Знакі прыпынку
* * *
Нашы «архэўцы» (ледзь не напісаў «архараўцы» — тыя, хто групуецца пры часопісе «Arche»), ня надта ладзячы паміж сабою, яшчэ больш ня ладзяць зь «дзеяслоўцамі», у якіх да «архэўцаў» гэткія ж моцныя зваротныя пачуцьці. Калі размаўляеш з тым ці іншым літаратарам (зь любой групоўкі) паасобку, кожны крыўдуе на кожнага, кожны кожнага вінаваціць у разьяднаньні і кожны нібыта шчыра не разумее, як у часы, калі ўсяму беларускаму, колькі яго ёсьць, трэба было б яднацца, адносіны ў нашых літаратурных групоўках дайшлі амаль да варожых — і як такое між намі, беларусамі, сёньня можа быць?..
А так яно між намі сёньня можа быць, як было яно заўсёды і між усімі.
У 1830 годзе беларус Тадэвуш Булгарын піша ў «Северной пчеле» (выданьні, зь якога карміўся) фэльетон пра двух літаратараў-французаў, адзін зь якіх «прыродны француз, што служыць шчырэй Бахусу і Плютусу, чым музам, які ў сваіх творах ня выявіў ніводнай высокай думкі, ніводнага ўзьнёслага слова, ніводнай карыснай ісьціны, у якога сэрца халоднае і нямое, істота, як вустрыца, а галава — род бразготкі, напоўненай грымучымі рыфмамі, дзе не зарадзілася ніводная ідэя, які, падобна да шалёных у Пільпаевай байцы, што кідаюць камяні ў нябёсы, кідае рыфмамі ва ўсё сьвяшчэннае, фанабэрыцца перад чэрню вальнадумствам, а цішком поўзае перад нагамі моцных, каб дазволілі яму ўбрацца ў шыты каптан»…
Насамрэч напісана гэта не пра нейкага француза, а пра Пушкіна — і не таму, што ён, прыніжаючыся, дамагаўся званьня камэр-юнкера. Напісана гэта толькі з той прычыны, што Пушкін стаў спрыяць Дэльвігу ў выданьні «Литературнай газеты», якая, безумоўна, бачылася канкурэнткай «Северной пчелы». За што іншае — не, а за рубель Тадэвуш Бенядзіктавіч быў гатовы парваць каго хочаш. У тым ліку і Аляксандра Сяргеевіча, якому пяць год таму (у красавіку 1825) пісаў: «Бог бачыць душу маю, ведае, як я цаню ваш талент… Ня верце, што вам будуць пісаць ворагі мае… Жукоўскага заўсёды буду шанаваць як чалавека, а паэтам лічыць дрэнным… Вяземскага добрым, разумным, высакародным — не паэтам. А вас — паэтам».
Пазьнейшыя зьмены ў адносінах і ацэнках адбыліся не праз тое, што Булгарын быў беларусам, і нават не таму, што быў ён літаратарам. Зусім, трэба сказаць, някепскім: «Айцец езуіт, як езуіт, быў для ўсіх загадкай…»
