Канец снежня 2015 быў адзначаны двума візітамі кіраўніка беларускай дзяржавы ў Расійскую Федэрацыю. І хоць яны не прынеслі ні «прарываў», ні сенсацый, іх значэнне для нашага рэгіёна і беларуска-расійскіх адносін цяжка пераацаніць, — піша ў «Советской Белоруссіі» Царык.
«Галоўным вынікам беларуска-расійскіх камунікацый стала, на мой погляд, легітымацыя ў расійскай грамадскай думцы той знешнепалітычнай лініі, якую беларускае кіраўніцтва праводзіць з канца 2011 года, але больш відавочна — з часу пачатку ўкраінскага крызісу.
У чым жа сутнасць гэтай знешнепалітычнай лініі і якія наступствы будзе мець астатняя яе «легітымацыя»? Сутнасць беларускай знешняй палітыкі выяўляецца ў двух формулах: «інтэграцыя інтэграцый» і «донар бяспекі ў рэгіёне».
Другая формула беларускай знешняй палітыкі з'яўляецца лагічным працягам першай, але стала больш актуальнай у сувязі з украінскім крызісам і наступнымі падзеямі.
Яе сэнс у тым, што Беларусь катэгарычна адмаўляецца ад удзелу ў эскалацыі напружанасці ў сваім рэгіёне (а таксама ў іншых рэгіёнах свету), у прыватнасці — не будзе перадаваць сваю тэрыторыю для размяшчэння або перамяшчэння замежных войскаў, а таксама не будзе ўдзельнічаць у ваенных дзеяннях за мяжой (за шэрагам выключэнняў, звязаных з калектыўнай самаабаронай і рашэннямі Савета Бяспекі ААН). Такая пазіцыя беларускага боку з'яўляецца «контрфактычнай», што супярэчыць пануючым у нашым рэгіёне, ды і ў свеце, тэндэнцыям. Тэндэнцыі гэтыя, зразумелая справа, складаюцца ва ўзмацненні міжнароднай напружанасці і ў фарміраванні архітэктуры міжнароднай бяспекі, асновай якой з'яўляецца не адсутнасць, а наяўнасць глабальнага супрацьстаяння.
Расійскія эксперты, ды і некаторыя заходнія, не без бачнага задавальнення называюць такую архітэктуру міжнароднай бяспекі «новай халоднай вайной». Аднак на мой погляд, такая формула не вельмі дарэчная. Бо «халодная вайна» азначае глабальны падзел уздоўж адной лініі, у той час як цяперашняе супрацьстаянне мае шматпалярную прыроду. Менавіта таму больш прыдатным для характарыстыкі цяперашняга становішча спраў уяўляецца тэрмін «новае стрымліванне».
Стрымліванне (containment) — гэта стратэгія, якая ўжывалася ЗША для процідзеяння Савецкаму Саюзу ў розных рэгіёнах свету. Элементамі гэтай стратэгіі сталі ваенныя сутыкненні ў Карэі, В'етнаме, Афганістане, шэрагу афрыканскіх краін. Пры гэтым, хоць «халодная вайна» была сур'ёзным канфліктам, спецыфіка стратэгіі стрымлівання складалася ў тым, каб менавіта стрымаць, абмежаваць экспансію апанента, а не знішчыць яго. Неабходнай умовай стрымлівання, такім чынам, з'яўляецца нацэленасць аб'екта стрымлівання на экспансію, на падрыў існуючага міжнароднага парадку на глабальным або рэгіянальным узроўні.
Сёння, як і ў ХХ стагоддзі, розныя краіны вымушаныя ўзаемна стрымліваць адна адну, не маючы магчымасці і / або жадання ставіць перад сабой мэту знішчыць апанентаў / канкурэнтаў. Галоўным аб'ектам стрымлівання ў нашым рэгіёне на сённяшні дзень з'яўляецца Расійская Федэрацыя, якая ўпершыню за шмат гадоў здзейсніла акт адрыньвання тэрыторыі ў іншай суверэннай дзяржавы (Украіны), а таксама, на думку многіх, працягвае ставіць пад пытанне тэрытарыяльную цэласнасць гэтай дзяржавы.
Аднак у сілу шматпалярнасці сучаснага свету, «стрымліванне» сёння таксама набывае шматмернасць. Напрыклад, ЗША, іх саюзнікі і шэраг краін Паўднёва-Усходняй Азіі вымушаныя стрымліваць Кітай у Азіяцка-Ціхаакіянскім рэгіёне (у сувязі з палітыкай Паднябеснай па стварэнні штучных выспаў і пашырэнні такім чынам сваіх тэрытарыяльных вод).
Суніцкія краіны Блізкага Усходу кажуць аб стрымліванні Ірана і яго шыіцкіх саюзнікаў. Расія вымушана на працягу некалькіх гадоў стрымліваць кітайскую экспансію ў Цэнтральнай Азіі. І гэтак далей.
У дадзеным кантэксце ў нашым рэгіёне сітуацыю можна прадставіць так, што НАТА і ЕС спрабуюць стрымліваць экспансію Расеі (у прыватнасці — на тэрыторыі Украіны). Роля Беларусі ў гэтым стрымліванні з'яўляецца дваякай.
З аднаго боку, Беларусь як быццам выступае пасіўным элементам стрымлівання. Адмаўляючы расійскаму боку ў размяшчэнні на сваёй тэрыторыі ваеннай інфраструктуры, у выкарыстанні сваёй тэрыторыі для ціску на Кіеў, Беларусь тым самым абмяжоўвае магчымасці Расіі па нарошчванні ваенна-палітычнай прысутнасці і напружанасці ў рэгіёне Усходняй Еўропы.
Але з іншага боку, пры гэтым Беларусь была і застаецца верным саюзнікам Расіі, якія выконваюць усе свае абавязацельствы, асабліва — у галіне бяспекі. Адмова ад размяшчэння на сваёй тэрыторыі расійскай ваеннай базы — гэта акт адмаўлення беларускім бокам легітымнасці таго тыпу знешняй палітыкі, элементам якога з'яўляецца стварэнне дадзенага аб'екта.
Гэта значыць, Беларусь з'яўляецца саюзнікам Расіі, але падтрымлівае яе не ва ўсіх пачынаннях, а толькі ў тых, якія на ставяць пад сумнеў міжнародную бяспеку ў рэгіёне (гэта акрамя пытання пра ўласна нацыянальныя інтарэсы Беларусі). І гэта цалкам адпавядае характару абавязацельстваў Беларусі ў рамках ўсіх саюзных структур з удзелам Расіі: Менск не абавязаны ўцягвацца ў міжнароднае супрацьстаянне, калі Расія ў рамках гэтага супрацьстаяння не з'яўляецца бокам, якому даводзіцца абараняцца. А ў выпадку з украінскім крызісам Масква яўна не знаходзіцца ў становішчы тых, каму неабходна абараняцца.
Зразумелая справа, такая пазіцыя беларускага боку далёка не ўсім падабалася і падабаецца ў Маскве. У адрас беларускага кіраўніцтва гучалі розныя ацэнкі. Хтосьці вінаваціў у «здрадзе» і заклікаў ўвайсці ў склад Расіі. Хтосьці вінаваціў у недальнабачнасці, казаў, што «ўсё адно давядзецца выбіраць». А самае галоўнае — што на афіцыйным узроўні расійскі бок працягвала сур'ёзны ціск, зноў і зноў ставячы пытанне аб размяшчэнні ваеннай базы ў аднабаковым парадку, нягледзячы на цалкам зразумелыя заявы Мінска аб недапушчальнасці такога кроку.
І вось, пасля мінулай двухбаковай сустрэчы, самітаў АДКБ і ЕАЭС пытанне аб расійскай базе ў Беларусі было знята з парадку дня. І, як ні дзіўна, на такім фоне новых заяў аб «здрадзе» ўжо не чуваць. Мабыць, гэта і ёсць самая важная перамога беларускага боку.
Вядома, у 2016 годзе сітуацыя не будзе лягчэйшай, чым у годзе адыходзячым. Нават наадварот — эскалацыя напружанасці і ў нашым, і ў іншых рэгіёнах з'яўляецца фактычна непазбежнай. А значыць, нас зноў могуць паспрабаваць прымусіць «выбіраць». Аднак, улічваючы вопыт 2015 года, можна сказаць, што да падобнага развіцця падзей Беларусь гатовая. Больш важным і складаным зараз уяўляецца іншае.
Па-першае, перамогі 2015 выкарыстоўваць для далейшага ўмацавання суверэнітэту. Гэта прадугледжвае, у першую чаргу, сур'ёзныя эканамічныя трансфармацыі, якія таксама патрабуюць асэнсавання ў кантэксце беларуска-расійскіх адносін.
Па-другое, легітымнасць паслядоўнай знешняй палітыкі Беларусі замацаваць у якасці неад'емнага элемента беларуска-расійскіх адносін, а не проста сітуатыўнай перамогі.
Саюз Беларусі і Расіі, а таксама Еўразійскі Эканамічны Саюз могуць існаваць і ва ўмовах «новага стрымлівання», калі ўжо такія ўмовы склаліся незалежна ад нашага жадання. Важна знайсці спосаб іх існавання, які павялічвае, а не скарачае магчымасці кожнага з бакоў-удзельнікаў.
