Maryupal pakinuli apošnija žurnalisty, jakija tam zastavalisia. Jany raskazali ŭ detalach toje, što bačyli na svaje vočy
Vy dakładna bačyli fotazdymki, zroblenyja ŭ Maryupali fatohrafam Associated Press Jaŭhienam Małaletkaj. Ciapier Małaletka, jak i jaho kalehi z AR, narešcie pakinuli abłožany horad. Mścisłaŭ Čarnoŭ, videažurnalist AR, raskazaŭ historyju hetaha vyratavańnia.
22.03.2022 / 00:01
Mścisłaŭ Čarnoŭ. 24 lutaha, dzień abstrełu vajennaj bazy ŭ Maryupali. Fota: Jaŭhien Małaletka, AR.
Ruskija palavali na nas. U ich byŭ śpis proźviščaŭ, siarod jakich byli i našy, i jany byli ŭžo blizka.
My byli adzinymi mižnarodnymi žurnalistami, jakija zastalisia ŭ Maryupali, i my bolš za dva tydni dakumientavali jaho abłohu rasijskimi vojskami. My rabili repartaž u špitali, kali ŭ jaho kalidorach źjavilisia ŭzbrojenyja ludzi. Chirurhi dali nam biełyja miedycynskija kaściumy, kab my mahli zamaskiravacca.
Raptam na dośvitku ŭvarvałasia kala dziesiaci sałdat: «Dzie ž, ***, žurnalisty?»
Ja pahladzieŭ na ich paviazki, błakitnyja (što simvalizuje Ukrainu), i pasprabavaŭ padličyć vierahodnaść taho, što jany pieraapranutyja ruskija. Ja vyjšaŭ napierad, kab identyfikavać siabie. «My tut, kab zabrać vas», — skazali jany.
Ad artyleryjskaha i kulamiotnaha ahniu zvonku treślisia ścieny kabinieta, i zastavacca ŭnutry zdavałasia biaśpiečniej. Ale ŭkrainskija sałdaty atrymali zahad zabrać nas z saboj.
Fatohraf AR Jaŭhien Małaletka dapamahaje miedyku vieści žančynu, paranienuju padčas abstrełu. 2 sakavika, Maryupal. Fota: Mścisłaŭ Čarnoŭ, AR.
My vybiehli na vulicu, kidajučy daktaroŭ, jakija nas chavali, ciažarnych žančyn, jakich abstrelvali, i ludziej, jakija spali ŭ padjezdach, bo im nie było kudy iści. Ja adčuvaŭ siabie žudasna, kali pakinuŭ ich usich za saboj.
Dzieviać chvilin, a moža, dziesiać, viečnaść pa darohach i razbomblenych šmatkvaternych damach. Kali pablizu razarvalisia snarady, my pavalilisia na ziamlu. Čas vymiaraŭsia ad adnaho snarada da inšaha, našyja cieły napružvalisia, dychańnie zatrymlivałasia. Udarnaja chvala za chvalaj šturchała ŭ maje hrudzi, i maje ruki pachaładzieli.
My dabralisia da padjezda, i bronieaŭtamabili pavieźli nas u ciomny sklep. Tolki tady my daviedalisia ad milicyjanta, čamu ŭkraincy, ryzykujučy žyćciom sałdat, vyciahvali nas sa špitala.
«Kali jany złoviać vas, vas prymusiać stajać pierad kamieraj i kazać, što ŭsio, što vy źniali, — chłuśnia», — skazaŭ jon. «Usie vašyja namahańni i ŭsio, što vy zrabili ŭ Maryupali, budzie marnym».
Aficer, jaki kaliści ŭprošvaŭ nas pakazać śvietu jaho pamirajučy horad, ciapier maliŭ nas iści. Jon padšturchnuŭ nas da tysiač paškodžanych mašyn, jakija rychtavalisia vyjechać z Maryupala.
Było 15 sakavika. My nie ŭjaŭlali, ci vyjedziem adtul žyvymi.
***
Kali ja byŭ padletkam va ŭkrainskim Charkavie, usiaho za 30 kiłamietraŭ ad rasijskaj miažy, ja ŭ ramkach školnaj prahramy navučyŭsia abychodzicca sa zbrojaj. Heta zdavałasia biessensoŭnym — Ukrainu, jak ja mierkavaŭ, atačali siabry.
Muža hetaj žančyny zabili padčas abstrełu. Maryupal, 11 sakavika. Fota: Mścisłaŭ Čarnoŭ, AR.
Z tych časoŭ ja aśviatlaŭ vojny ŭ Iraku, Afhanistanie i sprečnaj terytoryi Nahornaha Karabacha, sprabujučy pakazać śvietu razbureńnie ad pieršaj asoby. Ale kali hetaj zimoj amierykancy, a potym i jeŭrapiejcy evakujavali supracoŭnikaŭ svaich ambasadaŭ z horada Kijeva, i kali ja razhladaŭ karty źbirańnia rasijskich vojskaŭ nasuprać majho rodnaha horada, majoj adzinaj dumkaj było: «Maja biednaja kraina».
U pieršyja dni vajny ruskija razbambili vializnuju płošču Svabody ŭ Charkavie, dzie ja baviŭ čas, kali byŭ padletkam.
Ja viedaŭ, što rasijskija siły buduć razhladać horad-port Maryupal na ŭschodzie jak stratehična važny abjekt praz toje, što jon znachodzicca na Azoŭskim mory. Tamu viečaram 23 lutaha ja nakiravaŭsia tudy razam sa svaim daŭnim kaleham Jaŭhienam Małaletkam, ukrainskim fatohrafam Associated Press, na jaho biełym furhonie Volkswagen.
Pa darozie my pačali turbavacca pra zapasnyja šyny i siarod nočy znajšli ŭ internecie čałavieka, jaki chacieŭ ich nam pradać. My rastłumačyli jamu i kasiru ŭ kramie, što rychtujemsia da vajny. Jany hladzieli na nas, jak na varjataŭ.
U Maryupal my padjechali ŭ 3.30 ranicy, a praz hadzinu pačałasia vajna.
Prykładna čverć z 430 000 žycharoŭ Maryupala źjechała ŭ tyja pieršyja dni, pakul heta było jašče mahčyma. Ale mała chto vieryŭ, što vajna ŭžo blizka, i kali bolšaść zrazumieli svaju pamyłku, było ŭžo pozna.
Praz rasijskija bambiožki źnikli elektryčnaść i vada, u horadzie spynilisia pastaŭki ježy i, narešcie, što važna, byli razburanyja vyški mabilnaj suviazi, radyjo i telebačańnia. Niekalki inšych žurnalistaŭ u horadzie vyjechali ź jaho da taho, jak źnikła apošniaja suviaź i ŭstalavałasia poŭnaja błakada.
Adsutnaść infarmacyi ŭ błakadzie dasiahaje dźviuch metaŭ. Pieršaja ź ich — chaos. Ludzi nie viedajuć, što adbyvajecca, i panikujuć. Spačatku ja nie moh zrazumieć, čamu Maryupal tak chutka byŭ razburany. Ciapier ja viedaju, što heta było z-za adsutnaści suviazi.
Biespakaranaść — druhaja meta. Bieź infarmacyi z horada, biez fatahrafij źniesienych budynkaŭ i pamirajučych dziaciej rasijskija vojski mahli rabić usio, što zachacieli. Kali b nie my, ničoha b nie było.
Voś čamu, kab mieć mahčymaść dasłać śvietu toje, što my bačyli, my pajšli na takuju ryzyku, i mienavita heta razzłavała Rasiju nastolki, kab palavać na nas. Ja nikoli, nikoli nie adčuvaŭ, što parušać cišyniu było tak važna.
***
Chutka pryjšła śmierć. 27 lutaha my nazirali, jak doktar sprabavaŭ vyratavać maleńkuju dziaŭčynku, paciarpiełuju ad askołkaŭ. Jana pamierła.
Zahinuła druhoje dzicia, potym treciaje. Chutkaja dapamoha pierastała zabirać paranienych, tamu što ludzi nie mahli datelefanavacca da jaje, a sami miedyki nie mahli aryjentavacca pa razbomblenych vulicach.
Brackaja mahiła na ŭskrajku Maryupala, 9 sakavika. Fota: Mścisłaŭ Čarnoŭ, AR.
Daktary prasili nas źniać siemji, jakija prynosili im svaich zahinułych i paranienych, i dazvolili nam vykarystoŭvać ich słabuju hienieratarnuju mahutnaść dla našych kamier. Jany kazali, što nichto nie viedaje, što adbyvajecca ŭ horadzie.
Abstreły paškodzili špital i damy vakoł jaho. Snarady raźbili šyby našaha mikraaŭtobusa, prabili dzirku ŭ baku i ŭ šynie. Časam my vybiahali zdymać pałajučy dom, a potym biehli nazad pad vybuchami.
Zastavałasia adno miesca ŭ horadzie, kab atrymać stabilnuju suviaź — kala razrabavanaha praduktovaha mahazina na praśpiekcie Budaŭnikoŭ. Raz u dzień my jechali tudy i siadali na kukiški pad leśvicaj, kab pieradać u śviet fota i videa. Leśvica nie nadta mahła b abaranić nas, ale heta było bolš biaśpiečna, čym być na adkrytym pavietry.
***
Da taho času ja staŭ śviedkam śmierciaŭ u špitali, bačyŭ trupy na vulicach, dziasiatki ciełaŭ, zakinutych u brackuju mahiłu. Ja bačyŭ stolki śmierci, što zdymaŭ jaje, amal nie prymajučy blizka da siabie.
9 sakavika dvajnyja avijaŭdary zdrabnili płastykavy skotč na voknach našaha furhona. Ja ŭbačyŭ vohnienny šar usiaho za siekundu da taho, jak bol pranizaŭ unutranuju častku majho vucha, skuru, tvar.
My nazirali za dymam z radzilni. Kali my pryjechali tudy, supracoŭniki MNS jašče vyciahvali z ruin akryvaŭlenych ciažarnych žančyn.
Našy batarei amal skončylisia, i ŭ nas nie było suviazi, kab adpravić vyjavy. Kamiendanckaja hadzina pavinna była chutka pačacca. Aficer palicyi padsłuchaŭ, jak my razmaŭlajem, jak danieści naviny pra vybuch u špitali.
Hetaje fota z razbomblenaj maryupalskaj radzilni ablacieła ŭvieś śviet. Krynica: AR.
«Heta źmienić chod vajny», — skazaŭ jon. Jon pavioŭ nas tudy, dzie moža było zaradzić akumulatary i padklučycca da internetu.
My źniali stolki pamierłych ludziej, pamierłych dziaciej, im niama kanca. Ja nie razumieŭ, čamu jon dumaŭ, što novyja śmierci mohuć niešta źmianić. Ja nie mieŭ racyi.
U ciemry my adpraŭlali vyjavy. My padzialili videafajł na try častki i adpraŭlali kožnuju z asobnaha mabilnaha telefona, kab paskoryć praces. Heta zaniało niekalki hadzin, i my skončyli našmat paźniej, čym pačałasia kamiendanckaja hadzina. Abstreł praciahvaŭsia, ale aficery, pryznačanyja dla našaha supravadžeńnia ŭ horadzie, ciarpliva čakali.
Tady naša suviaź sa śvietam za miežami Maryupala znoŭ abarvałasia.
My viarnulisia ŭ pusty padvał hatela z akvaryumam, zapoŭnienym miortvymi załatymi rybkami. U našaj izalacyi my ničoha nie viedali pra rasijskuju kampaniju dezynfarmacyi z metaj dyskredytacyi našaj pracy.
Ambasada Rasii ŭ Łondanie raźmiaściła dva tvity, u jakich našy fatahrafii nazyvajucca falšyvymi i śćviardžajecca, što ciažarnaja žančyna była aktrysaj. Rasijski ambasadar vystaviŭ kopii fotazdymkaŭ na pasiadžeńni Rady Biaśpieki AAN i paŭtaryŭ chłuśniu pra napad na radzilny dom.
Tym časam u Maryupali da nas źviartalisia ludzi, jakija pytalisia pra apošnija naviny z vajny. Stolki ludziej prychodzili da mianie i kazali: «Kali łaska, zdymajcie mianie, kab maja siamja za horadam daviedałasia, što ja žyvy».
***
Paśla 11 sakavika ŭkrainskija vajskoŭcy, jakija achoŭvali špital, źnikli. A šlach da našaha mikraaŭtobusa z praduktami, vadoj i technikaj pierakryvaŭ rasijski snajpier, jaki ŭžo paraniŭ miedyka, što vyjšaŭ na vulicu. U ciemry prachodzili hadziny, pakul my słuchali vybuchi na vulicy. Voś tady pa nas pryjšli sałdaty, jakija kryčali pa-ŭkrainsku.
Heta nie było padobna na vyratavańnie. Było adčuvańnie, što nas prosta pieravodziać ad adnoj niebiaśpieki da druhoj. Da hetaha času nidzie ŭ Maryupali my nie byli ŭ biaśpiecy, i palohki nie było. Ty moh pamierci ŭ luby momant.
Ja adčuvaŭ siabie dziŭna ŭdziačnym pierad sałdatami, ale pry hetym aniamieŭ i pieražyvaŭ soram, što źjazdžaju. My ź siamjoj z troch čałaviek ucisnulisia ŭ Hyundai i pakinuli horad, paśla čaho apynulisia ŭ 5-kiłamietrovym zatory. U toj dzień z Maryupala vyjechała kala 30 tysiač čałaviek — stolki, što rasijskija sałdaty nie paśpiavali pryhladacca da mašyn z voknami, zaklejenymi kavałačkami płastyku.
Mašyna, na jakoj reparciory AR zdoleli źjechać z Maryupala. Fota: Mścisłaŭ Čarnoŭ, AR.
Ludzi niervavalisia. Jany bilisia, kryčali adzin na adnaho. Kožnuju chvilinu było čuvać samalot ci avijaŭdar, dryžeła ziamla.
My pierasiekli 15 rasijskich kantrolna-prapusknych punktaŭ. Na kožnym ź ich maci, jakaja siadzieła ŭ piaredniaj častcy našaj mašyny, šalona maliłasia, dastatkova hučna, kab my čuli.
Kali my prajazdžali praz hetyja KPP — treci, dziasiaty, piatnaccaty, usie ŭkamplektavanyja sałdatami ź ciažkaj zbrojaj, — maje nadziei na toje, što Maryupal vyžyvie, źnikali. Ja razumieŭ, što tolki kab dabracca da horada, ukrainskaj armii treba było b prarvać stolki terytoryi. I heta naŭrad ci zdaryłasia b.
Na zachadzie sonca my padyšli da mosta, niekali razburanaha ŭkraincami, kab spynić nastup ruskich. Tam užo zatrymałasia kałona Čyrvonaha Kryža prykładna z 20 mašyn. My ŭsie razam zbočyli z hałoŭnaj darohi na pali i prasiołkavyja darohi.
Achova na piatnaccatym KPP razmaŭlała pa-rusku z hrubym kaŭkazskim akcentam. Jany zahadali ŭsioj kałonie vyklučyć fary, kab schavać pryparkavanuju na ŭzbočynie zbroju i techniku. Ja ledź moh razhledzieć biełuju litaru Z, namalavanuju na aŭtamabilach.
Kali my padjechali da šasnaccataha KPP, to pačuli hałasy i zrazumieli, što heta hałasy ŭkraincaŭ. Mianie pierapoŭniła palohka. Maci ŭ piaredniaj častcy mašyny raspłakałasia. My vyjšli.
My byli apošnimi žurnalistami ŭ Maryupali. Ciapier žurnalistaŭ tam niama.