Пачатак ліпеня выдаўся для прапаршчыка міліцыі Міхаіла Грамыкі гарачым ва ўсіх сэнсах. 3 ліпеня яго, супрацоўніка цэнтра ізаляцыі правапарушальнікаў на Акрэсціна, звольнілі з працы, 4 ліпеня — узялі пад варту, а на наступны дзень — асудзілі на 10 сутак. Прычынай стала тое, што 44-гадовы Грамыка прыехаў у Курапаты, каб падтрымаць пратэстоўцаў каля рэстарана «Паедзем паядзім».
14 ліпеня Міхаіл Грамыка выйшаў на волю і праз пару дзён пагадзіўся пагаварыць з «Нашай Нівай».
«Наша Ніва»: Ну што ж, раскажыце, можа, спачатку, чаму прыйшлі ў Курапаты, што было з вамі далей.
Міхаіл Грамыка: Як я да гэтага дайшоў… (пасміхаецца)
Я даўно збіраўся паехаць у Курапаты ці, можа, не толькі ў Курапаты… Хацеў выказаць сваю думку, погляды на стаўленне ўлады да нашай культуры, да мовы, да ўсяго. Можна сказаць, што я зайздрошчу ўкраінцам па-свойму. Яны любяць сваю мову, сваю культуру, абараняюць іх. А ў нас гэта ўсё прападае.
Але ж жонка працуе на такой пасадзе, яна дырэктар крамы, але заробак невялікі… Дачка вучыцца на платным ва ўніверсітэце, сыну малому 4,5 года… Гэта ж усё стрымлівае.
«НН»: Не хацелася лішні раз рызыкаваць?
МГ: Так. Але тут штосьці ўсяго назбіралася, усё сышлося.
Той жа міністр Шуневіч Ігар Анатольевіч. Гэтыя пераапрананні ў форму НКВД, калі ён кажа, што тое наша гісторыя, наша спадчына, пятае-дзясятае… Не ведаю, якая ў яго там спадчына.
Мая спадчына — Беларусь. Я міліцыянт Беларусі, незалежнай краіны.
Ад НКВД нікуды не падзецца — так, было, наша гісторыя, сумесная з усім былым Савецкім Саюзам. Але гэта ганебная частка гісторыі. Забыцца яе не забудзешся, але не трэба яе выпінаць. А калі генерал адзявае гэту форму — то нібыта мы ўсе, міліцыянты, яе таксама адзяваем. Гэта што значыць, што мы гатовыя працаваць тымі ж метадамі, што і НКВД? Я так гэта ўспрымаю.
І нядаўна ж Лукашэнка сказаў, што калі мы не напружымся, то прыйдзецца ўвайсці ў склад іншай дзяржавы. І думаю, блін, 25 гадоў ішлі-ішлі, маўляў, кроў з носу, трэба напружвацца. Робім-робім, развіваем эканоміку, культуру, як нам кажуць, а знаходзімся чорт яго ведае дзе. І хто вінаваты, ізноў «народзец»?
А міліцэйская форма? Як толькі ў Расіі ўводзяць новую форму, пад гэтую марку мяняюць і нашай міліцыі на падобную, амаль адзін у адзін. У нас што, сваёй дзяржавы няма? А ў ёй няма дызайнераў гэтых, куцюр’е, каб стварыць форму, якую можна з гонарам насіць і казаць, што гэта наша, беларуская?
А на пачатку лета ўвялі новыя пасведчанні. Узор падобны на расійскі, толькі без двухгаловай курыцы, з беларускім прэзідэнцкім гербам. Гэта што, мы рыхтуемся ўваходзіць у склад Расійскай імперыі?
Усё гэта набягае, назапашваецца.
Плюс прыйшоў я на працу, а калега, маёр, пасля слоў Лукашэнкі пра «ўвайсці ў склад іншай дзяржавы» пачынае пры мне гугліць, колькі маёр паліцыі зарабляе ў Расіі. Ён ужо здаў краіну фактычна, яму пофіг, што тут.
Гэта мяне таксама зачапіла.
Атрымліваецца, можа, сапраўды неўзабаве ўвойдзем у склад Расіі? Я сам родам з палескай глыбінкі. Дык там ужо ўжываюць расійскія словы. Раней такога не было. Асіміляцыя дабралася. Бацька мой у вёсцы глядзіць «Расію-24» нон-стопам. Кісялёў, усё іншае. Здавалася б, быў разумны чалавек, любоў да гісторыі ў мяне ад бацькі. А тут прыязджаю, гаварыць немагчыма. Замбаванне ідзе тым тэлебачаннем.
І вось валіцца гэта ўсё на галаву, немагчыма. Дзе мы, беларусы, дзе мы, дзе? А тут гэтыя Курапаты.
«НН»: Што вас так абурыла ў гісторыі з Курапатамі?
МГ: У мяне пыталася суддзя, ці супраць я рэстарана. Я не супраць рэстарана, я ўвогуле супраць забудовы Курапатаў. Гэта беларуская Галгофа, месца журбы. А там будуюць і будуюць, парушаюць законы. А з часам зусім забудуюць і скажуць — дык не было тут нічога. Ніхто не расстрэльваў нікога.
Я чытаю навіны — пад рэстаранам пастаянна штосьці адбываецца, то Кулакова збілі, то яшчэ штосьці. Яны пастаянна туды на расійскіх нумарах прыязджаюць — гэта спецыяльна. Спецыяльна спыняюцца, спецыяльна правакуюць, выклікаюць канфлікт, агрэсію. А пасля скажуць, маўляў, во, апазіцыя агрэсіўная, бульбабандэраўцы.
«НН»: А навошта кліентам правакаваць пратэстоўцаў?
МГ: Гэта не кліенты. Гэта засланыя казачкі. Што, яны не ведаюць, што адбываецца вакол таго рэстарана? Ведаюць, але адмыслова садзяцца ў машыны, едуць пад самыя вароты. Трэба там паесці, дык пастаў хоць машыну далей, ідзі пехатою. Але не.
Яны будуць адказваць пасля? Шуневіч кажа, што парушэнні закона будуць карацца. Але я сумняюся, што пакараюць людзей, якія Кулакову руку зламалі. Дадуць пару базавых, можа, і ўсё. Але ж гэта неістотна.
Калі я быў ля Курапатаў, прыязджаў хлопец, дык ён падрыхтаваны быў. Выйшаў з машыны з раздруковачкамі, пачаў расказваць, што расстралялі не 200 тысяч, а максімум 30.
Я яму кажу: дык а колькі вам як рускаму чалавеку трэба забітых, каб можна было танчыць на гэтых костках? Каб жэрці шашлык, запіваючы гарэлкай, каб па барадзе цякло, сядзець і жэрці на касцях? А колькі трэба тысяч забітых, каб ты там не жэр? Сотні тысяч? Мільёны?
Вось нядаўна ізноў прыехалі, ледзь не раздушылі людзей машынамі. Чаму? Таму што разумеюць, што маюць падтрымку ў сілавых структурах, што пакарання не будзе. Спецыяльна дабіваюцца яшчэ, каб беларусы абураліся, што расейцы такія сволачы. Навошта гэта ім трэба, я не разумею.
«НН»: Карацей, назбіралася ў вас усяго, вы не вытрывалі і паехалі ў Курапаты, я правільна разумею?
МГ: Ну прыкладна так. Жонка якраз збіралася да цешчы ехаць у вёску. Я кажу, у мяне тут справы, тое-сёе. Адвёз жонку, вярнуўся — і паехаў у Курапаты.
«НН»: Жонка ведала, што паедзеце туды?
МГ: Што канкрэтна ў той дзень паеду — не. Але раней я казаў, што збіраюся, яна ўсё ўгаворвала яшчэ год дапрацаваць… Але ж так тое не скончыцца ніяк, так і будзеш «дапрацоўваць яшчэ трохі» ўсё жыццё.
«НН»: Дык можа варта было спачатку самому звольніцца, а пасля ехаць пратэставаць? Вы ж разумелі, што страціце працу.
МГ: Увесь сэнс быў у тым, што я прыехаў як дзейны міліцыянт, з пасведчаннем. Я спачатку ўвогуле думаў прыехаць у форме, але б тады выглядала, што я выступаю ад імя МУС. А так я прыехаў як прыватная асоба, але як чалавек, які працуе ў міліцыі.
Мне і кіраўніцтва казала пасля: навошта ты так, звольніўся б і рабі што хочаш. Але былы міліцыянт гэта было б ужо не тое. Я хацеў паказаць, што ў міліцыі ёсць нармальныя, годныя людзі, якія таксама перажываюць за сваю радзіму, за людзей сваіх.
«НН»: Дарэчы, некаторыя казалі, што вы прыехалі ў Курапаты нападпітку.
МГ: Не, гэта няпраўда (смяецца). Я хваляваўся моцна, сітуацыя для мяне была стрэсавая. Я ж не кожны дзень выходжу на нейкія акцыі. Нервовасць была.
«НН»: Пастаялі вы там, сфатаграфаваліся і што пасля? Паехалі дадому спакойна?
МГ: Так. На наступны дзень мне кіраўніцтва тэлефануе, маўляў, трэба сустрэцца, пад’едзем да вас, пагаворым, вы ведаеце аб чым. А я сядзеў дома, піў піва. І думаю не, ёсць жа стандартныя міліцэйскія метады, запросяць выйсці ў пад’езд, а гэта ж грамадскае месца, ну і забяруць мяне за знаходжанне ў п’яным выглядзе.
Таму кажу: не, давайце заўтра. Прыехаў на працу, напісаў тлумачальную, мяне звольнілі з фармулёўкай «парушэнне ўмоваў кантракта». Бо міліцыянт абавязаны не выказвацца ў падтрымку партый, рухаў і аб’яднанняў. Праўда, я і не выказваўся ў падтрымку кагосьці, але трэба ж было мяне звольніць. Але думаю, хай будзе так, усё роўна, знойдуць іншую фармулёўку, каб выкінуць з працы. Ды і досыць з мяне было ўжо гэтай сістэмы. Гнілая сістэма.
У нас жа і ідэолагі працуюць, праводзяцца ідэалагічныя заняткі, гучаць словы пра гонар, годнасць, усё такое… Але дзе той гонар: афіцэрскі, міліцэйскі? Няма. Не прысутнічае. Мусіць быць поўнае падпарадкаванне загадам, толькі «лінія партыі».
Тыя ж ілжэсведчанні амапаўцаў [на судах] — дзе там гонар? Яны ж ведаюць самі, што хлусяць. Але гэта загад. А мы, беларусы, людзі суперпавышанай выканальнасці.
Трохі я перажываў, што начальству прыляціць, бо ў нас жа кругавая парука. А я да начальніка вельмі добра ставіўся. Ён харошы мужык.
Увогуле мы, міліцыянты, кожны паасобку — выдатныя хлопцы, а разам збярэш — атрымліваецца кавалак незразумела чаго.
Большасць міліцыянтаў — золата, але сістэма так выбудавана.
Развітаўся я з калегамі нармальна, адзін толькі хлопец мне руку не паціснуў. Кажа, ну тут відэакамеры паўсюль, не магу, не крыўдуй. Ён у афіцэры збіраецца ісці, баіцца.
Але начальніка не моцна пакаралі, яму «строга ўказалі», фактычна вымова на словах і ўсё. Я ўздыхнуў з палёгкай. Зла я нікому не жадаю.
«НН»: А калі і як вас затрымалі?
МГ: Раніцай 3 ліпеня тэлефануе мне начальства. Тады ўжо з’явілася першая публікацыя ў інтэрнэце, напэўна, інфармацыя пра мяне дайшла наверх.
Далі загад мяне затрымаць да суда. І загадалі зрабіць гэта нашым жа супрацоўнікам, з якімі я працаваў.
Уяўляеце? Нават падчас паўстання Каліноўскага дазвалялі афіцэрам царскай арміі перавесціся ў іншую мясцовасць, каб не ваяваць супраць суайчыннікаў. Толькі Мураўёў-Вешальнік забараняў пераводзіць, быў супраць, лічыў, што трэба прымушаць. І вось па сёння нашае кіраўніцтва карыстаецца метадамі Мураўёва-Вешальніка.
Тэлефануе мне выканаўца абавязкаў намесніка начальніка, кажа, што трэба пад’ехаць да іх, ёсць пытанні ў начальніка наконт формы. Але ж гэта пытанне надта дробнае для начальніка. Я зразумеў, што калі прыеду, то там і застануся. Так і сказаў таму намесніку, але той стаяў на сваім.
Ехаць да іх я адмовіўся. Кажу, ёсць пытанні? Хавацца не буду, выклікайце ў суд. Тады папярэдзілі, што будуць мяне шукаць, адпрацоўваць адрасы, усё як трэба. Ну, кажу, гэта ж ваша праца, правільна?
Ну і паехаў я да сябра ў вёску, кіламетраў 30 ад Мінска. Пераночыў там, раніцай, думаю, паеду дадому, прыйдуць па мяне дык прыйдуць.
Некалькі кіламетраў ад вёскі ад’ехаў, захацеў у прыбіральню. Спыніўся каля лесу. Зрабіў свае справы, сеў у сваю машыну, і тут з сустрэчнай паласы да мяне чырвоная машынка збочвае і становіцца нос да носа. Я збіраюся ехаць, мне з машыны машуць — спыняйся. У машыне — супрацоўнік ЦІПа і в.а намесніка начальніка ЦІПа.
Ззаду пад’язджае «газель» і блакуе ад’езд. З чырвонай той машыны выбягае чалавек, мой калега, ужо былы, ляціць да мяне. Але я пачаў з’язджаць, тая чырвоная машына пачынае намагацца перагарадзіць мне дарогу, трохі б’е ў бок, у вобласць бака.
Грамыка паказвае пашкоджанні на сваёй машыне, якія засталіся пасля спробы яго затрымаць
А калі б я перакуліўся ці машына загарэлася? Гэта што, я такі крымінальнік?
Цікава, што затрымлівалі мяне на асабістых машынах. Тая чырвоная — прыватная машына прапаршчыка з ЦІПа, ён жа і за стырном быў. Выдатны чалавек, добры хлопец — хрэстаматыйны беларус, тыповы, стопрацэнтны. Ён мне заўсёды падабаўся, я нават цяпер на яго не крыўдую. Але ж загад ёсць загад, я ж казаў, што беларусы звышвыканальны народ.
Я яму сказаў пасля: «Табе б сказалі людзей расстрэльваць — ты б страляў. Не таму што злы ці хочаш забіць каго. Не хацеў бы вельмі гэтага ўсяго б — але страляў».
Ну і вось, загад атрымаў, яшчэ і начальнік побач — ну і давай мяне сваёй машынай біць.
Я паехаў далей, чырвоная машына засталася стаяць ззаду, «газель» за мной. Але пасля разумею, што сэнсу няма ўцякаць. Гляджу на тэлефон — прапушчаны ад таго намесніка начальніка. Перазваніў, кажу, дай спакойна даехаць дадому, пастаўлю там машыну і ўсё, бярыце мяне. Пазваніў жонцы па дарозе, патлумачыў, што міліцыя мяне забірае. Яна пакрычала на мяне трохі (пасміхаецца).
Прыпаркаваўся каля дома, выйшаў, мне рукі за спіну, кайданкі, на Акрэсціна, там аформілі і ў камеру.
«НН»: Калі вас затрымалі?
МГ: Гэта 4 ліпеня было, затрыманне. А 5 ліпеня суд. 10 сутак арышту. На судзе таксама цікава было. Вінавацілі мяне ў пікеце, за тое, што з бел-чырвона-белым сцягам я сфатаграфаваўся. Але ж гэта спадчына наша. Прэзідэнт жа прысягу на ім даваў, уставаў на калена, той сцяг цалаваў.
Ну я расказаў суддзі пра маё стаўленне да Курапатаў. Кажу, быў тое не пікет. Суддзя прапануе тады шукаць і выклікаць сведкаў. Я разумею, што ўсё роўна прыйдзецца ў камеры сядзець, чакаць, пакуль сведкі знойдуцца, пасля наступнае пасяджэнне… Ладна, кажу, не трэба шукаць нікога, хай будзе пікет.
Спадзяваўся я, можа штраф дадуць. Але атрымаў 10 сутак.
Я сядзеў з тымі ж фактычна, каго нядаўна ахоўваў. Глядзяць, што твар знаёмы, але дзе бачылі, узгадаць не могуць. Я распавёў, за што мяне пасадзілі, праўда, што міліцыянтам быў, казаць не стаў. Падсаджвалі да мяне «барабашку», каб распытаў. Думалі, што мне грошай заплацілі за паездку ў Курапаты. Так вось працуе і думае сістэма.
Сістэма настроена Ігарам Шуневічам. Я яго нават трохі разумею, можна сказаць. Ён родам з Луганска. Але ён украінцам сябе не лічыць. Атрымліваецца, што і не ўкраінец, але і не беларус, і не рускі. Ён Homo Soveticus 2.0. Што ён тут робіць? Адчувае гэту зямлю? Не, гэта проста найміт, які мусіць быць лаяльны да ўлады, больш ад яго не патрабуецца.
«НН»: Як сядзелася?
МГ: Я быў не ў ЦІПе, а побач, у памяшканні ІЧУ. Але нармальна. Першыя пару дзён я пасля ўсіх стрэсаў проста спаў. Людзі побач сядзелі нармальныя.
«НН»: А як адрэагавалі на ўсе гэтыя падзеі вашы сваякі? Жонка?
МГ: Жонка сварылася, пагражала разводам, тое-сёе… Ну пакрычалі адно на аднаго. Але пасля пачытала каментары ў інтэрнэце, большасць была станоўчая, то памякчэла.
Дачка супраць усіх гэтых сітуацый, перажывае, могуць жа адлічыць ж інстытута, але падтрымала мяне.
Маці моцна перажывала: «Усё сяло ведае, бяда!».
А бацька з братам асудзілі, бацька сказаў, каб я і не прыязджаў да яго.
Цешча падтрымала, дарэчы. Цесць быў настроены адмоўна, але ж у нас матрыярхат, усім руліць цешча (смяецца).
«НН: А вы ж, як супрацоўнік ЦІПа, ведаеце ўсіх гэтых пікетоўцаў: Севярынца, Дашкевіча, Кулакова? Як ставіцеся да іх?
МГ: Малайцы, што выходзяць.
Я падчас працы ў міліцыі казаў хлопцам: «Давайце падумаем. Той жа Севярынец, у адрозненне ад нас усіх, матам не лаецца, не п’е, не курыць, у Бога верыць, беларускую культуру шануе, за краіну перажывае. Што яшчэ трэба, каб быць годным грамадзянінам Беларусі? А ён тут чаліцца».
Тое ж і пра Дашкевіча магу сказаць, і пра іншых. Я п’ю, мацюкаюся, куру…
Я горш за іх у некалькі разоў. Да ўсе мы горш, па сутнасці. У большасці ў нас ані сцяга няма, ані радзімы.
«НН»: Казалі, што вы падчас працы ў ЦІПе да палітычных ставіліся па-чалавечы.
МГ: Раней давалі каманду зверху, каб палітычным было няпроста. То бялізну не давалі, то кідалі ў камеру да бамжоў. А зараз такога ўжо няма.
Сам я асабліва Леаніду Кулакову сімпатызую. Просты добры мужык. Бывала, я цішком яму цыгарэты перадаваў.
«НН»: А як вы ўвогуле трапілі ў міліцыю? Як і чаму вырашылі стаць міліцыянтам?
МГ: У міліцыю я трапіў амаль выпадкова, шчыра скажу. Але я такі чалавек, што калі форму адзеў, то трэба працаваць годна.
Я родам з Гомельскай вобласці, вёска Глушкавічы. Бацькі там і жывуць, і брат родны. Я скончыў тэхнікум, была магчымасць пайсці ў БНТУ на трэці курс, але вырашыў, што ўсе мужыкі ідуць у войска. Адслужыў, вярнуўся. Ажаніўся, жонка прыязджала ў маю вёску да бабулі, так і пазнаёміліся. Жонка з-пад Мінска, яна у Глушкавічах жыць не захацела.
Пераехаў да яе і яе бацькоў, пачаў шукаць працу. Уладкаваўся спачатку ў пазаведамственную ахову. Шчыра, калі ішоў, то і не ведаў, што гэта таксама міліцыя, думаў, буду вартаўніком.
Папрацаваў спачатку ў ахове, пасля мяне ўзялі ў ахову ў Мінск. Працаваў гадоў шэсць, затым пайшоў у «бабры». Раней былі «краты» і «бабры». Першыя ахоўвалі метро, другія — аб’екты «Водаканала». Ну я і стаў «бабром». Там гадоў сем правёў, пасля перавёўся ў выцвярэзнік. Папрацаваў два гады і зразумеў, што трэба сыходзіць, бо ці звольняць, ці пасадзяць.
«НН»: Чаму?
МГ: У выцвярэзніку немагчыма без прымянення фізічнай сілы. «Кліенты» цябе б’юць, плююць у цябе. І цяжка сябе кантраляваць, каб без перавышэння паўнамоцтваў, а чалавека трэба ж акуратна скруціць і «пакласці спаць». Некаторыя сваім гаўном спрабавалі кінуць ці абмазаць. Адзін такі пры мне наваліў у штаны, засунуў туды руку, набраў жменю і ў мяне кідае. Грамадзянін! (смяецца).
Не вытрываў я там і перавёўся ў санітарнае падраздзяленне, якое збірае трупы па горадзе, калі ёсць падазрэнне на крымінал. Больш спакойнай службы я не бачыў: суткі праз трое, трупы маўчаць, хіба часам пахнуць не вельмі.
На жаргоне ёсць «гнілякі» — тыя, якія даўно ляжаць і пачалі разлагацца. І я амаль у першы выклік свой паехаў па «гніляка». Забралі, адвезлі ў морг, пайшлі на абед. Начальнік паглядзеў, што я ем спакойна, кажа: о, дык будзеш працаваць!
Пасля гэтае падраздзяленне скарацілі. Хацеў вярнуцца ў «бабры», але не ўзялі, у мяне была вымова, бо нагаварыў усяго начальніку. Але гэта адзіная вымова за 20 гадоў! І тое яе знялі пасля!
Ну і выбару не было асабліва. Пайшоў на Акрэсціна, там заўсёды не хапала людзей. Перапрацовак было шмат.
І я адпрацаваў там два гады. Пачаў сутыкацца з палітычнымі зняволенымі.
«НН»: І колькі зарабляў прапаршчык, які працуе на Акрэсціна, калі не сакрэт?
МГ: Не сакрэт. 800-850 рублёў.
«НН»: Кватэру пабудавалі пад ільготны крэдыт?
МГ: Так, пад 3%.
«НН»: Не шкадуеце, што скончылася служба?
МГ: Не. Нават калі сядзеў на сутках, зразумеў, што адчуваю сябе лягчэй, як камень з плячэй зваліўся. Хоць і за кратамі, а было адчуванне волі. Ёсць жа паняцце такое — «ціск пагонаў». І сапраўды нібыта як цісне штосьці на цябе. Ты пастаянна трымаеш сябе ў рамках, кантралюеш кожны крок…
«НН»: Яшчэ паедзеце ў Курапаты?
МГ: Пакуль не гатовы. Напэўна, не. «Маўр зрабіў сваю справу, маўр можа сыходзіць».
Сам я лічу, што сваёй паездкай пад рэстаран зрабіў мала, з камарыны нос. Але хоць штосьці зрабіў. Я не за грошы ў Курапаты ездзіў. Я паехаў туды для сябе, для сына свайго малога. Не хачу, каб ён вырас і чуў, што яго бацька — былы апрычнік.
І такіх, як я, у міліцыі хапае людзей. Толькі не кожны можа рашыцца на штосьці. Хтосьці з класікаў добра сказаў: «Калі б загадаць беларусу быць беларусам, то які б выдатны гэта быў беларус!»
