Пасьля выгнаньня зь Беларусі Эўрапейскі Гуманітарны Ўнівэрсытэт выжыў у замежжы дзякуючы грамадзкай падтрымцы. Але паведамленьні пра чарговае скарачэньне беларускага кампанэнта ў адукацыйных праграмах ЭГУ суціхлі, відаць, толькі тады, калі ўжо больш амаль не засталося, чаго скарачаць.
У каго як, а ў мяне як вонкавага назіральніка складваецца такое ўражаньне, што без беларускага грамадзкага кантроля ЭГУ рызыкуе паступова ператварыцца ў проста рэгіянальную расейскамоўную камэрцыйную адукацыйную ўстанову «без колера і паха». А гэта яўна ня тое, што чакалася ад гэтага ўнікальнага унівэрсытэта на момант, калі вырашалася пра яго падтрымку ў 2004 годзе. Пра праблемы з эфэктыўнасьцю ЭГУ ў тым ліку пішуць Яраслаў Крывой і Алістэр Рабальяты у сваім нядаўнім дасьледваньні. Дый увогуле такія меркаваньні даводзіцца чуць з усіх бакоў ужо ня першы год.
Яшчэ адна кузьніца кадраў — ці ўнікальная пляцоўка для стварэньня навуковай школы?
Найбольш непакоіць, бадай, тое, што самыя гучныя альтэрнатыўныя беларускія навуковыя і адукацыйныя праекты адбываюцца без заўважнага ўдзелу ЭГУ — хаця па сваім профіле менавіта ЭГУ, і ніхто іншы, мусіў бы быць іхнай пляцоўкай.
У Польшчы прапануецца стварэньне архіву беларускай найноўшай гісторыі і праводзяцца канфэрэнцыі па беларускай тэматыцы ва Ўнівэрсытэце Лазарскага. У Лёндане аднаўляецца выхад Journal of Belarusian Studies і захоўваецца знакамітая Скарынаўская бібліятэка. Беларускія
І усё гэта, наколькі я магу судзіць, без хоць неяк заўважнай ролі Эўрапейскага Гуманітарнага Ўнівэрсытэта.
Нават сярод арганізатараў Міжнароднага Кангрэсу Дасьледчыкаў Беларусі, які праходзіць у Коўне (у ста кілямэтрах ад Вільні!), ЭГУ ня значыцца.
Навошта тады ўвогуле існуе ЭГУ? Наколькі несправядліваю зьяўляецца рэзкая крытыка на адрас унівэрсытэту, якая ў свой час прагучала з вуснаў ажно Станіслава Шушкевіча?
Гэта чыйсь прыватны «агульнагуманітарны» ці, пагатоў, камэрцыйны праект, які выжыў дзякуючы іміджу ахвяры — ці ўсё ж свабодная беларуская адукацыйная і навуковая ўстанова, якая павінна служыць Беларусі?
На маю сьціплую думку вонкавага неабыякавага чалавека, ЭГУ павінен ствараць альтэрнатыўную лукашэнкаўскаму афіцыёзу беларускую навуковую школу, ствараць напрацоўкі, разьвіцьцё якіх пасьля дэмакратызацыі ў Беларусі працягваліся б у БДУ.Павінен рабіць сваю сёньняшнюю працу нашмат, нашмат лепей.
Прычым адукацыя, мне здаецца, тут мае другаснае значэньне на фоне навукі: штампоўкай расейскамоўных прафэсіяналаў у нашым рэгіёне і без таго
Плюс, раз беларуская дзяржава адмаўляецца ствараць у Беларусі паўнавартасны беларускамоўны ўнівэрсытэт — значыцца, такім унівэрсытэтам натуральна павінен быць ЭГУ. Калі дзе бракуе беларускамоўнай навуковай літаратуры — значыцца, ЭГУ гэтую літаратуру павінен банальна ствараць ці перакладаць. Чаму ЭГУ павінен не заняць яўна свабодную беларускамоўную нішу, а намагацца канкураваць на расейскамоўным рынку, дзе й безь яго ёсьць дзясяткі ВНУ Беларусі і Расеі — мне не зразумела.
Справаздачнасьць ЭГУ: ня толькі перад спонсарамі, але і перад беларускай грамадзкасьцю
Кідаецца ў вочы, што на дадзены момант ЭГУ падсправаздачны толькі міжнародным структурам. Незразумела, наколькі ўвогуле гэтыя структуры разьбіраюцца ў беларускай спэцыфіцы, здольныя правільна вызначаць прыярытэты для ЭГУ і карэктна ацэньваць рэзультаты. Сярод сучасных замежных членаў Кіраўнічае Рады ЭГУ няма ніводнага чалавека, які прынамсі мне быў бы вядомы як экспэрт па Беларусі.
Усталяванай справаздачнасьці перад беларускай грамадзкасьцю ўнівэрсытэт ня мае ніякай. Хаця менавіта яна па вызначэньні павінна быць галоўным бэнэфіцыярам ад дзейнасьці ЭГУ, тым больш, пасьля таго, як ЭГУ апынуўся ў выгнаньні.
Таму пачаткам нейкіх станоўчых пераўтварэньняў у ЭГУ я б бачыў мэтазгодным уключэньне ў склад назіральных кіраўнічых органаў унівэрсытэта:
— Аўтарытэтных беларусаў зь ліку прадстаўнікоў міжнароднай акадэмічнай супольнасьці (напрыклад, эканаміст Алег Цывінскі, дасьледчык грамадзкага ўплыву інфармацыйных тэхналёгій Яўген Марозаў ці многія іншыя),
— Прызнаных беларусазнаўцаў і сяброў Беларусі зь ліку замежных акадэмікаў (напрыклад, сярод брытанцаў гэта такія людзі, як Джым Дынглі, Арнольд МакМілін, Алан Флаўэрс і іншыя),
— Прадстаўнікоў арганізацый беларускай дыяспары (напрыклад, той жа Рады БНР і іншых нелукашэнкаўскіх арганізацый беларускае дыяспары ў асноўных
Гэта прынамсі быў бы адзін зь першачарговых ключоў да вырашэньня астатніх праблемаў ЭГУ. Гэта забясьпечыла б адкрытасьць і справаздачнасьць, а значыцца — найлепшую стратэгію разьвіцьця ЭГУ, каб у выніку ўнівэрсытэт наўпрост служыў сваім статутным мэтам і прынес максімум карысьці Беларусі. Хіба не?
