Рэч у тым, што рашэнне прымалася не ў Беларусі і не беларускімі дбаўцамі пра прыгажосць і гістарычную праўду. Беларускія ідэолагі фільм прапусцілі, ягоная прэм’ера была прызначана на 16 красавіка. І не адбылося яе з той дзіўнай прычыны, што фільм прызналі шкодным ў Расіі. Кінадыстрыб’ютар «Цэнтрал Партнершып» «сур’ёзна папярэдзіў» беларускі «Кінавідэапракат» пра тое, што «Нумар» паказвацца не мусіць. І беларусы ад гэтага папярэджання склалі лапкі і стужку знялі. Нават штрафныя санкцыі не выставілі, што для нашай краіны агулам нехарактэрна.
Такім чынам, маем выпадак карціны, якую беларускі глядач не ўбачыць па званку з Масквы. Пагодзімся, гэта зусім не тое ж самае, калі рашэнне прымаюць мясцовыя ўлады.
Што за фільм «Нумар 44»? Зыходзячы з трэйлера і сінопсіса — страшэнная дурата, дзе Савецкі Саюз паказаны прыкладна так, як некалі яго паказалі ў Read Heat (памылкова перакладзеным як «Чырвоная спёка») з Арнольдам Шварцэнэгерам. На трэкерах «Нумара» пакуль няма, таму давялося расшукаць раман Тома Роба Сміта «Дзіця 44», экранізацыяй якога з’яўляецца твор.
Вычарпальнае ўражанне пра мастацкія вартасці тэксту можна атрымаць з самага першага ягонага сказу: «Теперь, когда Марья решила умереть, ее коту придется заботиться о себе самому».
Я сціснуў зубы і прагартаў 800 старонак, прысвечаных камічнаму апісанню голаду ва Украіне, «загадкавым» знішчэнням дзяцей ў 1950-я і г. д. На думку аўтара, калі чалавеку няма чаго есці, ён ляжыць на печы і глядзіць у столь; абгрызеныя косткі ўкраінскія жанчыны піхаюць у бутэлькі і змяшчаюць у лункі на рацэ, каб не дасталіся суседзям, — і ўзнікае, канечне ж, пытанне, як яны ныраюць па гэтыя бутэлькі, калі лёд растае, але гэта няправільнае пытанне: для аўтара на нашай тэрыторыі заўсёды зіма і лёд. Там ёсць яшчэ «страшныя» забойствы, «бледныя трупы», «грудзіна», якую эксперт-крыміналіст блытае з «брушынай», і іншыя наступствы таго, як кембрыджскі выпускнік, які ніколі не цярпеў галечы і ніколі як след сам не палохаўся, спрабуе выдумаць жудасны сюжэцік пра моцна збянтэжаных людзей.
У мяне з нагоды забароны фільма і таго, праз што я прайшоў, чытаючы кнігу, ёсць два тэзісы.
Першы я хацеў бы адрасаваць расійскаму міністру Мядзінскаму, другі — кіраўніцтву беларускага «Кінавідэапраката» і мясцовым органам кіравання культурай.
Дык вось, Уладзімір Расціслававіч, я не разумею, чаму вашае міністэрства ўзялося рэкламаваць творы такой сумнеўнай мастацкай вартасці. Дзякуючы вам увесь Новасібірск ужо ведае кароткі змест оперы «Тангейзер», але, разумееце, хай бы вы працягвалі ваяваць з Вагнерам, не апускаючыся да Тома Роба Сміта.
Спадар міністр, мы з вамі жывём у свеце, дзе адзіным вынікам любой забароны ёсць папулярызацыя забароненага твора. Зрабілася цалкам немагчымым любое аўтадафэ: «Нашы» ўжо зразумелі гэта, спаліўшы кнігі Сарокіна і адчуўшы, што гэта сталася найлепшай рэкламай кніг Сарокіна. Забарона цяпер — гэта піяр-спектакль, накіраваны на папулярызацыю. Калі вы не разумелі гэтага раней, вы гэта дакладна зразумелі цяпер, што вынікае з вашых словаў («У групы грамадзян узніклі падазрэнні, што мы пазбаўляем іх нечага прыгожага. Некаторыя нават дапусцілі, быццам фільм раскрывае нейкія таямніцы рускай гісторыі. Афіцыйна заяўляю: гэтыя падазрэнні беспадстаўныя»).
Вы нават паабяцалі выкласці кіно ў інтэрнэт — ці гэта было вашай першапачатковай задачай? Вы павінныя былі яго папулярызаваць? Ці забараняць? А можа, папулярызаваць вы яго ўзяліся, бо адчулі, што няма большай папулярызацыі, чым забарона? І цяпер думаеце, што кіно, якое Мінкульт выкладае ў інтэрнэт, болей не будуць глядзець?
Цяпер што тычыцца нас, беларусаў. «Такія фільмы не павінныя выходзіць у нашай краіне ў масавы пракат… ні ў 70-ю гадавіну Перамогі, ні калі яшчэ»,
— казаў Мядзінскі пра «Нумар 44» яшчэ тады, калі думаў, што гэткія ягоныя выказванні знішчаць інтарэс да стужкі, а не наадварот. — Не краіна, а Мордар, з фізічна і маральна непаўнавартаснымі недачалавекамі… Вось у такой краіне адбываецца дзея фільма ад 30-х да 50-х гадоў ХХ стагоддзя. Так паказаная нашая краіна — тая самая, якая толькі што перамагла ў Вялікай вайне, вырвалася ў лік сусветных лідараў і вось-вось запусціць першага чалавека ў космас».
Калі пільна ўгледзецца ў гэтыя выразы, можна зразумець, чым так спалохала пасрэднае кіно па абы-якой кнізе рускага міністра і таго, хто гэтага міністра прызначыў.
Абраза СССР. Непрыгожыя людзі. Салдаты-марадзёры, дэбісты-дэбілы, забойствы, якія ніхто не даследуе, страх, галеча і галадамор.
Расіі робіцца няўтульна ад усяго гэтага. Нават калі яно пададзенае ў выглядзе каструбаватага дзіцячага комікса.
Але, шаноўны «Кінавідэапракат», чаму млосна ад гэтага павінна рабіцца нам? Давайце вызначымся: мы — нашчадкі СССР? Ці, можа, тыя, хто ад СССР пацярпеў? Так, як цярпела Украіна, балтыйскія рэспублікі і іншыя? Так, мы разам перамаглі фашызм, з гэтым ніхто не будзе спрачацца, але ці варта нам падзяляць крыўду і боль рускіх з нагоды абразы савецкага?
Я не лічу сабе савецкім чалавекам. Болей за тое, я не лічу сабе чалавекам постсавецкім. Я гляджу не ў мінулае, а ў будучыню, дзе нас чакае шанец зрабіцца краінай, ідэнтычнасць якой не ўтаропленая ва ўсе гэтыя мдбшна-нквдшныя вампірскія расклады. Для мяне савецкі дэбіст — адмоўны персанаж. Мне не крыўдна, калі Галівуд крыўдзіць яго.
Мне радасна ад таго, што 70 гадоў таму быў пераможаны Гітлер, але мне прыкра ад таго, што пасля гэтага працягваўся ГУЛАГ. З адмовы ехаць у Маскву 9 траўня вынікае, што ўсё апісанае вышэй разумее нават найвышэйшае кіраўніцтва Беларусі.
Дык ці не паспяшаліся «Кінавідэапракат» і органы кіравання культурай бараніць савецкае па першым званочку Мядзінскага?
