Эліс Манро, фота AP/Peter Morrison.
«Майстар сучаснага апавядання», — гэтак сціпла і не прэтэнцыёзна гучала афіцыйная фармулёўка Нобелеўскага камітэта па літаратуры пры прысуджэнні прэміі 82-гадовай канадцы Эліс Манро. Гэта не «галюцынаторны рэалізм» Мо Яня і не «картаграфія структуры ўлады» Варгаса Льёсы.
«Некалі я думала, што мае апавяданні — гэта прэлюдыя да рамана. А потым аднойчы я зразумела, што гэта ўсё, на што здольная», — прызнавалася пісьменніца ў адным з інтэрв’ю.
Амерыканскі літаратурны крытык Харальд Блум называў Манро сярод наймацнейшых навелістаў ХХ ст., але адзначаў, што яна ўсё ж саступае ў майстэрстве Хорхе Луісу Борхесу, Джэймсу Джойсу і Антону Чэхаву.
Эліс Манро піша традыцыйна, сказы ў яе творах простыя і лаканічныя. Пры гэтым яна захоўвае вялікую ўнутраную напружанасць і трагізм. Героі ж нібыта вашы суседзі, хай і дзеянне адбываецца ў вёсках і малых гарадках канадскага Антарыа.
Манро мала вядомая ў нашых краях. Па сёння ніводная яе кніга не перакладзеная на расейскую мову.
«Наша Ніва» друкуе першы пераклад на беларускую.
***
Мама шыла мне сукенку. Цэлы лістапад, калі я вярталася са школы, яна сядзела на кухні, абкладзеная абрэзкамі чырвонага аксаміту і выкрайкамі. Яна шыла на старой нажной машынцы, якую падсоўвала бліжэй да акна, каб было відней і каб паглядаць, ці не ідзе хто па дарозе за голым агародам, за іржышчам. Але там рэдка хто ходзіць.
Аксаміт — матэрыя складаная: ён сыплецца, дый фасон мама абрала не самы просты. Яна не вельмі добра шыла. Яна любіла рабіць штосьці сваімі рукамі. Гэта інакшае.
На фастрыгаванні, прапарванні дэталяў прасам мама час, па магчымасці, эканоміла, а такія тонкасці кравецтва, як абкіданне пяцелек на гузікі ці швоў, дык і зусім не выклікалі ў яе энтузіязму, не тое што ў цёткі ці, скажам, бабулі.
У адрозненне ад іх, маму вяло натхненне — смелая, яркая задумка; але чым бліжэй да мэты, тым менш ёй было ахвоты шыць. Пачнем з таго, што мама ніколі не магла падабраць выкрайку сабе па душы. Дзіва што: якая выкрайка магла параўнацца з ідэямі, што квітнела ў яе галаве.
Яна была пашыла мне кісейную сукенку ў кветачкі з глыбокім віктарыянскім выразам, аточаным колкімі карункамі, і адпаведны каптурок у дадатак; гарнітурчык з шатландкі, з аксамітным пінжачком і берэцікам; вышыванку з пышным чырвоным андаракам і чорнай карункавай гарсэткай.
Усе гэтыя дзіцячыя строі я насіла паслухмяна і нават з прыемнасцю — тое было ў часы, калі мяне не хвалявала меркаванне людзей навокал. Цяпер я стала разумная і марыла пра сукенкі, як у маёй сяброўкі Лоні, — фірмовыя, з універмага «Білз».
Мяне чакала прымерка. Часам Лоні заходзіла да мяне пасля школы, сядзела на канапе і назірала. Я саромелася, што мама поўзае вакол мяне, саромелася яе сапення, хрусту яе каленак. Яна нешта мармытала сабе пад нос.
Дома яна хадзіла без станіка і панчохаў, на ёй былі тапкі на танкетцы і шкарпэткі — на нагах бугрыліся сінюшныя вены. Від мамы на кукішках здаваўся мне ганебным і нават непрыстойным; я старалася заняць Лоні размовай, каб, наколькі гэта было магчыма, адцягнуць яе ўвагу ад мамы.
Перад дарослымі Лоні ўмела напускаць на сябе выгляд стрыманай, ветлівай, зычлівай дзяўчыны, а калі тыя не бачылі, люта высмейвала іх.
Мама энергічна паварочвала мяне, абколваючы шпількамі. Яна прымушала мяне то кружляць па кухні, то дэфіляваць, то стаяць на месцы. «Як табе, Лоні?» — пыталася яна, не выпускаючы шпілек з куточка вуснаў.
«Прыгожа», — адказвала Лоні, мякка і пяшчотна, як яна ўмела.
У самой Лоні мама памерла. Лоні жыла з татам, і яму было на яе напляваць, і таму я адначасова моцна спачувала ёй і моцна зайздросціла.
«Будзе прыгожа, калі толькі ўдасца падагнаць па росце, — адказвала маці. — Ну вось, — тэатральна працягвала яна, з крэхканнем уздымаючыся. — Не ведаю, ці яна гэта ацэніць».
Я шалела, калі мама размаўляла з Лоні вось так, нібы Лоні — дарослая, а я ўсё яшчэ дзіця. «Стой спакойна», — казала яна, сцягваючы сфастрыгаваную і сколатую шпількамі сукенку мне цераз галаву.
Аксаміт душыў мяне, агаляючы маё цела ў старой баваўнянай камбінашцы, якую я насіла пад форму. Я здавалася сабе няўклюднай калодай, пакрытай гусінай скурай. Мне хацелася быць, як Лоні — тоненькай, худзенькай, з бледна-блакітнай скурай; раней у яе быў парок сэрца.
«Калі я хадзіла ў школу, мне не было каму шыць, — казала мама. — Або шый сама, або ідзі без сукенкі». Я баялася, што яна зноў пачне расказваць, як ішла ў горад пешкі адзінаццаць кіламетраў наймацца афіцыянткай у пансіянат, каб было на што вучыцца.
Усе гісторыі матчынага жыцця, якія раней захаплялі мяне, цяпер здаваліся меладраматычнымі, нуднымі і расказанымі не да месца.
«Аднойчы мне пазычылі сукенку, — працягвала яна, — з крэмавага кашэміру, з яркасінім кантам і мілымі перламутравымі гузікамі. Вось цікава, ці яна яшчэ ёсць?»
Калі прымерка скончылася, мы з Лоні падняліся ў мой пакой. Там было халодна, але мы засталіся там.
Мы размаўлялі пра хлопцаў з класа, перабіралі іх, парту за партай, пыталіся адна ў адной: «А гэты табе падабаецца? Не, ну трошкі? Ты яго ненавідзіш? А ты з ім хадзіла б, калі б ён прапанаваў?»
Але ніхто нам не прапаноўваў. Нам было трынаццаць, і мы ўжо два месяцы вучыліся ў дзявятым класе. Мы праходзілі тэсты ў жаночых часопісах, каб даведацца, ці маем мы індывідуальнасць і ці будзем мець поспех у супрацьлеглага полу.
Мы чыталі пра тое, як накласці макіяж, як падкрэсліць выгадныя рысы, пра што размаўляць на першым спатканні і што рабіць, калі ён зайшоў занадта далёка.
Таксама мы чыталі пра фрыгіднасць, менапаўзу, аборты і чаму мужы ходзяць налева. Увесь свабодны ад заняткаў час мы збіралі, асэнсоўвалі і абмяркоўвалі інфармацыю пра сэкс.
Мы пакляліся дзяліцца адна з адной усімі сакрэтамі. Але я ніяк не магла сказаць Лоні пра танцы — пра калядную вечарыну ў школе, дзеля якой мама і шыла мне сукенку. Не магла сказаць ёй, што не хачу ісці.
Школа была для мяне адным бясконцым стрэсам. Я не ведаю, ці для Лоні таксама. Перад іспытамі ў яе халадзелі рукі і заходзілася сэрца, а я, я была ў роспачы ўвесь час.
Калі мне задавалі пытанне на ўроку — любое, нават самае лёгкае, — я магла адказваць толькі хрыплым дрыготкім голасам. Калі мяне выклікалі да дошкі, я была перакананая — нават у дні, калі гэта было немагчыма, — што на спадніцу ззаду пратачылася кроў.
Калі матэматык прасіў накрэсліць кола на дошцы вялікім цыркулем, мае рукі рабіліся ліпкімі ад поту. Я не магла адбіць мяч у валейболе; калі трэба было зрабіць нешта на вачах у іншых, у мяне знікалі любыя рэфлексы.
Я ненавідзела ўрокі эканомікі, ба там трэ’ было разлінеіць сшытак для бухуліку, а як толькі настаўнік зазіраў мне цераз плячо, роўныя радкі з’язджаліся разам і йшлі хвалямі.
Я ненавідзела фізіку; мы рассаджваліся на крэслы пад зыркімі лямпамі за сталамі, застаўленымі незнаёмымі, крохкімі прыборамі, а выкладаў фізіку дырэктар — мужчына з халодным, самазадаволеным голасам, якім ён шторанку чытаў нам Евангелле, і вялікім талентам прыніжаць іншых.
Я ненавідзела англійскую, бо хлопцы гулялі ў лато на задніх партах, а настаўніца, мажная, нерашучая і крыху касавокая маладзіца, чытала нам Уодсварта.
Яна ўшчувала іх, крычала на іх да чырвані твару і, такога ж, як у мяне, зрыву ў голасе. Яны карцінна прабачаліся і калі яна працягвала верш, прымалі захопленыя позы, рабілі натхнёныя твары, ускідвалі вочы да столі, прыціскалі далоні да сэрца.
Часам яе даводзілі так, што яна выбягала з плачам на калідор. Хлопцы мычалі ёй услед — і наш рогат — мой у тым ліку — здаганяў яе. У класе тады панавала атмасфера бязлітаснага карнавалу, якая прыгнятала такіх слабых і спанявераных асобаў, як я.
Але эканоміка, фізіка, англійская мова — гэта было не галоўнае ў школе. Нешта іншае надавала жыццю бляск і інтэнсіўнасць.
Стары будынак з яго сырымі пячорыстымі скляпеннямі, з цёмнымі гардэробамі і партрэтамі мёртвых каралёў ды зніклых першапраходцаў брыняў мандражом у чаканні вялікага полавага спаборніцтва.
Мроячы пра гучную перамогу ў гэтым спаборніцтве, я ўсё-ткі прадчувала свой татальны правал. Трэ’ было, каб хоць нешта не дало мне пайсці на вечар.
Прыйшоў снежань і прыйшоў снег. І мне ў галаву прыйшла ідэя. Яшчэ раней я беспаспяхова спрабавала ўпасці з ровара і пашкодзіць нагу, вяртаючыся дадому па наледзі прасёлку, спярэшчанага каляінамі. Але гэта было не так проста.
У той жа час, як лічылася, у мяне былі слабыя горла і лёгкія — чаму б не скарыстацца з гэтага? Уначы я ўздымалася і прыадчыняла фортку. Я кленчыла, падстаўляючы разяўлены рот ветру, змяшанаму са снегам.
Я расшпільвала верх піжамы. Я паўтарала сабе выраз «сінець ад холаду» і, кленчачы з заплюшчанымі вачыма, уяўляла, як мае грудзі і горла сінеюць і шэраблакітная сетка венаў праступае пад скурай.
Я стаяла так, пакуль магла трываць, а потым заграбала снег з падваконня, расцірала сабе грудзі і зашпільвала піжаму. Снег таяў пад фланэллю, і я спала ў мокрым — гатовая хвароба!
Зраніцы, прачынаючыся, я прачышчала горла, спраўджвала, ці не баліць, рабіла кантрольны кашаль, з надзеяй мацала лоб, спраўджваючы тэмпературу. Але ўсё было кепска. Штораніцы, у тым ліку калі надышоў дзень танцаў, я прачыналася пераможанай і — абсалютна здаровай.
У дзень танцаў я накруціла валасы на стальныя бігудзі. Ніколі раней я гэтага не рабіла, бо ў мяне валасы і так віюцца, але ў той дзень я прагнула абараніць сябе любымі даступнымі мне рытуаламі жаноцкасці.
Я ляжала на канапе ў кухні, чытала «Апошнія дні Пампеяў» Бульвера-Літана, і мне самой хацелася апынуцца пад тонамі лавы. Мая перфекцыяністка-маці прышывала да сукенкі белы карункавы каўнерык; яна лічыла, што карункі — гэта падаросламу.
Я не зводзіла вачэй з гадзінніка. Гэта быў адзін з найкарацейшых дзён у годзе. Шпалеры над канапай былі спярэшчаныя даўнімі «крыжыкамі-нулікамі», старымі рысункамі і крамзоламі, якія я ці брат пакідалі тут, пакуль ляжалі з бранхітам. Я глядзела на іх і хацела назад, у ратаўнічы манежык дзяцінства.
Калі я зняла бігудзі, валасы, завітыя як натуральна, так і штучна, стрэлілі ў бакі ільсняным феерверкам. Я мачыла іх вадой, прычэсвала, залізвала грабянцом, прымушаючы абрамляць авал твару. Я нанесла пудру, якая, нібы тынкоўка, абляпіла мой гарачы твар.
Мама выцягнула з шафы сваю туалетную ваду Ashes of Roses, якой ніколі не карысталася, і дазволіла мне папшыкаць на плечы. Потым яна зашпіліла мне сукенку і павярнула мяне да люстра. Там была прынцэска з асінай таліяй. Грудзі, абцягнутыя тугім ліфам, неяк пановаму, з дарослым апломбам вытыркаліся наперад з-пад дзіцячых фальбонак каўнерыка.
«Шкада, няма фотаапарата, — сказала мама. — Я — геній падгонкі. Ты мусіш сказаць мне дзякуй».
«Дзякуй», — сказала я.
Першае, што я пачула ад Лоні, калі адчыніла ёй дзверы, было: «Божа, што ў цябе на галаве?»
«Завіўка», — сказала я.
«Проста зулус нейкі. Але спакойна. Дай грабянец, зраблю табе гульку. Нармальную прычоску. Ты нават выглядаць будзеш дараслейшай».
Я села перад люстэркам, а Лоні ўстала за мной, пачаўшы ўкладваць мне валасы. Мама, як выглядала, прыклеілася да нас навечна. «Ідзі ўжо», — подумкі прасіла я. Гледзячы, як заплятаецца гулька, яна ўсклікнула: «Ты цуд, Лоні! Табе варта пайсці вучыцца на цырульніцу!»
«О, гэта ідэя», — адказала Лоні.
На ёй была блакітная сукенка з вялікай баскай і бантам; яе сукенка выглядала больш дарослай, нават калі здзерці з маёй каўнерык. Валасы ў яе былі гладкімі, як у дзяўчыны з рэкламы невідзімак.
Я заўсёды ўпотай думала, што Лоні не можа быць прыгажуняй, бо ў яе крывыя зубы, але цяпер я бачыла, што крывыя не крывыя, а побач з яе моднай сукенкай і гладкімі валасамі я выглядала зацягнутым у чырвоны аксаміт, лупатым, кудлатым пудзілам, на мяжы псіхічнага разладу.
Мама праводзіла нас да дзвярэй і крыкнула ў цемру: «О рэзэрвуар!» Гэта было наша з Лоні традыцыйнае развітанне; з яе вуснаў яно прагучала недарэчна і па-дурному, і я так раззлавалася на гэтае малпаванне, што не адказала. Толькі Лоні прыкрычала ў адказ бадзёрым і радасным голасам: «Да пабачэння!»
Гімназія пахла хвояй і кедрам. Чырвоныя і зялёныя шары з гафраванай паперы звісалі з баскетбольных колаў; высокія вокны з частымі рамамі былі ўпрыгожаныя хваёвымі галінамі.
Усе старшакласнікі, здавалася, прыйшлі парачкамі. Некаторыя дзяўчаты з дванаццатага і трынаццатага класаў прывялі выпускнікоў, якія ўжо мелі працу ў горадзе.
Гэтыя маладыя людзі курылі ў школе, і ніхто не мог ім нічога сказаць, яны былі свабодныя. Іх дамы стаялі побач, як бы між іншага трымаючы сваіх кавалераў за рукавы пінжакоў, з нуднымі, адчужанымі і прыгожымі тварамі.
Мне б хацелася гэтак жа. Гэтыя дзяўчаты паводзіліся так, нібы яны — старэйшыя — адзіныя легітымныя госці вечара, а рэшта нас, што віецца навокал — нябачныя, бясплотныя духі; калі абвесцілі першы танец — Пол Джонс — яны пасунуліся ў танцзалу з грацыяй амёбаў, паблажліва пасміхаючыся адна адной, так, нібы іх запрашалі да паўзабытай дзіцячай гульні. За імі, трымаючыся за рукі, у трымценні папаўзлі мы, дзяўчатыдзевяціклашкі.
У танцы Пол Джонс ніхто нікога не запрашае — кавалеры і дамы рухаюцца двайным карагодам у супрацьлеглыя бакі, а калі музыка спыняецца, разбіваюцца на выпадковыя пары.
Я не падымала вачэй на знешняе кола, якое круцілася перада мной, баючыся пабачыць кагосьці, хто, насуперак добрым манерам, прыспешваецца, каб са мной размінуцца.
Калі музыка спынілася, я спынілася таксама і, прыўзняўшы вочы, пабачыла перад сабой хлопца па імені Мэйсан Уільямс, які неахвотна спыніўся перада мною. Ён пачаў танчыць са мной, ледзьве кранаючыся маіх пальцаў.
Ногі ў мяне падкошваліся, плечы мае калаціла, я не магла выціснуць з сябе ні слова. Гэты Мэйсан Уільямс быў героем школы; ён гуляў у баскетбол ды хакей і хадзіў па калідоры самотны, як кароль, і нахабны, як варвар.
Танчыць з такой нікчэмнасцю, як я, было ніжэй за яго гонар, усё адно што вучыць на памяць Шэкспіра. Мы абое выдатна гэта разумелі, і я фізічна адчувала непамысныя погляды, якімі ён абменьваўся з сябрамі.
Спатыкаючыся, ён павёў мяне ў танцы да краю танцпола. Зняў руку з маёй таліі і адпусціў маё плячо.
«Пакуль», — развітаўся ён і сышоў.
Хвіліну да мяне даходзіла, што адбылося, што ён не вернецца. Я адышлася і падперла сцяну. Настаўніца фізкультуры, якая энергічна танцавала з дзесяцікласнікам, кінула на мяне выразны позірк.
І я страшна баялася, што яна зверне ўвагу на сітуацыю і пачне публічна змушаць Мэйсана датанцаваць са мной да канца. Мэйсанаў учынак ані здзівіў, ані раззлаваў мяне. Я выдатна разумела, хто ён, а хто я ў вачах школы.
Ён быў сапраўднай зоркай — не нейкай афіцыйнай зоркай кшталту старасты ці алімпіядніка, якога чакаў поспех за сценамі школы: гэтыя з ветлівай паблажлівасцю пратанчылі б са мной да канца — і я адчувала б сябе не лепей.
Усё ж я вельмі спадзявалася, што мала хто заўважыў мяне і Мэйсана. Усеагульнай увагі я не выносіла. Я пачала грызці вялікі палец.
Калі танец скончыўся, я змяшалася з дзяўчатамі, якія памкнулі да кутоў спартзалы, дзе мы танчылі. Уяві сабе, што танцы яшчэ не пачыналіся, пераконвала я сябе. Што вось гэта самы пачатак.
Музыкі зноў зайгралі. Тлум на нашым канцы залы варухнуўся і вокамгненна рассмактаўся. Падышлі хлопцы, дзяўчаты пайшлі танчыць. Лоні таксама.
Дзяўчына злева ад мяне таксама. Мяне не запрасілі. Я згадала артыкул, які мы чыталі з Лоні, у ім гаварылася: «Усмешачку! Хай мальцы пабачаць бляск у тваіх вачах, пачуюць смех у тваім голасе! Простая ісціна, але куча дзяўчат ігнаруе яе!»
І праўда. Я і забылася. Мае бровы звяло ад напругі, мусіць, выглядала гэта жахліва. Я глыбока ўздыхнула і паспрабавала расслабіць твар. Я пасміхнулася. Але пасміхацца проста так было тупа.
Да таго ж, як я заўважыла, дзяўчаты ў зале, тыя, каго запрасілі, зусім не пасміхаліся; у многіх з іх былі сонныя, надзьмутыя твары — ніякіх усмешак.
А дзяўчат усё запрашалі. Некаторыя, страціўшы надзею, запрашалі адна адну. Але збольшага запрашалі хлопцы. Запрашалі тоўстых, запрашалі прышчавых, запрашалі бедных, у якіх не было сукенкі і якія прыйшлі на танцы ў швэдры са спадніцай, іх запрасілі, і яны танчылі.
Чаму запрасілі іх, а мяне не? Усіх, але не мяне? На мне была чырвоная аксамітная сукенка, я завіла валасы, я напырскалася дэзадарантам і туалетнай вадой.
«Маліся», — сказала я сабе. Я не магла заплюшчыць вачэй, але подумкі паўтарала: «Калі ласка, ну, калі ласка», — я склала пальцы за спінай у знак, магічнейшы за просты крыжык — сакрэтны знак, які я і Лоні ўжывалі, каб нас не выклікалі да дошкі на матэматыцы.
Не спрацавала. Тое, чаго я баялася, аказалася праўдай. Я засталася стаяць ля сценкі. Са мной было нешта няяснае. Гэта не было нешта, што можна было выправіць, кшталту смуроду з роту, ці праігнараваць, як прышчы, і ўсе гэта ведалі, і я гэта ведала; я заўжды гэта ведала.
Але да сёння я не ведала напэўна, я спадзявалася, што памылілася. Раптам мне стала млосна. Я прамінула пару дзяўчатак, якіх таксама не запрасілі, і схавалася ў дзявочай прыбіральні. Замкнулася ў кабінцы.
І сядзела там. У перапынках дзяўчаты імкліва заходзілі і выходзілі. Кабінак было шмат; ніхто не заўважыў, што адна была ўвесь час занятая мною. Я слухала музыку, якая мне падабалася, але больш не кранала. Мне хацелася пераседзець, незаўважна выбрацца, пайсці дахаты.
Падчас аднаго з танцаў нехта ўвайшоў. Нейкая дзяўчына доўга мыла рукі, потым доўга прычэсвалася. Я падумала, яна заўважыць, што я столькі часу тырчу ў кабінцы. Я палічыла за лепшае выйсці і пачаць мыць рукі. Можа, пакуль я пастаю ля ўмывальніка, яна пойдзе сабе.
Гэта была Мэры Фартуна. Я ведала, як я завуць, бо яна была капітанам Дзявочага атлетычнага таварыства, яе фота вісела на дошцы гонару і яна была галоўнай арганізатаркай у школе.
Гэта яна дапамагала рыхтаваць калядны вечар — абыходзіла класы, запрашаючы ахвочых развешваць упрыгожанні. Яна была ў адзінаццатым ці дванаццатым класе.
«Тут добра. Прахалода! — сказала яна. — Я зайшла, каб асвяжыцца. Там проста парылка».
Яна працягвала прычэсвацца, калі я дамыла рукі. «Як табе музыка?» — спыталася яна.
«Нармальна», — сказала я.
Я не ведала, што сказаць. Мне ўвогуле было дзіўна, што старшакласніца марнуе час на размовы са мною.
«Фуфло, а не музыка, фу, — адказала яна. — Я ненавіджу танцы і я ненавіджу музыкаў. Толькі паслухай. Што за рваны рытм. Лепш не танчыць увогуле, чым танчыць пад гэта».
Я прычэсвалася. Яна абаперлася на рукамыйнік, назіраючы за мною.
«Не хачу танчыць дый заставацца тут не хачу. Хадзем пакурым».
«Куды?»
«Давай за мной. Я пакажу».
На іншым канцы прыбіральні былі дзверы. Незачыненыя, яны вялі ў цёмную каморку з вёдрамі і швабрамі. Яна папрасіла мяне прытрымаць дзверы ў прыбіральню, каб было святло, а сама стала намацваць наступныя дзверы. Яны адчыніліся ў цемру.
«Святло ўключаць нельга, а то нехта пабачыць, — сказала яна. — Гэта пакойчык вахцёра».
Я падумала, што атлеты ведаюць пра школу як пра будынак больш, чым астатнія; яны ведаюць, дзе ляжыць інвентар і заходзяць у недаступныя астатнім дзверы з незалежным, заклапочаным выглядам.
«Глядзі пад ногі, — папярэдзіла яна. — Дзесьці ў канцы прыступкі. Яны вядуць у каморку на трэцім паверсе. Каморка замкнёная, але там ёсць пераборка. Таму, калі сесці на прыступкі, то нават калі нехта выпадкова зойдзе, тут нас не заўважаць».
«А цыгарэтны пах?» — спыталася я.
«Ды ладна. Рызыка — наша ўсё».
Над сходамі было вакенца, якое давала крыху святла. Мэры Фартуна выцягнула з торбачкі цыгарэты і запалкі. Раней я курыла толькі самакруткі, якія мы з Лоні рабілі з тытуню, што яна крала ў бацькі; самакруткі развальваліся пасля пары зацяжак. Гэтыя цыгарэты былі лепшыя.
«Я толькі таму сёння прыйшла, — сказала Мэры Фартуна, — бо я вешала гірлянды, мне проста хацелася паглядзець, як яно выглядае ў антуражы і ўсё такое. Інакш бы мяне тут не было. Я не пацанаманка».
Высокае акенца асвятляла яе вузкі, пагардлівы твар, смуглявую скуру, пашытую прышчыкамі, яе магутныя сківіцы, што сціскаліся ў начальніцкі выскал.
«Ва ўсіх баб у гэтай школе проста манія на пацаноў. Ты не заўважыла? Проста парад пацанаманак, а не сярэдняя навучальная ўстанова».
Мне былі прыемныя яе ўвага, яе кампанія, яе цыгарэта. Я сказала, што яна мае рацыю.
«Напрыклад, сёння. Я ўпрошвала іх развесіць шары і іншы хлам. А яны проста стаялі на драбінах і выпендрываліся перад хлопцамі. Упрыгожанні — па барабане. Галоўнае — пакрасавацца. Іх жыццёвая мэта — выпендрывацца перад хлопцамі. Яны ідыёткі, я так лічу».
Мы абмяркоўвалі настаўнікаў і школьныя справы. Яна сказала, што хоча стаць настаўніцай фізкультуры, таму збіраецца ў коледж, але ў яе бацькоў няма чым плаціць.
Яна сказала, што пойдзе працаваць, бо палюбому хоча быць незалежнай, яна пойдзе ў афіцыянткі, а летам уладкуецца на ферму, напрыклад, збіраць тытунь.
Слухаючы яе, я пачувалася не такой няшчаснай. Я сустрэла такую ж, як я, няўдачніцу — я бачыла гэта, — але, у адрозненне ад мяне, гэтая дзяўчына была поўная энергіі і самапавагі. Яна знайшла выйсце. Яна будзе збіраць тытунь на ферме.
Так мы стаялі, размаўлялі і курылі, у танцах быў вялікі перапынак, і ўсе там частаваліся кавай з пончыкамі. Калі музыкі зноў зайгралі, Мэры сказала: «Слухай, а што мы ўвогуле тут забылі? Давай забярэм палітоны і звалім. Можна пайсці ў забягалаўку да Лі і спакойна паразмаўляць за какавай. Ты як?»
Мы прабраліся праз пакойчык вахцёра, заціскаючы ў далонях попел і недапалкі. У каморцы са швабрамі мы спыніліся і прыслухаліся, каб пераканацца, што ў прыбіральні пуста. Мы выйшлі на святло і змылі недапалкі ва ўнітаз. Нам трэба было прабрацца да шатні праз натоўп танцораў; шатня была ў вестыбюлі.
Пачаўся новы танец. «Абыдзі спартзалу па перыметры, — сказала Мэры. — Ніхто нас не заўважыць».
Я пайшла за ёй. Ні на каго не гледзячы. Не шукаючы вачыма Лоні. Я, відаць, больш не буду сябраваць з Лоні. Прынамсі, не так, як раней. Яна была з тых, каго Мэры называла пацанаманкамі.
Я пабачыла, што не так гэта і страшна — цяпер, калі я вырашыла пайсці з танцаў. Я не чакала, што нехта мяне запросіць. У мяне былі свае планы. Мне не трэ’ было пасміхацца, каб прыцягнуць удачу. Гэта больш не мела значэння. Я ішла па сваіх справах — піць какаву з сяброўкай.
Нейкі хлопец нешта мне сказаў. Ён заступіў мне дарогу. Мне здалося, ён сказаў, ты нешта ўпусціла ці куды ты, гордэроб жа замкнёны. Я не зразумела, што ён запрашае мяне на танец, пакуль ён не паўтарыў запрашэння.
Гэта быў Рэйманд Болтынг з нашага класа, з якім я ў жыцці не абмянялася ні словам. Яму здалося, што я сказала «так». Ён паклаў руку мне на талію, і, амаль не ўсведамляючы, што раблю, я пачала танчыць.
Ён вёў мяне ў цэнтр залы. Я танчыла. Мае ногі не падкошваліся, а рукі і не думалі пацець. Я танчыла з хлопцам, які мяне запрасіў. Ніхто не намаўляў і не прымушаў яго — ён проста мяне запрасіў. Як гэта было магчыма, ці можна было ў гэта паверыць, урэшце, ці ўсё са мной у парадку?
Я збіралася сказаць яму, што гэта памылка, я збіралася сыходзіць, я ішла на какаву з сяброўкай. Але прамаўчала. Я злёгку скурчыла твар, каб надаць яму хмуры, адсутны выраз у стылі тых, каго абралі, тых, хто танчыў.
І менавіта такі твар пабачыла Мэры Фартуна, калі выйшла з шатні, ужо захутаная ў шалік. Я млява махнула рукой, знятай з хлапечага пляча, маўляў, прабач, я не ведаю, што здарылася, не чакай мяне. Потым я адвярнулася, а калі павярнулася зноў, яе ўжо не было.
Рэйманд Болтынг правёў дадому мяне, а Гаральд Сіманз — Лоні. Учатырох мы дайшлі да павароту на Лоніну вуліцу. Хлопцы абмяркоўвалі хакей, мы з Лоні не маглі падтрымаць гэтай размовы.
Потым мы разбіліся на пары, і Рэйманд працягнуў пераконваць мяне ў тым, у чым толькі што пераконваў Гаральда. Здавалася, ён не заўважаў, што перад ім я, а не ён. Пару раз я ўставіла: «Не ведаю, я ў хакеі не разбіраюся», — але потым ужо адно ўгукала ды падтаквала — гэтага было больш, чым дастаткова.
Не пра хакей ён сказаў наступнае: «Я не ведаў, што ты жывеш так далёка», — і шмыргнуў носам. Ад холаду я таксама засаплівіла; пахрабусцеўшы цукеркавымі фанцікамі ў кішэні, я намацала пакамечаную сурвэтку.
Вагалася, ці прапанаваць яму, але ён зноў гучна шмыргнуў, таму я сказала: «Вось сурвэтка, здаецца, нават не вельмі чыстая, я атрамант выцірала. Але калі разарваць напалам, то будзе мне і табе».
«Дзякуй, — сказаў ён, — Я вазьму».
Здорава, што я так зрабіла, бо, калі ля нашых веснічак я сказала: «Ну, да пабачэння», — а ён сказаў: «Ага, да пабачэння», — ён раптам нахіліўся да мяне і пацалаваў, злёгку, з выглядам чалавека, які ведае, што і калі рабіць, у куток вуснаў.
Гэта быў не сон. Я магла жыць. Я падышла да акна кухні і пабачыла маму. Яна сядзела, паставіўшы ногі ў адчыненую духоўку, піла гарбату з кубка, проста сядзела і чакала, калі я вярнуся і раскажу пра ўсё, што адбылося.
А я не збіралася расказваць ёй ні цяпер, ні ў будучыні. Але калі я пабачыла святло на кухні, маму ў выцвілым махровым халаце з персідскімі ўзорамі, яе сонны, але поўны нясцерпнага чакання твар, я зразумела, што ў мяне ёсць таямнічая і амаль непад’ёмная місія — быць шчаслівай, і што сёння я ледзь не праваліла яе, і, магчыма, ў будучыні многа раз правалю, але мама ніколі пра тое не даведаецца.
З дэбютнага зборніка «Танец шчаслівых ценяў ды іншыя гісторыі» (1968) (Red Dress—1946).
