Usie, chto nie suprać nas, — z nami. Kamientar Redakcyi
«NN» zžaŭcieła? Nahodaj napisać hety tekst staŭ poŭny smutku list daŭniaj čytački «NN», sp‑ni Valanciny Lipnickaj ź Minska.
11.01.2010 / 15:37
Nahodaj napisać hety tekst staŭ poŭny smutku list daŭniaj čytački «NN», sp‑ni Valanciny Lipnickaj ź Minska.
«Vašy imiony stajać u adnym šerahu ź imionami A.Ułasava, Janki Kupały, A.Łuckieviča, — piša jana. — Heta aznačaje, što vaša hazieta praciahvaje tuju ž ideju, maje tuju ž metu, jakuju mieli na ŭvazie vašy papiaredniki — vydatnyja syny biełaruskaha naroda. Mienavita dziela hetaj idei biełaruskaha nacyjanalnaha adradžeńnia i padpisvajecca na vašu hazietu samaja śviadomaja častka biełaruskaha naroda, što zhaładałasia pa praŭdzivaj infarmacyi.
I što ž jana atrymlivaje, uziaŭšy ŭ ruki «NN»? Atrymlivaje infarmacyju, prypraŭlenuju pikantnym «sušy na hołym ciele», žanočaj vijahraj, navinami pra hiejaŭ, jakija na Zachadzie prychodziać da ŭłady…»
Hetyja słovy adlustroŭvajuć horyč častki našych čytačoŭ — pieravažna starejšych, bolš kansiervatyŭnych i vielmi addanych nacyjanalnaj kultury i spravie. Musim patłumačycca.
Nie sami saboju fota z aholenaj naturaj robiać hazietu «žoŭtaj».
Žaŭcizna — heta kali fota z aholenaj naturaj i vijahra padmianiajuć infarmacyju. Važnuju dla razumieńnia pracesaŭ, jakija adbyvajucca ŭ krainie i śviecie. Kali čytaču nakidajuć durnyja, nienaturalnyja standarty spažyvańnia. Kali čałaviek nieinfarmavany, a hałava jahonaja zaduranaja druhasnym, im lohka manipulavać.
Žyćcio šmatvymiernaje. Čałaviek nie moža žyć bieź ježy, čałaviek chvareje i musić lačycca, adpačyvać i zabaŭlacca — taksama ŭłaściva čałavieku. Tamu ŭ «NN», aproč abaviazkovych pałos z palityčnaj, ekanamičnaj infarmacyjaj, aktualnych kamientaroŭ, hutarak, źviestak pra novyja knihi i muzyku, my źmiaščajem artykuły pra zdarovy ład žyćcia, navukovyja daśledavańni, siensacyi, zabavy. Aryjentavacca ŭ masie infarmacyi čytaču dapamahajuć rasstaŭlenyja akcenty. Nikoli navinoj tydnia ŭ «NN» nie budzie razvod Puhačovaj z Kirkoravym, naprykład.
Varta taksama adznačyć ramantyzavanaje ŭjaŭleńnie pra «NN» pačatku XX stahoddzia.
«Naša Niva» Ułasava i Kupały taksama nie była jeparchijalnymi viedamaściami. Jana była adkrytaja da ŭsich prajavaŭ sučasnaha joj žyćcia. U toj «NN», prykładam, pisali ab pravach žančynaŭ — skandalnaja, mała kamu zrazumiełaja ŭ tahačasnaj biełaruskaj vioscy tema. Tam drukavałasia rekłama preziervatyvaŭ i maskoŭskich zbrojnych mahazinaŭ. Pryčym pa‑rasijsku — vidać, takim było patrabavańnie rekłamadaŭcaŭ.
Kali b tahačasnyja technałohii dazvalali masava pradukavać fota, vydaŭcy «NN», peŭna, nie abychodzili b uvahaj i fotavyjavy, jakija šanoŭnaja čytačka nazyvaje «pikantnymi». Bo i jany pryciahnuli b uvahu čytačoŭ.
Što da palityki, to taja «NN» niaspynna, štonumar aśviatlała pracu zarodkavaha parłamienta carskaj Rasii — Dumy, choć u Dumie nie było deputataŭ ad biełaruskaha nacyjanalnaha ruchu.
Taki realizm nie pieraškadžaŭ, a dapamahaŭ toj haziecie stać asnovaj dla biełaruskich hramatyk i kadravaj škołaj palityki pieršaj pałovy XX st. Mienavita dziakujučy svajoj adkrytaści, polivalentnaści, dziakujučy tamu, što «NN» abviaściła siabie hazietaj nie dla mužykoŭ i nie dla panoŭ, a dla ŭsich, jana zdoleła akamulavać najlepšyja nacyjanalnyja siły.
U pačatku XX stahoddzia nie było pahrozy źniknieńnia biełaruskaj movy. Na joj havaryła ŭsia hihanckaja sialanskaja Biełaruś. Hałoŭnaj zadačaj tych našaniŭcaŭ była kansalidacyja nośbitaŭ hetaj movy ŭ supolnaść. Pra nacyjanalnuju dziaržavu za carom navat nie maryłasia ŭhołas.
Siońnia majem sučasnuju, nievialikuju, ale mocnuju biełaruskuju supolnaść. Majem i nacyjanalnuju dziaržavu. Ale hetaja dziaržava zbudavanaja tak, što moža całkam funkcyjanavać bieź biełaruskaj movy. Niama patreby jaje vučyć u škole, kab praciahnuć adukacyju. Niama dziaržaŭnaj ustanovy, kudy ciabie nie ŭziali b bieź viedańnia movy. Navat u najvyšejšych čynoŭnikaŭ niama patreby havaryć pa‑biełarusku.
Staić pieršaradnaja zadača padtrymańnia movy, jaje raźvićcia i stvareńnia pieradumovaŭ dla jaje pašyreńnia, kab davieršyłasia tvareńnie biełaruskaj nacyi.
Stratehičnaj pamyłkaj było b abrać šlach biblejskich farysiejaŭ. Zamknucca ŭ svaim kole. Abviaścić siabie apošnimi nośbitami sapraŭdnaj identyčnaści. Samaizalavanuju hazietu nie tre było b začyniać. Pra jaje isnavańnie prosta zabyli b. Prykłady — navidavoku.
Naša taktyka — inšaja. My kažam: «Usie, chto nie suprać nas, — z nami». Usie, chto choča razmaŭlać pa‑biełarusku, vučyć rodnuju movu ci choć by nie zabyvać jaje, padtrymlivać jaje viedańnie na elemientarnym uzroŭni, chaj čytajuć «NN». I chaj kožny, chto maje choć kroplu žadańnia čytać pa‑biełarusku, znachodzić u «NN» štości svajo. Drukujučy artykuły na «lohkija» temy — styl žyćcia, recepty, zdaroŭje, — my zamacoŭvajem movu ŭ štodzionnaści. Lepš nadrukavać adzin recept, hazieta ź jakim trapić u ruki rasijskamoŭnaj haspadyni, čym piać pravilnych artykułaŭ pra patrebu lubić movu. Bo takija nie budzie čytać navat samaja tradycyjanalisckaja aŭdytoryja: ludzi pabačać zahałoŭki i sa spakojnaj dušoj pierahornuć staronku.
Siońnia jašče było b zanadta vialikaj raskošaj dla biełaruskamoŭnaj haziety ŭ niezaležnym siektary — adkidać častku aŭdytoryi: kansiervatyŭnuju abo libieralnuju, relihijnuju ci śvieckuju, starejšuju ci maładziejšuju. My musim znachodzić kropki sudakranańnia.
U stanoviščy kulturnaj dyskryminacyi biełaruskaja hazieta dla mnohich čytačoŭ — adchłańnie. Jana musić, u niejkim sensie, lić balzam na rany, naniesienyja štodzionnym uciskam usiaho biełaruskaha praz panujučuju savieckuju kulturu. A taksama ŭciskam praŭdzivaha, pryncypovaha karumpavanym, cyničnym postsavieckim režymam. Ale nie mienš
važnaja zadača — pakazvać čytaču, jak źmianiajecca śviet i kraina, jaki składany čałaviek i zbudavanaje im hramadstva. Nie malavać realnaść čorna‑biełaj, bo jana nie takaja, a ŭvažliva adsočvać niuansy.
Śćvierdžańnie, što ŭsie źjavy, jakija hazieta hnieŭna nie asudžaje, jana aŭtamatyčna ŭchvalaje, byli spraviadlivyja ŭ dačynieńni da prapahandysckich haziet. My nie prapahandujem i nie asudžajem. My pakazvajem čytačam prablemy.
Jakraz z hetym pierahukajecca druhi zakid na adras «NN»: «Było prykra čytać u vašaj haziecie asudžajučyja radki pra ksiandza Bulku, jakija i daviali jaho, chutčej za ŭsio, da reanimacyi. …I ŭžo adno toje, što paśla vajny jon zrabiŭ vybar u napramku cnatlivaha žyćcia duchoŭnaj asoby, kaža nam pra toje, što duša ŭ jaho była čystaj i jon nie padlahaje asudžeńniu. … Vy pavinny reabilitavać hetaha čałavieka — nadrukavać praŭdzivy artykuł, adlustroŭvajučy dabro, źviazanaje ź jaho imiem. Kali vy hetaha nie zrobicie, to heta budzie aznačać, što hazieta Janki Kupały stała zvyčajnaj žoŭtaj hazietaj, seksualna zakłapočanaj, što i zakryvaje joj vočy na ŭsio čystaje i praŭdzivaje».
U našych materyjałach pra 84-hadovaha ksiandza Juozasa Bulku my nie admaŭlajem jahonaj vialikaj roli ŭ arhanizacyi miascovaha žyćcia ŭ Mosary. Taksama ŭ ich niama abvinavačańniaŭ na jaho adras, jakija sychodzili b ad «NN». Ale my ličym zhubnaj i kryvadušnaj praktyku abmiežavańnia infarmacyi. Kali śviatar ihnaruje biełaruskuju movu, ličyć biełaruskuju kulturu małavažnaj, treba pra heta pisać. Kali za ksiandzom ciahniecca šlejf nieadkazanych pytańniaŭ, pra heta varta raskazvać. Hazieta maje być placoŭkaj dla abmierkavańnia cikavaj ludziam prablemy, navat kali jana balučaja.
Ab tym, što historyja ajca Juozasa Bulki cikavaja, śviedčyć choć by toje, što na sajcie «NN» materyjały na hetuju temu nabirali bolej za piać tysiač pračytańniaŭ i sotni kamientaroŭ roznaha charaktaru. Hazieta padaje na svaich staronkach roznyja mierkavańni. Bo hetyja roznyja mierkavańni isnujuć.
«NN» zastaniecca lusterkam žyćcia. Usio, što Vy bačycie ŭ haziecie, jość u žyćci siońniašniaha biełaruskaha hramadstva. Abo było ŭ žyćci ŭčarašniaha. Abo budzie ŭ žyćci zaŭtrašniaha.