У рамках новай акцыі «Сакрэтная гісторыя Літвы» рэдакцыя «ARCHE» прапаноўвае публікацыі, якія яшчэ нядаўна былі недаступныя беларускаму чытачу.
Найперш праз моўны бар'ер, бо большасць іх была напісана ў арыгінале па-літоўску, г. зн. на мове, якой валодаюць лічаныя беларускія гісторыкі, не кажучы ўжо пра масавага беларускага чытача. Па-другое, былі іншыя прычыны, перадусім ідэалагічныя — беларусам з самага верху было забаронена ведаць ключавыя аспекты свае нацыянальнае гісторыі.
Папяровыя выданні:
Напрыклад, манаграфія польскага гісторыка Ежы Ахманскага «Літоўская этнічная мяжа на ўсходзе ад племянной эпохі да ХVІ стагоддзя»
была апублікавана ў выдавецтве Познаньскага ўніверсітэту ў 1981 годзе, але з пункту гледжання савецкіх уладаў была настолькі ерэтычнай, што да развалу СССР захоўвалася ў спецфондах лічаных беларускіх бібліятэк. А ўсё таму, што насуперак панславісцкім тэорыям яна недвухсэнсоўна сцвярджала, што славянскае насельніцтва было прышлым у Беларусі, і нават на ейным ўсходзе, напрыклад, пад Воршай, яшчэ 6-7 стагоддзяў захоўваліся выспы балцкага насельніцтва. Не кажучы ўжо пра ваколіцы Менску — Заслаўе, Ракаў, Івянец. Гэта манаграфія друкуецца ў складзе часопісу ARCHE № 2 (147) — 2016. Гісторыя старажытнага Наваградка. Папяровае выданьне.
Большасць публікацыяў асвятляюць з нечаканага для беларускага чытача ракурса гісторыю Вялікага Княства Літоўскага.
Ягоным самым пачаткам прысвечана манаграфія Стывена Роўэла «Уздым Літвы: паганская імперыя ў Цэнтральнай і Усходняй Еўропе, 1295—1345. Папяровае выданьне», знаёмства з якой выклікае шок у чытача, выхаванага на кнігах Міколы Ермаловіча.
Дакладны і ўсёабсяжны аналіз паходжання, уладанняў і матрыманіяльных стратэгіяў эліты ВКЛ вы знойдзеце ў кнізе літоўскага гісторыка, дэкана гістарычнага факультэту Віленскага ўніверсітэту Рымвідаса Пятраўскаса «Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.: Склад — структура — улада. Папяровае выданьне».
Кніга супрацоўніка Інстытуту гісторыі Літвы Артураса Дубоніса «Лейці вялікага князя літоўскага: з гісторыі ранніх дзяржаўных структур літоўскага грамадства. Папяровае выданьне» прапануе адказ на пытанне, адкуль паходзіць сама назва «Літва», а таксама прэзентуе даследаванне служылага саслоўя лейцяў. Лейці служылі ў якасці памежнай варты, абаранялі замкі, прадстаўлялі вялікакняскую ўладу на ўскраінах і ўтаймоўвалі незадаволеных ёй; пазней яны даглядалі коней вялікага князя літоўскага гаспадара і суправаджалі яго ў падарожжах. Яны жылі пад Слонімам, на Ашмяшчыне, Браслаўшчыне і ў іншых рэгіёнах Заходняй Беларусі.
Праца літоўскага гісторыка Антанаса Цілы «Скарб Вялікага Княства Літоўскага падчас Дваццацігадовай вайны (1648—1667 гг.). Папяровае выданьне» прысвечана тэме, якая фактычна не распрацоўвалася беларускімі гісторыкамі — функцыянаванне дзяржаўнага бюджэту ВКЛ, збор і размеркаванне падаткаў. Аўтар бачыць адназначны выраз патрыятызму насельнікаў цэнтральных і ўсходніх частак княства (цяперашняй Магілёўшчыны і Меншчыны) у тым, што яны не пераставалі плаціць падаткі ў дзяржаўны літоўскі скарб нават у разгар адной самых крывавых войнаў у беларускай гісторыі — т.зв. «Невядомай вайны» сярэдзіны XVI ст.
Электронныя выданні:
Праца прафесара Кракаўскага ўніверсітэту Юрыя Гардзеева «Цывільна-вайсковыя парадкавыя камісіі ў Вялікім Княстве Літоўскім у часы Чатырохгадовага сойма (1789-1792). Электроннае выданьне (PDF)» прысвечана апошнім гадам існавання ВКЛ напярэдадні ягонае анексіі Расейскай імперыяй.
У рамках акцыі прапануецца таксама пераклад класічнай працы нарвежскага лінгвіста Крыстыяна Швэйгарда Станга «Заходняруская канцылярская мова Вялікага Княства Літоўскага. Электроннае выданьне (PDF | EPUB)» (арыгінальны тытул «Die westrussische Kanzleisprache des Grossfürstentums Litauen. Oslo 1935 (= Skrifter utgitt av Det Norske Videnskaps-Akademi i Oslo, Historiskfilosofisk Klasse 1935, 2»).
Зацікавяць беларускага чытача тэматычныя выпускі:
ARCHE № 10 (97) — 2010. Грунвальд: 1410—2010. Электроннае выданьне (PDF | EPUB)
беларускі пераклад манаграфіі літоўскага гісторыка Мечыславаса Ючаса «Грунвальдская бітва. Электроннае выданьне (PDF)», якая вытрымала на літоўскай мове 5 перавыданняў!
калекцыя тэкстаў літоўскіх гісторыкаў пад назвай ARCHE № 9 (84) — 2009. Літва і Беларусь: тысяча год разам. Электроннае выданьне (PDF | EPUB)
кніга літоўскага гісторыка Эдмундаса Гімжаўскаса «Беларускі фактар пры фармаванні літоўскай дзяржавы ў 1915—1923 гг. Электроннае выданьне (PDF)» — пра мадэрны беларускі і літоўскі нацыяналізм.
Акцыя дзейнічае ад 14 да 23 сакавіка.
Падрабязнае апісанне гэтых кніг і інфармацыю пра тое, як іх атрымаць, можна знайсці на сайце часопіса Arche.
