Эпоха прэзыдэнта Пуціна ў Расеі яшчэ ня скончылася, але ў канцы 2015 году сьвет ужо пабачыў якасны гістарычны і журналісцкі твор, што цэласна апісвае яе станаўленьне ды сьпелыя гады. Былы журналіст газэты «Коммерсантъ» і галоўны рэдактар тэлеканалу «Дождь» Міхаіл Зыгар апублікаваў сваю кнігу «Усё крамлёўскае войска: кароткая гісторыя сучаснае Расеі» (Михаил Зыгарь. Вся кремлевская рать: Краткая история современной России).
Кніга ў храналягічным парадку апісвае падзеі палітычнага жыцьця Расеі і зьмены раскладаў сярод расейскай палітычнай эліты ад 2000 па 2015 гады. Апавяданьне базуецца на інтэрвію зь непасрэднымі ўдзельнікамі падзеяў — часам названымі па імені, часам ананімнымі. Гэта выдатны летапіс, які дапамагае ўзгадваць і наноў разумець тыя ня вельмі блізкія ўжо часы, зразумець «закулісьсе» і ўнутраную кухню многіх вядомых падзеяў.
Канечне ж, кніга Міхаіла Зыгара — гэта перадусім кніга пра Ўладзіміра Пуціна і пра ягоную эвалюцыю: ад прыходу да ўлады да Алімпійскіх гульняў у Сочы і вайны ва Ўкраіне.
Пуцін пачынаў як малады лідар, пераемнік дэмакрата Ельцына. Ён быў настроены на рынкавыя рэформы, супрацоўніцтва з Захадам і нават на далучэньне Расеі да НАТА. Зыгар паказвае, як паступова шляхі Расеі і Захаду разыходзіліся, а расейскі палітычны рэжым усё больш рабіўся тым, чым ён ёсьць цяпер.
Крок за крокам, памылка за памылкай, крыўда за крыўдай — Зыгар ня бачыць за гэтым ніякай сьвядомай стратэгіі, ніякага адмысловага пляну згортваньня дэмакратыі ў Расеі ды аднаўленьня Халоднай вайны.
Праглядаецца толькі пасьлядоўнасьць падзеяў, выкліканых дзе абыякавасьцю, дзе непаразуменьнем, а дзе і простым выпадкам.
Для чалавека, які ў сьвядомым узросьце перажыў часы кіраваньня Пуціна ды сачыў за палітыкай, новага ў кнізе, можа, ня так і шмат. Але такія людзі змогуць перажыць тыя часы, тыя настроі яшчэ раз — і дзе-нідзе пацьвердзіць і праілюстраваць тагачасныя свае здагадкі сьведчаньнямі ананімных ці не ананімных крыніцаў, цытаваных Зыгарам.
З кнігі вынікае, што асабістая крыўда і перабольшаньне ўласнага значэньня, падмацаваныя неразуменьнем таго, як жыве і як функцыянуе сучасны сьвет, — гэта бадай што галоўнае, што кіравала Пуцінам на ягоным шляху да аўтарытарызму і супрацьстаяньня з Захадам.
Ён хацеў, каб Захад прыняў яго як роўнага, але не разумеў, чаму гэта не магчыма і чаму Расея ў канцы 90-х — гэта хоць і краіна «Вялікай Восемкі», але ўжо больш ня полюс біпалярнага сьвету, чый голас быў бы вырашальны ва ўсіх міжнародных справах. Захад, у сваю чаргу, лічыў, што і так быў дастаткова літасьцівым да Расеі, пераможанай у Халоднай вайне. Але пры гэтым ён відавочна недаацаніў небясьпеку ад комплексаў, якія панавалі ў Расеі 1990-х і ў некалькіх важных момантах не праявіў дыпляматызму і акуратнасьці.
З абраньня Пуціна прэзыдэнтам Расеі прайшло амаль 16 гадоў. У студзені 2016 году Расея — выразна недэмакратычная і палітычна несвабодная краіна. Яна варагуе з паловай сьвету, а яе так і не рэфармаваная рэсурсавая эканоміка паступова абрынаецца ў найбольш сур'ёзны крызіс за апошнія 25 гадоў.
Даволі моцна ўразіў момант з кнігі, дзе апісваецца, як у 2008 годзе дзяржаўны сакратар ЗША Кандаліза Райс і канцлерка Нямеччыны Ангела Мэркель у кулюарах нейкай міжнароднай сустрэчы актыўна спрачаліся пра сытуацыю ў Грузіі, на якую тады напала Расея. Яны рабілі гэта на расейскай мове, адзінай мове, якой яны абедзьве добра валодаюць.
Расея была і застаецца вялікай эўрапейскай нацыяй і вялікай эўрапейскай культурай. Самагубны і абсурдны канфлікт з астатняй Эўропай — гэта не супрацьстаяньне цывілізацый, а супрацьпастаўленьне Расеяй сябе астатняму эўрапейскаму кантынэнту, самабытнай часткай якога Расея была ўсю сваю гісторыю і застаецца цяпер.
Міхаіл Зыгар лічыцца ў Расеі апазыцыйным альбо прынамсі незалежным ад Крамля журналістам. Але пасьля прачытаньня ягонай кнігі ў цяперашні гістарычны момант Ўладзімір Пуцін выклікае перадусім шкадаваньне, гэтаксама, як і ягоная краіна. Бо нельга вызваліцца ад думкі, што ўсё магло быць зусім, зусім па-іншаму.
