. A nidzie kruhom takoha i blizka niama. I voś idzie kałhasnaja hruzavaja mašyna ŭ Daŭhaŭpiłs (Dźvinsk). Tam volna možna było kupić chleb i navat baton! A viecier sa śnieham pradzimaje naskroź. Źbilisia my ŭsie ŭ kuču, ciśniemsia adzin da adnaho. Dajechali ledź žyvyja. I tam kramy amal pustyja. Znajšoŭ ja tolki adno zimovaje palito, ale jano ŭ dva razy bolšaje, čym mnie treba. Parazvažaŭ, parazvažaŭ — i kupiŭ. Jechać nazad, abkryŭšysia im, stała ciaplej. Ale ž nasić jaho nielha. Panios jaho da miascovaha kraŭca, kab toj pierašyŭ palito. Ale majstra pačaŭ admaŭlacca: «Pahladzi, rukavo šyrokaje, ja jaho pavužu, a dziurka, dzie jaho pryšyvać, šyrokaja. Ź vialikaj dziurki małuju nie zrobiš». Ale ž, dziakuj jamu, usio-taki niejak pierašyŭ, i ja nasiŭ toje palito…
Patrebnyja stali boty. I tut ja ŭ Opsie sustreŭ ziemlaka z Šarkaŭščyny — Bazareviča Chasienia, tataryna, jakoha dobra viedaŭ.
Jon krychu maładziejšy za mianie, ale ŭžo paśpieŭ ažanicca, i ŭ zybcy było ŭžo niemaŭlatka. Chasień handlavaŭ skurami. I prapanoŭvaŭ mnie tavar na boty. Vyrazki na chalavy byli dobryja. A voś tavar na hałoŭki niejak raściahvaŭsia. Ja jaho zabrakavaŭ. Chasień staŭ mianie nastojliva pierakonvać, što tavar dobry. Ja nie vieryŭ, ale vybaru nie było. Ja kupiŭ, pašyŭ, nasiŭ. Ale ŭ mokruju paru nohi byli mokryja…
Kupiŭ ja prystojny śvietłašery kaścium. Ale ź im zdarycca historyja.
Zadumali my ŭ škole z kalehami adznačyć zakančeńnie zaniatkaŭ. Pasiadzieli za stałom, pahamanili. I, jak zaŭsiody, tut spatrebiłasia dabaŭka śpirtnoha. Šukać samahonki adpravili fizruka Biaspalku i mianie. Vyjšli my sa škoły, a na dvare ponačy. I voś na vulicy nos u nos sustrelisia sa staršynioj kałhasa (pa proźviščy, zdajecca, Kaziučyc ci niešta padobnaje). A Biaspalka byŭ vyklučna pryncypovy čałaviek. I, jak ludzi kazali, budučy kamunistam, na partschodach kryŭ Kaziučyca za biezhaspadarčaść i za raskradańnie kałhasnaj majomaści. I voś jany biez słoŭ, schodu chapajucca za hrudki, i davaj tuzacca. Ja nie viedaju, što rabić! Kryču: «Što vy robicie?! Pierastańcie! Razydziciesia!»
U Biaspalki była pustaja butelka ŭ kišeni — dla samahonki. Jon vychoplivaje hetuju butelku — i bach Kaziučyca pa nosie. Tady Kaziučyc, trymajučy adnoj rukoj Biaspalku, druhoj staŭ abcirać kroŭ z nosa, a ruku vycirać ab moj pinžak. Jaŭna pravakavaŭ mianie na bojku. A ja za ŭsio žyćcio nikoli ni z kim nie biŭsia. Voś była b karcina, kali b nastaŭniki pabili staršyniu kałhasa.
Ale «bajcy» niejak raptam razyšlisia. A ja z sapsutym najlepšym svaim kaściumam pajšoŭ na svaju kvateru. Moj haspadar (Piatkun Siamion Adamavič, kali nie pamylajusia) kazaŭ mnie, što našu bojku bačyli niekalki čałaviek, ale nie padyšli, nie ŭmiašalisia. Maja haspadynia kvatery sprabavała admyć pinžak, ale niejkija ślady ŭsio ž zastalisia…
1955 hod. Kałhasu daviali płan pasievu kukuruzy.
Pasiejali jaje kvadratna-hniezdavym sposabam (uzdoŭž i popierak pola — barozdki, na ich pierasiačeńni ŭ jamki ŭkinutaja kukuruza). Ale paśla ahledzielisia, što hetuju kukuruzu pajadaje dracianik. Padklučyli škołu dla jaje ratavańnia — arhanizavali z vučniaŭ pracoŭnaje źviano, i mianie nakiravali ź imi pracavać…
Pryvieźli na pole ržavyja bočki ź niejkaj śmiardziučaj vadkaściu. Nam tre' było viadrom čerpać hetuju vadkaść i kubkami palivać jamki z kukuruzaj. Ale školniki nie prajaŭlali asablivaha zapału da raboty, bolš prastojvała, asabliva dziaŭčaty. Tady ja, idejny kamsamolec, źviarnuŭsia da ich: «Vy ž kamsamolcy! Vam daručyli takuju adkaznuju spravu! Treba sprytna pracavać». Ale słovy maje mała dziejničali. Tady ja svajoj pracaj imknuŭsia pakazać prykład. Vyčerpvaŭ z bočak hetuju vadkaść, a kali treba było vylić u viadro reštu, to bočku davodziłasia padymać na kaleni. Ja pieramazaŭ adzieńnie, dobra, što heta było nie samaje lepšaje. Vučni moŭčki, ale ź niejkim žalem hladzieli na mianie…
Pomniu i nastaŭnika Uładzimira Šarendu, u jaho jašče nie rasła barada — byŭ hałamuzy, jak u nas kazali. Było ŭ jaho dźvie dački. Niejak dziŭnavata jon ź imi siabie pavodziŭ: to ŭščyknie, idučy mima, to chłopnie dałońniu pa popcy…
I apošniaje. Letam, na vakacyjach, da maich u viosku Zapruddzie, što na Šarkaŭščynie, niečakana zavitała vučanica 9 kłasa Pučynskaja Jadzia. Akazvajecca, za 2 kiłamietry ad nas, u vioscy Staraja Borć, žyli jaje svajaki. I jana adtul pryjšła pahladzieć, jak žyvie jaje dalocki nastaŭnik. A mianie doma nie było. Viartajusia ja damoŭ, a baćka i mama, uschvalavanyja, pytajucca ŭ mianie: «Chto takaja Pučynskaja Jadzia? Čaho jana prychodziła? Što joj treba?» Paśla taho ja nikoli nie sustrakaŭ jaje…
Uspaminy maje, uspaminy…
* * *
Ad redaktara. Dasyłajcie i Vy, ludzi, svaje ŭspaminy pra staryja časy i fotazdymki. Chaj zastanucca jany na papiery, u biblijatekach.