Чаму па Карлавым мосце бегаюць нявесты ў вясельных сукенках і красоўках і чым заваблівае капліца з касцей аматараў чорнага турызму — прафесійны гід і выкладчыца курсаў для гідаў у Празе пра трэнды чэшскага турыстычнага рынку і пра тое, чым гэты досвед можа быць карысны Беларусі.
За шэсць дзён у Празе я сустрэла столькі турыстаў, колькі у Мінску, пэўна, не бачыла за ўсё жыццё. Турысты ў сталіцы Чэхіі — гэта не лічбы Белстата, колькі грамадзян перасякло мяжу нашай краіны, а рэальныя людзі – кітайцы, японцы, французы, немцы, рускія, украінцы, якія ходзяць па вуліцах, запаўняюць сувенірныя крамы, замаўляюць у рэстарацыях знакамітае чэшскае калена з півам ці качку з келіхам мараўскага. І фатаграфуюць паўсюль. Нават у метро, за што ў Беларусі да турыста ўжо б прычапіўся міліцыянт.
Дарэчы, турысты ў Празе сустракаюцца самыя розныя: пенсіянеры, сем'і з дзецьмі, моладзь.
— Турысты едуць у Прагу, каб дакрануцца да еўрапейскай гісторыі, пабачыць гістарычныя аб'екты, — распавядае прафесійны гід і выкладчыца курсаў для гідаў у Празе Галіна Навумчык.
Галіна Навумчык
Галіна адзначае, што апошнім часам назіраецца вялікая колькасць турыстаў-пенсіянераў.
— Вы не ўбачыце ніводнай прыбіральні, дзе б не было абсталявана ўсё для інвалідаў. Тое самае тычыцца дзіцячых прыбіральняў.
Прыбіральня ў адной з пражскіх рэстарацый
Спецыфіка чэшскага турыстычнага рынку вельмі цікавая, асабліва пасля таго, як Чэхія ўвайшла ў шэнгенскую зону. На сённяшні дзень Прага знаходзіцца ў пяцёрцы самых танных еўрапейскіх сталіцаў. Гэта тычыцца сервісу, гатэляў і рэстарацый.
І вось тут не паспрачаешся: чэк за вячэру ці абед у рэстарацыі цягне на 10—15 еўра. Прычым гэта не залежыць ад таго: ці гэта моднае месца у Пражскім Градзе, ці кавярня, што месціцца далёка ад турыстычных аб'ектаў.
Куфаль піва ці келіх віна мясцовай вытворчасці каштуе каля аднаго еўра.
У самым цэнтры Вацлаўскай плошчы знаходзіцца рэстарацыя Vytopna, у якой напоі развозіць цягнік.
«Каб аб'ехаць усе замкі Чэхіі, спатрэбіцца сем год»
А яшчэ ў Празе можна ехаць у трамваі і ўбачыць сярод пасажыраў сапраўдную нявесту ў вясельнай сукенцы. Вось толькі на нагах у яе чамусьці не туфлі на абцасах, а красоўкі.
— У Чэхіі вясельны турызм — звычайная з'ява, — тлумачыць Галіна Навумчык. — У Празе жэняцца турысты з постсавецкіх краін і Ізраіля. Апошнім рэлігія забараняе браць шлюб з прадстаўнікамі іншых канфесій, а тут працэдура вельмі простая: падаеш дакументы, ідзеш у гарадскую ратушу і шлюб рэгіструецца. У гэтым сэнсе Прага амаль Лас-Вегас! Дарэчы, многія замкі і маёнткі ў Чэхіі зарабляюць на вяселлях.
Усяго на тэрыторыі Чэхіі знаходзіцца 2,5 тысячы замкаў, маёнткаў і крэпасцяў. Гавораць, каб усе іх аб'ехаць, чалавек мусіць ездзіць кожны дзень і на гэта патраціць сем год.
Эксперт адзначае, што апошнім часам назіраецца тэндэнцыя, калі турысты разглядаюць Прагу як цэнтр турыстычных паездак. Яны спыняюцца ў недарагім гатэлі і раз'язджаюць па Еўропе.
— Вельмі папулярныя паездкі з Прагі ў Дрэздэн і ў Вену. Напрыклад, можна купіць прыватны тур, пагуляць цэлы дзень па Вене і вечарам таго ж дня вярнуцца ў пражскі гатэль, а раніцай сесці ў аўтобус і з'ездзіць у Дрэздэн, які знаходзіцца на адлегласці 170 кіламетраў, — гавроыць Галіна.
Апроч гэтага, турысты ездзяць з Прагі ў Баварыю, Мюнхен, Нюрнберг. Аднадзённы тур на Актоберфэст з Прагі сёлета каштаваў 60 еўра.
Менавіта такі тур замовіў мой спадарожнік, з якім мы ляцелі з Прагі ў Мінск. Цырульніку з Самары падарожжа падаравала на дзень народзінаў жонка. Ён быў прыемна здзіўлены чэшскім коштам. Пахваліўся, што зняў на 6 дзён жытло ў Празе за 200 долараў. І гэта быў не хостэл, а кватэра, знойдзеная праз рэсурс airbnb.com.
Пік турыстычнага сезону ў Чэхіі — Каляды і Новы год. Гатэлі на Новы год прададзеныя ўжо ў траўні-чэрвені, гаворыць Галіна Навумчык. У верасні вы наўрад ці знойдзеце вольныя нумары на зімовыя святы.
Але ж не заўсёды Прагу запаўнялі натоўпы турыстаў.
Цягам апошніх двух гадоў цэнтральная дзяржаўная агенцыя CzechTourism прыклала найвялікшыя намаганні і высілкі дзеля таго, каб разрэкламаваць краіну. Асноўная місія агенцтыі CzechTourism — фарміраванне новага ўспрымання Чэшскай Рэспублікі з акцэнтам, перш за ўсё, на яе ператварэнне з посткамуністычнай краіны ў прывабны турыстычны накірунак.
Рэкламныя ролікі, якія ставілі сваё мэтай завабіць турыстаў у Прагу і Чэхію, паказвалі па расійскіх тэлеканалах і на спецыялізаваных выставах як на тэрыторыі былога Савецкага Саюза, так і па ўсёй Еўропе.
«Вырасла новае пакаленне афіцыянтаў і прадаўцоў. Злыя і няветлівыя сышлі на пенсію»
— Апошнім часам развіваецца так званы чорны турызм — гэта падарожжы ў месцы, якія выклікаюць у людзей непрыемныя пачуцці. Такія вандроўкі для людзей, якія хочуць адчуць адрэналін у крыві і наведаць тыя месцы, якіх нідзе больш няма, — распавядае Галіна Навумчык.
Яна возіць турыстаў у Костніцу ў Кутнай гары. Капліца ў царкве зробленая з чалавечых косткак.
— Некаторыя людзі не хочуць нават туды заходзіць. Пасля наведвання Костніцы адчуваюць шок, кажуць, што гэта вар'яцтва, кашчунства, — распавядае Галіна. — У мяне падыход такі: гэта месца, дзе мы мусім думаць пра жыццё, таму што кожны з нас складаецца з такіх самых костак, якія там падвешаныя. І калі чалавек з сябе нічога не ўяўляе, то пасля яго застануцца толькі косці. А калі ён пражыў сваё жыццё годна і мае што пасля сябе пакінуць, дык зусім неістотна, у якім месцы будуць падвешаныя яго косці.
У сезон ажываюць чэшскія горы. Горналыжныя курорты Чэхіі карыстаюцца папулярнасцю ў замежнікаў. Сюда прыязджаюць расейцы, аўстрыйцы, палякі і беларусы. Жадаючыя паправіць здароўе, прыязджаюць у санаторыі Цепліцы. А яшчэ Чэхія вядомая як краіна піва і віна. Вялікую частку ў турыстычнай сферы займае так званы гурманскі турызм.
Чаго толькі не знойдзеш на паліцах сувенірных крамаў
Развіваецца таксама паляўнічы і аграрны турызм. Можна правесці выходныя на прыватнай ферме, папіць свежага малака, самому падаіць карову.
Пры агратурыстычных фермах звычайна ёсць конезаводы. Сем'і едуць з дзецьмі, каб у выходныя пакатацца на конях.
Пасля таго, як Чэхія стала краінай шэнгенскай зоны, турыстычны паток значна павялічыўся. Са станоўчых тэндэнцый эксперт адзначае паляпшэнне сэрвісу.
— Вырасла новае пакаленне афіцыянтаў і прадаўцоў. Злыя і няветлівыя сышлі на пенсію, — жартуе Галіна.
Кожная сям'я можа зарабляць на турыстах
Наколькі чэхі гасцінная нацыя, ці не раздражняюць іх турысты?
Галіна лічыць, што чэхі разумеюць, што турысты – гэта іх кашалёк. Кожная сям'я мае магчымасць зарабляць на турызме.
— З 2008-га года ў Чэхіі была адмененая сертыфікацыя гідаў. Гэта было зроблена для развіцця рынкавых умоваў. Лічылася, што калі гід —непрафесіянал, ніхто не будзе замаўляць ягоныя паслугі. Але на практыцы так задараецца вельмі рэдка. Пакуль рынак раскусіць гэтага гіда, ён паспее абдурыць шмат людзей, — гаворыць Галіна.
Сёння турыстычныя агенцыі не бяруць на працу гідаў, якія не здалі іспыт па геаграфіі і гісторыі Чэхіі. Але гэта не значыць, што індывідуальныя турысты не могуць нарвацца на гіда-непрафесіянала. Вы будзеце ісці па Празе, вас зловяць за руку і прапануюць экскурсію літаральна за тры капейкі. Канкурэнцыя на рынку вельмі вялікая.
На курсы для гідаў у Празе запісваюцца пераважна высокаадукаваныя хатнія гаспадыні, а таксама людзі, якія атрымалі ў Чэхіі від на жыхарства. Быць гідам у Празе больш прэстыжна, чым мыць падлогі ці нянчыць дзяцей.
Маладыя мужчыны разглядаюць курсы для гідаў як старт. Часта яны прапануюць паслугу два ў адным — кіроўца і гід.
Занялі сваю нішу на рынку студэнты, якія свабодна валодаюць замежнымі мовамі.
Каб працаваць гідам у Чэхіі, дастаткова зарэгістравацца як прадпрымальніку у падаткавай інспецыі. За два дні вам зробяць дакументы, і ўсё што ад вас патрабуецца — у канцы года заплаціць падаткі.
З апошніх тэндэнцый на турыстычным рынку — з'яўленне інтэрнэт-крамаў экскурсій. Гіды апісваюць свае экскурсіі ў падрабязных праграмах. Можна пазнаёміцца з водгукамі турыстаў і замовіць экскурсію на канкрэтную дату.
«Заходні чалавек, які прыязджае ў Беларусь, як быццам трапляе на машыне часу ў сярэдзіну 20-га стагоддзя»
Як беларусы маглі б скарыстаць чэшскі досвед у развіці турызму?
— Калі краіна мае імідж дыктатуры, шанцаў развіваць замежны турызм у яе мала. Нават нягледзячы на розныя чэмпіянаты і фестывалі. Калі прэзідэнт не сустракаецца з кіраўнікамі іншых дзяржаваў, не паціскае рукі каралеве Вялікабрытаніі, калі чыноўнікам з палітычных прычынаў забаронены выезд за мяжу, якое можа быць стаўленне да краіны? — лічыць Галіна Навумчык. — Трэба адкрываць Беларусь для дэмакратычных рэформаў, да свабоды. Найперш гэты тычыцца прэзідэнцкіх выбараў у наступным годзе.
У Беларусь вельмі мала ездзіць турыстаў з заходніх краінаў. Прадстаўнікі службаў сэрвісу не гавораць па-англійску. Аднак я ўпэўненая, як будзе патрэба і неабходнасць, у крамах і рэстарацыях хутка загавораць па-англійску. Пару гадоў таму была ў Сан-Марына, здзівілася, што ў кожнай краме размаўлялі па-руску. Што за цуд такі, спыталася. Прадавец патлумачыла, што 70% турыстаў рускія альбо рускамоўныя і іншымі мовамі не валодаюць. Таму прадаўцы пайшлі на курсы вучыць рускую мову.
У Беларусі вялікі турыстычны патэнцыял. Запаведнікі, заказнікі, прырода могуць завабіць турыстаў з розных краінаў. Супрацоўніцтва з міжнароднымі турыстычнымі арганізацыямі — прафесійнымі і аматарскімі — дало б добры штуршок для развіцця розных накірункаў у сферы турызму.
Варта развіваць унутраны турызм. Чэхі шмат падарожнічаюць па сваёй краіне.
Трэба глядзець праўдзе ў вочы: Беларусь за апошнія 20 год выпала з еўрапейскага кантэксту. У краіне няма міжнародных брэндаў, няма пазнавальных крамаў, а шопінг — гэта таксама частка турпаездкі.
Заходні чалавек, які прыязджае ў Беларусь, як быццам трапляе на машыне часу ў сярэдзіну 20-га стагоддзя. Пасля перапынку ў 10 год я прыехала ў Мінск, зайшла ў ГУМ і была шакаваная.
У краме тыя самыя паліцы, што і дзесяць год таму. На апошнім паверсе я ўбачыла дзіцячыя фланэлевыя шапачкі з начосам, паўзуны на завязачках і пялюшкі, амаль як тыя, у якіх мяне гадавалі.
Краіна вельмі адстала ў спажывецкім развіцці, і беларусы, якія не ездзяць за мяжу, гэтага не адчуваюць.
Памятаю, прыязджала з Прагі да свайго дзядулі, і ён пытаўся, ці ёсць мяса ў пражскіх крамах? І калі я пачынала распавядаць, што ёсць мяса ў выглядзе паляндвіцы, лапаткі, стэйкаў і гэтак далей,дзядуля шалеў. Ён сабе не мог уявіць, чаму там гэта ёсць, а ў нас няма.
…Здаецца, рэдактар «Народнай волі» Іосіф Сярэдзіч, адказваючы ў інтэрв'ю на пытанне, калі б у вас было шмат грошай, што б вы з імі зрабілі, сказаў, што кожнаму жыхару Беларусі купіў бы паездку ў адну з еўрапейскіх сталіц. Я з гэтым адказам згодная. Таму што людзі, якія не выязджалі за межы сваёй вёскі, свайго гарадскога пасёлка, нават па тэлевізары не могуць убачыць, у якіх спажывецкіх умовах жыве свет.
Я бачу, што за апошні час зроблена ў турыстычнай сферы Беларусі вельмі шмат. Адноўлены знакамітыя замкі, рэстаўруюцца і адкрываюцца для турыстаў помнікі архітэктуры, пашыраюцца курортна-санаторныя зоны. Прыватны бізнес (экалагічныя, аграрныя сядзібы) заняў даволі вялікае месца ў арганізацыі адпачынку людзей.
Шмат маіх знаёмых праводзяць выходныя дома, вандруючы па Беларусі. Сябры з Прагі ездзяць адпачываць дадому.
У мяне ёсць вялікае спадзяванне, што еўрапейская краіна Беларусь, з неверагодна багатаю гісторыяй, цудоўна захаванай прыродай, гасціннымі і сардэчнымі жыхарамі, у хуткім часе стане заслужана годнаю і канкурэнтнаю на еўрапейскім турыстычным рынку.
