«Што часцяком хаваецца за аўтарытэтным з выгляду тэрмінам «міжнародныя эксперты»?» — гэтым пытаннем задаецца тэлевядучы і прадзюсар Андрэй Мукавозчык у калонцы «Советской Белоруссіі». І сам сабе адказвае вось што.
«Слухайце, вось мы тут жывём сабе спакойна, працуем, гадуем дзяцей, а нас тым часам даследуюць. І не якія-небудзь іншапланецяне, што было б не страшна і нават прыкольна. А нехта іншы, тутэйшы, мясцовы. Вось навіна: «Міжнародны кангрэс даследчыкаў Беларусі пераязджае».
Па мне, дык хоць на Азорскія выспы, значна цікавейшы сам факт: «Міжнародны кангрэс даследчыкаў Беларусі» ёсць і, такім чынам, працягвае даследаваць нас не пакладаючы рук. Стала цікава: хто ж гэтыя разведвальнікі, дазнаўцы і прыродазнаўцы? Памятаючы, што самае цікавае, як у тым анекдоце, гэта «назіранне за тым, хто назірае», палез шукаць. І вось што знайшлося: арганізатарамі кангрэса выступаюць Універсітэт Вітаўта Вялікага з Інстытутам Вялікага Княства Літоўскага (Каўнас), Беларускі інстытут стратэгічных даследаванняў (паштовы адрас: вул. Ягайлы, Вільня), інтэрнэт—часопіс «Новая Эўропа» («для тых, хто думае па—еўрапейску» — гэта яны самі пра сябе) і кансорцыум «Еўрабеларусь», куды ўваходзіць няўрадавая арганізацыя EuroBelarus, зарэгістраваная ў Літве, заснаваны ёю Цэнтр еўрапейскай трансфармацыі (там жа), створаны ім… і гэтак далей па ланцужку.
Каардынатарам арганізатараў выступае Інстытут палітычных даследаванняў «Палітычная сфера» — а раней гэта быў проста часопіс, які выдаваўся даволі вядомым Еўрапейскім гуманітарным універсітэтам (ЕГУ). Прабраўшыся праз увесь гэты медны звон назваў, я па—новаму зірнуў на карысць адукацыі: кангрэс, кансорцыум, акадэмічны партнёр, еўрапейская трансфармацыя — колькі разумных слоў людзі вывучылі, каб пампаваць грошы з бюджэту Еўрасаюза! Ужо самому ЕГУ грошай ніадкуль не даюць, але парасткаў ён пусціў столькі — цэлы міжнародны кангрэс можна сабраць. І вось ужо сёмы год запар збіраюць і не перастаюць даіць сваіх спонсараў, паказваючы ім «зборнік матэрыялаў» на тэму «Пераасэнсаванне Беларусі. «…»—ы год незалежнасці». Правільна падлічы год — і пераасэнсуй. Седзячы за мяжой. У Беларусь носа не паказваючы. За чужы кошт.
Пры гэтым дасведчаныя людзі кажуць: дастаткова адзін раз «прабіць сцяну» еўрапейскай бюракратыі і атрымаць грант на «даследаванне, да прыкладу, Беларусі», каб гадамі і дзесяцігоддзямі, застаючыся для грантадаўцаў «сваім хлопцам», нябедна арганізоўваць ўсе новыя «кангрэсы і кансорцыумы». А для гарантыі ўключыць патрэбнага брусельскага кансультанта ў аўтарскі калектыў «матэрыялаў зборніка» — і дзе вы знайшлі тут карупцыю?! Вучыцеся цывілізаванаму еўрапейскаму дэмакратычнаму працэсу, потым голас падавайце!
Здавалася б, не наша яны праядаюць — ну і няхай. Але ёсць адна ўжо наша асаблівасць: усім замежным верыць больш. Успомніце, як няпроста прабіваўся лозунг «Купляйце беларускае» — і гэта пры тым, што кожны мог, што называецца, на смак ацаніць, на колер разглядзець, на вока занюхаць. Калі толькі аб прадуктах харчавання казаць. Ёсць, ёсць у нас такое: «міжнародным экспертам» верыць больш, чым самому сабе, не кажучы ужо пра суседа. І калі я пра гэта ведаю, вы пра гэта ведаеце, думаеце, яны пра гэта не ведаюць? Ведаюць. І карыстаюцца.
У навуцы ёсць такое ўстойлівае спалучэнне слоў «брытанскія навукоўцы паведамляюць». Ужо ніхто і не памятае, калі гэтая ідыёма перайшла з фізіка—матэматычных студэнцкіх капуснікаў у народ і ў інтэрнэт, але сімвалам «калектыву даследчыкаў, якія працуюць над цалкам вар'яцкімі, ідыёцкімі і не ўяўляючымі абсалютна ніякай практычнай каштоўнасці псеўданавуковымі праектамі», брытанскія навукоўцы сталі. Крыўдна, напэўна: навукоўцы ў Брытаніі існуюць, і, па вялікім рахунку, яны не лепшыя і не горшыя за іншых. Але вось — брытанскія навукоўцы, і адразу ўсё зразумела.
А вось калі гаворка заходзіць пра «даследчыка Беларусі», «экспертную супольнасці Беларусі», «беларускіх інтэлектуалаў» — тут даводзіцца трымаць вуха востра. Пастаянна правяраць, хто або што стаіць за прапанаванай порцыяй «аналітыкі», на чые грошы існуе і чый заказ выконвае чарговы «інстытут геапалітычных стратэгій і агульнаеўрапейскіх метамарфоз імя Скіргайлы Свідрыгайлавіча» (калі каму трэба — дару). І ведаеце, часам становіцца нават шчыра крыўдна за тых, хто іх банкеты аплачвае. Таму што ў абмен на грошы атрымліваюць яны «даследаванні» на тэму «Брытанскія навукоўцы адкрылі сакрэт даўгалецця беларускіх вожыкаў. Аказалася, ніякага сакрэту няма. Ды і жывуць яны, уласна, не так і доўга».
Ці для іх гэта выгадны абмен — грошы на грамадскае меркаванне? Дык мы не павядзёмся. Навучаныя ўжо».
