Чытайце таксама: Расійскі пісьменнік Дзмітрый Быкаў: У Беларусі жахлівая дэградацыя на ўсіх узроўнях
Хацеў напісаць вам, Дзмітрый Львовіч, яшчэ год таму, калі вы прыязджалі ў Беларусь, якую «ніколі не бачылі такой спалоханай». Настолькі спалоханай, што «нават апазіцыйныя інтэлігенты гатовыя згуртавацца вакол Лукашэнкі як ледзь не апірышча супраціву рускаму свету».
Я хацеў спытаць вас тады: з чаго вы гэта ўзялі? Каго мелі на ўвазе? Маючы дачыненне да «апазіцыйных інтэлігентаў», запэўніваю вас, што ніколькі не спалоханы, і гатовы «згуртавацца ў супраціве рускаму свету» вакол каго заўгодна, толькі не «вакол Лукашэнкі». Як і вы, спадзяюся, не гатовыя згуртавацца ў барацьбе за рускі свет вакол Пуціна.
Вашы тагачасныя назіранні тычыліся пачатку перамоў па «паглыбленні інтэграцыі», гэта значыць, гібрыднай вайны, якую вядзе Расія супраць Беларусі з мэтай інкарпарацыі «рахманай заходняй суседкі» (Салжаніцын) у склад Расійскай Федэрацыі. І вось зараз, праз год, калі гэтыя перамовы падышлі да пагрозлівай стадыі завяршэння, вы заявілі не толькі пра спрэс спалоханую, але і цалкам дэградаваную, рабскую Беларусь.
Вы глядзелі тэлерэпартажы, бачылі фота з акцый пратэстаў супраць «паглыблення інтэграцыі»? Вось некалькі фотаздымкаў… Гэтыя людзі падобныя да перапалоханых рабоў? Нават чалавек, якому 82 гады, адказвае журналісту, што спытаў, што ён будзе рабіць, калі Расія паспрабуе далучыць Беларусь: «Я добра ўмею страляць!»
Адзін з гэтых людзей папрасіў вас пракаментаваць антыінтэграцыйныя пратэсты ў Мінску і спытаў: «Ці ёсць у Беларусі шанцы пайсці па еўрапейскім шляху»? — «На жаль, — адказалі вы, — рабства не праходзіць бясследна. І 25 гадоў фактычнага рабства ў Беларусі, якое мы назіралі, яно таксама бясследна не прайшло».
Прамы адказ на пытанне не прагучаў, але ўскосны: шанцаў няма! Дык вось запэўніваю вас, Дзмітрый Львовіч: шанцы стаць еўрапейскай краінай у Беларусі ёсць! І шанцы гэтыя значна вышэйшыя, чым у Расіі, у якой яны пакуль што сапраўды не праглядаюцца. Таму што стагоддзі рабства (Ноўгарад — не ў рахунак, Наўгародская рэспубліка — гэта Вялікае Княства Літоўскае) не праходзяць бясследна.
Далей — болей: вы заяўляеце пра «жахлівую дэградацыю» ў беларускай культуры, літаратуры. «І вялікай літаратуры за апошні час я там не бачыў… Я не бачыў за апошні час там сур'ёзнай драматургіі, кінематографа. Не бачыў я там нічога, што магло б неяк справакаваць культурны выбух. А калі гэтага няма, то няма і апазіцыі. Вялікае адчуванне, што не».
А хто і што тады на гэтых здымках?..
Якім чынам, Дзмітрый Львовіч, змаглі вы убачыць адсутнасць беларускай драматургіі, калі не бывалі (я вас пытаўся пра гэта на кніжнай выставе ў Маскве) ў беларускім тэатры? Як маглі адчуць нікчэмнасць беларускай літаратуры, прозы, паэзіі, не чытаючы па-беларуску, — а па-руску прачытаць вы не маглі: беларускую (як і ўкраінскую) літаратуру ў Расіі (у адрозненне ад Еўропы) проста перасталі (таму што няма для Масквы беларускай і няма ўкраінскай мовы!) перакладаць.
Я не звярнуў бы на такія (і падобныя) заявы ўвагі, калі б прачытаў іх у Праханава, у Прылепіна, у любога «крымнашаўца». Але не ў вас, пісьменніка з дэмакратычнымі, ліберальнымі перакананнямі.
Але ўсё адно…
Падчас апошняга з'езду Саюза пісьменнікаў СССР мы з Васілём Быкавым (у бібліятэцы якога ёсць ваша, з найвялікшым піетэтам яму падпісаная, кніга) паспрабавалі сабраць подпісы рускіх пісьменнікаў пад лістом у падтрымку беларускай мовы і культуры. У адрозненне ад мяне, Быкаў першапачаткова не верыў у поспех гэтага пачынання, але ўсё ж я (маўляў, Гарбачоў, перабудова) пераканаў яго паспрабаваць атрымаць подпісы хоць бы пісьменнікаў дэмакратычных перакананняў.
Я збіраў подпісы паэтаў, Васіль Быкаў — празаікаў. Цэлы дзень збіралі. У выніку я сабраў два подпісы (дэмакрата Яўгена Еўтушэнкі і імперца Юрыя Кузняцова), Быкаў — адзін: Віктара Астаф'ева. Астатнія, абдымаючы і паказваючы сяброўскія пачуцці, паляпвалі па плячы: «Да бросьте вы, ребята…»
«Чем фигово тебе в русском стане?
Тот же дух… Та же кровь… Та же речь…
И серебряный есть подстаканник —
Пить культурно и пальцы не жечь», —
напісаў я потым у паэме «Рускі цягнік», прачытаўшы якую ў рукапісы, Еўтушэнка настойліва рэкамендаваў яе не публікаваць, таму што абвінавацяць у русафобіі.
Так і выйшла. І так да гэтага часу: у Мінску я нацыяналіст, у Маскве — русафоб. Хоць на самай справе люблю Расію — і якраз гэта пачуццё, змяшанае з пачуццём болю, дае мне права казаць пра яе горкія словы. У абыякавасці горычы няма.
У прадстаўнікоў рускай культуры як было, так і застаецца перакананне ў непаўнавартаснасці суседніх з ёй культур і іх прадстаўнікоў, якія быццам бы па прыроднай, беларускай або ўкраінскай недасканаласці не здольныя падняцца ўпоравень з «рускім геніем». У сувязі з гэтым магу нагадаць пра тое, што еўрапейская культура рухалася не з усходу на захад, а наадварот, і што культуры, перш за ўсё літаратуры, пісьменству вучыў Маскву полацкі манах.
Вясной 2014 года, удзельнічаючы разам з вамі ў першым пасяджэнні Кангрэса рускай інтэлігенцыі «Супраць вайны, супраць самаізаляцыі Расіі, супраць рэстаўрацыі таталітарызму», я прапанаваў пашырыць рамкі расійскага кангрэса да руска-ўкраінска-беларускіх. Каб супраць вайны і таталітарызму змагацца разам. Нехта кінуў з залы: «Тут Масква, кангрэс павінен называцца рускім!» — і ніхто, акрамя Ліі Ахеджакавай, мяне не падтрымаў.
Успомнілася сталінскае: «Рускія — гэта асноўная нацыянальнасць свету».
Імперыя.
Гледзячы на тое, што адбываецца цяпер у Еўропе, Азіі, Амерыцы, я нават не ведаю: можа, імперыя — гэта добра? З яе пачуццём прыналежнасці да асновы свету. Але пагадзіцеся: зашмат у гэтым прымусу, ціску, крыві. Занадта шмат.
У тых, хто або па нараджэнні, або па знаходжанні ў рускім культурным полі «павінен называцца рускім», прысутнічае ген імперскасці незалежна ад іх перакананняў і поглядаў. У іх свядомасці невынішчальная імперская інфекцыя. Яна не толькі ў Праханава з Прылепіным, але і ў Бродскага, што напісаў прыніжальныя вершы пра ўкраінцаў, у Някрасаве, што напісаў оду вешальніку беларусаў генералу Мураўёву, і яшчэ глыбей: у тым, што «рускае ўсё», у спевака імперыі, пра якога Міцкевіч сказаў: «Ён дэспата ўславіў падкупленым пяром». Усе яны ў нейкім сэнсе — члены фантомна існуючага Саюза пісьменнікаў СССР, ад якіх мы стагоддзямі дамагаемся права на роўнасць, а яны паблажліва паляпваюць нас па плячы: «Да бросьте вы, ребята! Мы же друзья, сябры…»
Што робяць у дружбе, калі не дабіваюцца ўзаемнасці?
Сыходзяць. І калі глядзець са спіны, то тыя, хто сыходзяць, могуць здавацца спалоханымі і дэградаванымі. Але паверце, Дзмітрый Львовіч: так толькі здаецца.
З павагай да вашай творчасці, —
Уладзімір Някляеў.
