Гамяльчук Ігар Случак ужо другі раз дамогся, каб інтэрнэт-каментатара пакаралі за зняважлівае выказванне аб беларускай мове. Але навошта яму гэта трэба? Ці ганарыцца ён сабою? Пра гэта і шмат што іншае ён распавёў у інтэрв’ю «Нашай Ніве».
Ігар Случак (фота з яго архіва)
«Наша Ніва:» Пасля вашага звароту ў Гомельскі гарвыканкам экс-міліцыянт Васіль Варушчанка атрымаў за абразу мовы максімальнае пакаранне. Вы задаволеныя вынікам?
Ігар Случак: Так, задаволены, гэта вельмі слушнае рашэнне, іншага і не павінна было быць. Парушэнне было навідавоку.
Адзінае, санкцыі артыкула не адпавядаюць тым правапарушэнням, якія робяцца. Там штраф толькі да дзесяці базавых… Я не кажу, што трэба саджаць на суткі, я ўвогуле супраць таго, каб абмяжоўвалі свабоду людзей. Але ў артыкул за публічную знявагу, ганьбаванне дзяржаўных і іншых нацыянальных моў трэба ўвесці большую штрафную санкцыю.
«НН»: І якую?
ІС: Я думаю, да 50 базавых. Тады гэта сапраўды паўплывае на змяншэнне колькасці абраз у дачыненні да мовы. 10 базавых — таксама вялікая сума, але не настолькі, мне здаецца, каб усіх «ахвотных» астудзіць.
«НН»: Можа варта было наадварот, не штрафаваць, а пашкадаваць таго Варушчанку? Бо ён жа казаў, што ўсё зразумеў, усвядоміў, што зрабіў памылку.
ІС: Наколькі мне бачна з яго каментароў, нічога ён не ўсвядоміў і не зразумеў. Толькі працягвае гэтым бравіраваць. Да апошняга ён не выдаляў ані свае каментары, ані тыя фотаздымкі… Раскаянне яго зусім не шчырае… Можа, не мне яго асуджаць, ёсць правасуддзе, але выхаваўчая мера не была дастатковай, лічу.
«НН»: Чым вы ўвогуле займаецеся?
ІС: Я прадпрымальнік. Займаюся рэкламнай дзейнасцю.
«НН»: А як прыйшлі да свайго «моўнага актывізму»?
ІС: Я вучыўся ў Эстоніі і ў 2009 годзе атрымаў прапанову наведаць з’езд беларусаў свету. Там я пачуў, як Стэфан Эрыксан, шведскі пасол, прамаўляў на добрай беларускай мове, хіба не лепшай за маю. Выступаў там і Павал Латушка, тагачасны міністар культуры Беларусі, ён абяцаў зрабіць сваё міністэрства цалкам беларускамоўным.
Я падумаў, што ўсё астатняе ў Беларусі таксама можа быць беларускамоўным. Пачаў перапіску з міністэрствамі, пачаў кампанію «Справаводства па-беларуску». Падчас ліставання адзін з дэпутатаў парламенту падтрымаў маю ідэю аб тым, каб адказ чалавеку давалі менавіта на мове звароту.
Сёння гэта адзіны закон, які прапісвае працэдуру карыстання дзвюма дзяржаўнымі мовамі.
Іншыя законы такога не маюць, атрымліваецца незразумелым, хто павінен выбіраць мову. І слабым бокам робіцца грамадзянін, а не дзяржава. Хоць павінна быць і наадварот — грамадзянін сам мусіць выбіраць мову камунікацыі. Але ж атрымліваецца праз недасканаласць заканадаўства вось такі перагіб у бок рускай мовы.
Спадзяюся, што сітуацыя будзе паціху змяняцца ў лепшым накірунку. Сёння я займаюся абаронай правоў спажыўцоў і бачу аддачу ад грамадзян: амаль 5 тысяч чалавек падпісалі петыцыю, каб інфармацыя аб таварах і паслугах была па-беларуску.
Я не думаю, што ва ўрадзе ўсе зацята не хочуць штосьці мяняць. Ім проста патрэбна пацверджанне неабходнасці пераменаў. І мы можам колькі заўгодна гаварыць адно аднаму, што беларускай мовы не хапае, пісаць пра гэта ў фэйсбук, але ж нашы чыноўнікі не могуць гэтыя словы выкарыстаць для сваіх справаздач, абгрунтаванняў патрэбнасці зменаў. Таму нам і трэба пісаць запыты, звароты — паказваць, што перамены запатрабаваныя.
А чаму я пасля звярнуўся да праблемы абразаў мовы, то тут справа ў тым, што калі я пісаў дыпломную працу, то даведаўся: з 1999 года ў Беларусі існуе артыкул КаАП «Аб парушэнні моўнага заканадаўства». Але артыкул быў мёртвы, ім ніхто не карыстаўся, хаця абразаў у бок мовы хапала.
То бок быў артыкул, былі абразы, але не было прэцэдэнту. Я вырашыў прэцэдэнт стварыць, каб быў, можа, нейкі прафілактычны эфект. Каб той, хто абражае мову, іншых, той, хто размаўляе на мове нянавісці, пабачыў, што пасля за гэта могуць пакараць.
І спачатку была гісторыя з мазырскім журналістам Дзмітрыям Шчарбатых, якога пакаралі за абразу мовы. І вось сёння гэтая гісторыя з Варушчанкам.
«НН»: А чаму, дарэчы, вы напісалі заяву менавіта на Варушчанку? Пад тым пастом хапала ж абразлівых каментараў. Бо заўважылі ў Варушчанкі фотаздымкі ў міліцэйскай форме?
ІС: Так, вы правільна кажаце. Я і таго ж Шчарбатых выбіраў, бо ён штосьці з сябе ўяўляў — журналіст, не дурны чалавек. Яркая асоба, ды і было шмат інфармацыі, на падставе якой можна было скласці заяву.
Той жа Варушчанка таксама яркі чалавек атрымаўся. І я ўзяў яго як добры прыклад гэтай праблемы.
Мая мэта была не кагосьці прыцягнуць да адказнасці, а пагасіць тыя абразы мовы, каб негатыву было менш. Ну і хацеў паказаць прыклад іншым беларусам, што можна рабіць з абразамі. Я зрабіў таксама брашуру з прыкладамі зваротаў, з нарматыўнымі актамі ў падобных выпадках — бярыце і карыстайцеся.
«НН»: Але ж Варушчанка выказаў свае думкі — хай і не самыя разумныя. І суд трохі нагадвае кананічнае пакаранне за «злачынства ў думках». Так паціху і да оруэлаўскага Міністэрства Любові дойдзем, не здаецца вам?
ІС: Калі кагосьці абражаюць па рэлігійнай ці нацыянальнай прыкмеце, то гэта ж злачынства. А мова — рэч, якая закранае нацыянальную годнасць. І чалавек можа паскардзіцца. А мова сама сябе абараніць не можа. Бо па той жа заяве на Варушчанку я не быў пацярпелым, я не магу цяпер абскардзіць прысуд. Пацярпелымі былі ўсе беларусы, для якіх беларуская мова жывая, а не мёртвая.
«НН»: Але тое, што пачалося пасля вашай публікацыі — ці не падобна тое было на банальную траўлю Варушчанкі?
ІС: Можа, і падобна трохі было… Але і ён сам падліваў масла ў агонь.
«НН»: Чым?
ІС: Ён працягваў сябе вось так нахабна паводзіць. Ён ніяк нармальна не выбачыцца, не прывядзе свае сацыяльныя сеткі ў парадак. Я такое ўвогуле ўпершыню бачу, каб чалавек сабе так паводзіў нахабна: працягваў смяяцца з гэтай сітуацыі, маўляў, вось, нейкія дурні прыцягваюць яго да адказнасці.
І я не думаю, што ён зразумеў сваю памылку. Ён жа казаў, што калі экспертыза прызнала парушэнне закона, то так і ёсць. То бок калі б не экспертыза, ён бы і не думаў, што парушае штосьці.
«НН»: Дык пасля суда ён жа наўрад ці пачне думаць інакш. Проста не будзе публічна выказвацца. Думкі тыя ж застануцца, калі не горшыя.
ІС: А я і не збіраўся яго перавучваць. Тут ён быў такім прыкладам для іншых. Хай ты і не любіш беларускую мову, не карыстаешся ёю, але, калі ласка, не абражай яе.
«НН»: Падобна на тое, што вы ганарыцеся тым, што пішаце такія заявы.
ІС: Не. Можа, цікава было праверыць як працуе заканадаўства. Чым тут ганарыцца? Мне самому непрыемна капацца ў гэтых аўгіевых стайнях, выкопваць такіх людзей, пісаць заявы, адсочваць сітуацыю пасля…
«НН»: Дык можа варта было прайсці міма? Дурняў жа хапае. Ці не варта?
ІС: Я ж не чапаю кожнага. Дурняў хапае, але хочацца, каб такіх выказванняў было менш.
«НН»: У наступны раз, калі пабачыце падобны каментар, то ізноў будзеце прыцягваць да адказнасці?
ІС: Спадзяюся, што ўсё спыніцца на гэтых двух. Я не стаўлю перад сабой мэту быць адзіным абаронцам мовы і займацца гэтай бруднай справай. Спадзяюся, далей іншыя людзі будуць знаходзіць падобныя праблемы і самі іх будуць вырашаць. Я і Варушчанкам не хацеў займацца, але… давялося ўзяць на сябе гэтую задачу. Ды і смешна будзе, калі я ў трэці раз пайду з заявай — быццам толькі аднаму беларусу крыўдна за мову і больш няма каму яе абараніць.
«НН»: То бок вы самі сябе бачыце абаронцам мовы?
ІС: Я б не сказаў, што я абаронца… Я проста паказаў прыклад, што рабіць у падобнай сітуацыі.
«НН»: Але вось удакладню. Вы казалі, што выбралі Варушчанку і Шчарбатых як яркіх асобаў. То бок, калі б былі два каментары аднолькавыя — адзін ад слесара, у якога дзве фоткі ў сацсетках, а другі ад больш «цікавага» кагосьці — то вы б на слесара заяву не пісалі?
ІС: Так, я б пісаў на больш вядомага ці цікавага, бо гэта і СМІ цікава, і адпаведна, лепш дойдзе да грамадства. А слесар з двума фотачкамі… Гэта прафілактычнага эфекту мець не будзе. Слесарамі ў прыватным парадку хай займаюцца іншыя слесары, калі іх абразяць яго выказванні.
Маю на ўвазе, што і Варушчанку, і Шчарбатых я выкарыстоўваў як добрыя прыклады, нічога супраць іх асабіста я не меў.
«НН»: А нейкія маральныя ці этычныя нормы?
ІС: Ці не парушаю іх я? Я лічу, што мае паводзіны нармальныя. Бо праблема ж была, гэта не з пальца высмактана.
Я ж пісаў таму Шчарбатых, што ён абражае мову і павінен выбачыцца. А ён адказваў: «Дружок, я не понімаю белорусского языка, піші по-русскі». То бок, чалавек прынцыпова стаяў на сваёй пазіцыі, яшчэ і спрабаваў зрабіць іншых дурнямі.
Але ж для мяне не мэта была неяк пакараць менавіта яго ці Варушчанку. Я хацеў зменшыць гэты суцэльны негатыў праз іх прыклады.
«НН»: Але ж вы раней казалі пра тое, што 10 базавых Варушчанку — слабаватае пакаранне.
ІС: Гэта для людзей такіх, зацятых. Калі іх не спыняе нармальная размова, то так, варта даваць большы штраф.
«НН»: Пазіцыю як абараніць мову вы маеце. А як людзей мовай зацікавіць?
ІС: Трэба шырока выкарыстоўваць яе ў грамадстве. Калі будзе магчымасць карыстацца ёю без праблем, як рускай. Людзі звычайна карыстаюцца тым, чым зручна, і сёння большасць карыстаецца рускай мовай, бо вакол усё па-руску. Усё навучанне, уся дакументацыя — усё на рускай мове.
«НН»: То бок, беларусізацыя, на вашу думку, павінна праводзіцца менавіта зверху?
ІС: Так, мая пазіцыя тут адназначная — беларусізацыя павінна праводзіцца праз нарматыўна-прававыя акты. Калі будуць рэальныя і роўныя ўмовы для двухмоўя, тады можна будзе казаць, якую мову людзі выбіраюць. Калі ў іх будзе аднолькавая магчымасць нармальна карыстацца як рускай, так і беларускай у любой сферы — нарэшце без праблем, без псіхалагічнага гвалту. Тады людзі і пачнуць размаўляць па-беларуску.
Я зыходжу з пазіцый сённяшняга заканадаўства. У нас цяпер дзве мовы — хай яны як мінімум будуць у роўных правах. Але я асабіста толькі за адну дзяржаўную мову — беларускую, канечне. Тут і пытанняў няма.
