Падчас парламенцкіх выбараў і на хвалі дыскусій вакол «закона аб адтэрміноўках» ў Беларусі сфармаваўся нефармальны рух, у асноўным з нядаўніх студэнтаў — Моладзевы блок. У ім некалькі дзясяткаў чалавек.
Гэтыя актывісты правялі ў інтэрнэце апытанне на тэму вайсковай службы, якое навяло іх на высновы, што маладых людзей перадусім палохае дзедаўшчына, кепская баявая падрыхтоўка і непрымальна аскетычны побыт.
У доўгім лісце да міністра абароны хлопцы выклалі свае думкі аб тым, як можна было б мадэрнізаваць войска: а там ад банальна-санітарных прапаноў да самых экстравагантных, накшталт прызыву з 17 год ці магчымасці адкупіцца ад службы.
Віктар Хрэнін адказаў ім амаль па кожным пункце, але сэнс адказу, калі ўчытацца, зводзіўся да таго, што аўтары не валодаюць прадметам разваг, а апытанне праз гугл-форму нельга лічыць рэпрэзентатыўным.
Хлопцы надзьмуліся і раскрытыкавалі «фармальную адпіску».
Таму «Наша Ніва» прапанавала Міністэрству абароны звазіць хлопцаў на экскурсію ў нейкую часць, каб яны маглі задаць свае пытанні і выказаць прапановы не безаблічным штабістам, а паслухаць жывых афіцэраў на зямлі, паспрабаваць убачыць, як яно ёсць.
Міністэрства пагадзілася. Вядома, для экскурсіі абралі ўзорную частку — Печы, 72-і АВЦ у Барысаве. Пасля трагедыі з Аляксандрам Коржычам сярод афіцэраў часці хіба што толькі дэцымацыю не правялі — так там наводзілі парадкі. Мы ўжо ў дэталях апісвалі, што там змянілася.
Чытайце: Як змяніліся Печы пасля смерці Коржыча? Відэакамеры ў кожным кутку, сон па 9 гадзін, тэлефоны ў кожнага… ВЯЛІКІ РЭПАРТАЖ
Ад Моладзевага блоку паехалі два чалавекі — 22-гадовы маркетолаг Даніла Лаўрэцкі, які скончыў ваенную кафедру і бываў ужо на зборах, а таксама Валер Тамілін — 24-гадовы інжынер-праграміст, які не служыў.
Пакуль мы ехалі ў Барысаў, хлопцы ў асноўным думалі, аб чым яны будуць гаварыць з ваеннымі і як гэта лепш асвятляць — тэкстам ці трансляцыяй у інстаграм? Ім здавалася прагрэсіўным і нечуваным само такое запрашэнне, але чаканні былі стрыманыя — лічылі, што гэта ўсё для пускання пылу ў вочы.
У Печах Моладзевы блок сустрэлі тамтэйшы ідэолаг Аляксей Ціцкі, а таксама Аляксей Калыванаў і Міхаіл Кумякоў — адпаведна начальнік і ідэолаг 3 гвардзейскай школы, дзе рыхтуюць танкістаў і артылерыстаў. Там і служыў, дарэчы, Коржыч.
Пасля невялікага анонсу праграмы дня і знаёмства хлопцаў павялі глядзець казармы, але да такога першага пытання ваенныя, пэўна, не рыхтаваліся:
— Мяч футбольны ў вас ёсць у інвентары?
— Мяч? У нас нават спартакіяды праводзяцца…
— Часам бывае такое, што праз небяспеку траўмы забараняюць гуляць у камандныя віды спорту.
— …
Экскурсію па казарме апісваць пэўна няма патрэбы — хлопцаў вадзілі і паказвалі, што прасы ў войску не на вуглях, што вада гарачая ёсць і што камеры працуюць. Лаўрэцкага цікавіў алгарытм дзеянняў афіцэра, калі на відэа раптам трапіць фізічная праява дзедаўшчыны ці проста гвалту.
Паказалі нават жывы куток — там дзве чарапахі пахавалі галовы ў ваду ад камандзірскага барытона ідэолага школы.
— Не тая кампетэнцыя, але мы можам задаць пытанне. Да вас прыходзіць больш з вышэйшай адукацыяй ці без? Большасць з вёсак?
— Канечне, больш без адукацыі, але суадносіны ад прызыва да прызыва розныя. Вы ж не думаеце, што калі чалавек з вёскі, то ён дурны? У нас хлопцы ў бібліятэку ходзяць. І ў прынцыпе тут яны атрымліваюць спецыяльнасць ваенную, але магчымую і на грамадзянцы. Хто цікавіцца, той ведае, што атрымаць спецыяльнасць кранаўшчыка — гэта ад тысячы [рублёў заробак] пачынаецца…
— А вывучыць мову магчыма? У некаторых краінах у войску вучаць замежныя мовы, гэта як дадатковая матывацыя для службы.
— Калі чалавек ставіць мэту, то ён яе дасягне. У нас цэнтралізавана мовам не вучаць, калі яму хочацца — можа вучыць у вольны час.
— Чаму не зрабіць магчымасць далёкіх звальненняў салдатам кожныя выходныя?
— Ёсць працэнт, які мусіць заставацца ў ваеннай часці, каб падтрымліваць баяздольнасць — гэта не менш за 30%.
— У рэальнасці ж не 70% сыходзіць.
— Кожную нядзелю ў нас выходны дзень і так. На выходныя не менш за 600 сыходзіць з каля 3500 чалавек.
— У вас тут стэнд БРСМ вісіць — нейкую ролю грае ён у выхаванні? А іншыя аб’яднанні могуць праводзіць у вас мерапрыемствы, ці БРСМ прывілеяваны? А Моладзевы блок, напрыклад?
— Мы з рознымі супрацоўнічаем. Звяртайцеся, мы будзем разглядаць, пакажыце сваю праграму — калі арганізацыя зарэгістраваная, а змест выступу цікавы — няма праблем.
— Вы тут чамусьці вучыце (я не ведаю чаму), але, як гэта кантралюецца? У маім універы ніхто не кантраляваў якасць ведаў і я выпусціўся нікім.
— (ваенны пачаў расказваць дэтальны алгарытм кантролю) … ну і мы адлічваем адсюль тэрміновых салдат, яны гэтага баяцца, гэта і сорамна, і крыўдна.
— Добра. Але ёсць яшчэ «бялуга», ад яе высыпанні бываюць, можа быць, трэба дазволіць каб тэрмабялізну куплялі салдаты?
— Мне не ясна, як мыць тэрмабялізну, у казарме на 600 чалавек пральных машын не хопіць. А «бялугу» мыюць на камбінатах. Я думаю, паступова да гэтага прыйдзем, тэрмабялізна і цяпер ёсць, але выкарыстоўваецца ў асобных войсках пры асобных задачах. І не разумею, а якія ў вас нараканні? Я сам у «бялузе» адхадзіў дай божа колькі, не такая яна і кепская.
— Але высыпанні ад яе бываюць.
— Ды кіньце, ад тэрмабялізны таксама ў кагосьці высыпанні будуць, гэта індывідуальна.
— На вас шапка надзета, на ёй няма вушэй.
— Ёсць.
— Так, ёсць, але вы не апускаеце вушы звычайна, толькі калі вельмі-вельмі холадна, пры нейкіх там дадатковых умовах, на гэта скардзяцца.
— Цяпер, калі салдаты выходзяць у поле, яны ў вязанай шапцы. У гэтай вушанцы яны ў нас ідуць ад казармы да вучэбнага цэнтра, гэта 5 хвілін. Ну і я апускаю вушы, калі халодная зіма. Нават пры моцным ветры нехта апускае.
— Калі ўсё так добра, то дзе гэтыя тысячы маладых людзей, якія ломяцца ў войска? У Расіі такой праблемы няма, што не хочуць ісці, і ва Украіне не так востра. Я глядзеў статыстыку розную.
— Я б не сказаў, што ў нас мала людзей у войска ідзе. А хто не ідзе — у таго адтэрміноўка, значыць. Ёсць нехта, хто проста не хоча служыць і шукае магчымасці, такія заўсёды былі. Ёсць адтэрміноўка. Ёсць людзі, якія проста не хочуць служыць.
Такімі былі самыя цікавыя фрагменты першай размовы з афіцэрамі Печаў.
Потым хлопцаў павезлі ў вучэбныя класы, дзе стаяць трэнажоры-сімулятары — на іх танкісты вучацца страляць, ездзіць і гэтак далей. Сімуляцыя поўная.
Валерыю Таміліну прапанавалі паспрабаваць пакіраваць танкам на трэнажоры, ён пагадзіўся, а калі вылез адрэагаваў так: «У рэале танк гэтаксама каўбасіць? Я проста не шару».
У гэты момант экскурсія ажывілася — у Печы прыехаў генерал-маёр Леанід Касінскі, галоўны ідэолаг войска, памочнік міністра.
Хлопцы на яго адразу накінуліся — адзін навёў на генерала мабільнік і вёў трансляцыю ў інстаграм, другі закідваў пытаннямі.
Гэта ўсё адбывалася ў цёмным калідоры аднаго з вучэбных цэнтраў.
Хлопцы адразу цікавіліся, у чым патрэба служыць менавіта паўтара года.
— Я пасля чатырох гадоў у вучэльні не ўсё ведаў. А тут тры-чатыры месяцы падрыхтоўкі, а потым у войсках хлопцы адпрацоўваюць тое, чаму навучыліся. Мы лічым, гэта аптымальны час.
— Але нехта служыць паўтара года, пасля вышэйшай адукацыі год. Што я такога ўнікальнага набыў ва ўніверсітэце, каб скараціць на 6 месяцаў вучобу?
— Не тое, каб вы набылі асаблівыя веды, але людзі з вышэйшай адукацыяй пераважна служаць там, дзе высокатэхналагічная тэхніка — сувязь, СПА і гэтак далей. Чалавек з вышэйшай адукацыяй апаратную сувязь засвойвае нашмат хутчэй, чым хлопец з сярэдняй адукацыяй.
— Але чаму ў іншых краінах тым жа навыкам вучаць за меншы час? Вось у Літве 9 месяцаў служаць.
— Ну і што? Гэта ж не паказчык, калі ў Літве — 9 месяцаў. То і нам трэба?
— Іх войска што, менш баяздольнае? Я сумняваюся.
— Чаму вы сумняваецеся? Я не пагаджуся з сумневам.
— Але ў іх таксама ёсць эксперты і генерал-маёры.
— Вядома, досвед чужы мы вывучаем. Гляньце — учора многія краіны адмовіліся ад тэрміновай службы, а сёння вяртаюцца. Напэўна, ёсць прычыны для гэтага. І ў нас сёння на 40% войска складаецца з кантрактнікаў, 40% гэта з афіцэрамі, без афіцэраў 28,5%. І мы ставім сабе задачу, каб 40% салдат і сяржантаў было ўкамплектаваным кантрактнікамі. Вы ведалі, што мы бяром на кантрактную службу і замест тэрміновай? Ці толькі з ліста даведаліся?
— Як вы пра гэта інфармуеце?
— Мы зрабілі ўлёткі, раздаём у школах, на ваенных рэсурсах размяшчаем, я выступаў на тэлебачанні.
— Як вы заклікаеце ў войска?
— Што значыць заклікаем? Мы робім нейкія крокі, каб у тых, хто служыў, былі бонусы ў параўнанні з іншымі. Вы ў лісце пішаце, што ўсё, што робіць Мінабароны — гэта нецікава нікому. Ну гэта ж не так! Усе нашы крокі робяцца пасля вывучэння меркавання тых хлопцаў, якія служылі. Кожны год, калі сыходзяць у запас, мы праводзім анкетаванне: што хацелася б змяніць у войску, як матываваць і гэтак далей, усе адказваюць і ўжо шчыра, я думаю. Мы прымаем рашэнні абапіраючыся і на гэта.
— Вы апытваеце тых, хто служыў, але трэба апытваць тых, хто не служыў і баіцца. 51% з нашага апытання баяцца дзедаўшчыны. На што яны тады абапіраюцца?
— Можа быць, нейкі іх знаёмы прыйшоў з войска і фанабэрыцца, што ў танку гарэў ці пісаў лісты маме на целе забітага таварыша. Але ваш жа сябра Аляксей Лазараў служыць — вы да яго ездзіце? Ёсць у яго дзедаўшчына? Ён раней думаў, што ёсць, а цяпер у інтэрнэце на відэа кажа, што няма. Дык што, мне кожны дзень з блакітнага экрана паўтараць, што яе няма?
— У Беларусі адна з самых нізкіх канверсій людзей прызыўнога ўзросту ў салдаты. Тая ж Расія — там не так, там больш ахвотна ідуць.
— Ну з чаго вы ўзялі гэта, што ў Расіі ідуць больш ахвотна?
— Прэстыж ваеннай службы нізкі. У ВНУ нізкі конкурс, а 50% афіцэраў пасля першага кантракту пакідаюць службу.
— Як гэта 50%? Не засталося б ужо афіцэраў, гэта не так. Лічба там не двухзначная, адкуль вы сваю ўзялі?
— А як зрабіць так, каб у ваенныя ВНУ паступалі не найгоршыя, а найлепшыя?
— Рэцэпта я не дам. Можа, варта вяртацца да работы па патрыятычным выхаванні? Чалавек мусіць разумець, што служба — гэта пакліканне. Тады туды будуць ісці найлепшыя. Ну і не заўсёды нізкі бал — гэта азначае, што чалавек няздольны. Ён будзе гэты час атрымліваць веды, вучыцца. Бо бывае і так, што чалавек з залатым медалём, а арганізатарам быць няздольны, не можа павесці за сабой.
[…]
— Адсутнасць практыкі, вось таксама што палохае.
— Трэба разбірацца, хто такое расказвае. Калі нехта служыў у батальёне матэрыяльнага забеспячэння, а нехта ў спецназе — параўнайце іх уражанні. Я лічу, што падрыхтоўка ў нас добрая. І гэта кажуць замежныя ваенныя аташэ на вучэннях, што так валодаць узбраеннем за паўтара года — гэта ўражвае.
Пасля гэтых слоў прадстаўнікоў Моладзевага блоку павезлі на палігон, дзе трэніраваліся артылерысты і кіроўцы БМП.
Мы падняліся на назіральную вежу — адтуль відаць, як салдаты з машын страляюць па рухомых цэлях.
Стоячы там, хлопцы пацікавіліся ў Касінскага, што б ён зрабіў, каб войска было ідэальным. Але перадаваць цалкам гэтую размову, пэўна, няма сэнсу, бо яна поўная сафістыкі: генерал успамінаў, як у часы лейтэнанцтва зарабляў $15 і не займаўся баявой падрыхтоўкай, а хлопцы апаніравалі, што можна вечна ўспамінаць, што было горш — а як зрабіць лепш? Але тут і так ясна, што годнае забеспячэнне войска залежыць ад эканомікі, грошы ваенным даюць цывільныя.
Таксама хлопцы паўтарылі пытанне пра больш працяглыя звальненні салдат.
— Літаральна на мінулым тыдні міністр паставіў задачу ўдасканальваць работу ў гэтым кірунку і даваць людзям больш магчымасці бываць дома, — адказаў Касінскі.
— А магчымасць служыць летам? Для студэнта гэта той перыяд, калі бацькі грошай ужо не даюць, планаў асаблівых няма.
— Пытанне прапрацоўваецца, для гэтага патрэбны час, я пакуль не магу сказаць, калі мы агучым сваё бачанне гэтай прапановы.
Пасля таго, як стала ясна, што страляць з БМП салдаты ўмеюць, актывістаў павезлі на палігон, дзе страляюць са стралковай зброі.
Далі пастраляць (лежачы) і самім хлопцам — поўны ражок, 30 патронаў.
Яны іранізавалі, што за 5 хвілін выстралялі больш, чым сярэдні салдат за ўсю тэрміновую службу. Выкладчык апаніраваў, што проста страляніна — гэта забаўка, а галоўнае засвойваецца пры вывучэнні тэорыі.
Завялі хлопцаў і да ваенных псіхолагаў — гэта аказаліся дзве жанчыны.
Яны тлумачылі, што не толькі гавораць аб праблемах з салдатамі, але і дзе-нідзе на сваім прыкладзе дапамагаюць пераадолець страх.
— Вадалазная падрыхтоўка, напрыклад, пад вадой крук зачапіць, трос да танка. Бывае салдат стаіць і баіцца зайсці. Што робіць псіхолаг? Яна надзявае амуніцыю і ідзе ў ваду.
— Навошта?
— Ну як навошта? Ён баіцца, а тут як бы псіхалагічна — жанчына пераадолела гэта, я не магу?
— Хочаце — яна сядзе зараз у танк і паедзе, вось проста цяпер і проста ў той танк, што вы пакажаце.
— Не, мы верым. Лепш скажыце, калі салдаты накладаюць на сябе рукі — гэта неяк аналізуецца псіхолагамі розных падраздзяленняў? Можа быць, яны абменьваюцца між сабой інфармацыяй.
— Прычыны выяўляюцца, калі суіцыд, не прывядзі божа, і не тое, што мы самі між сабой абменьваемся, гэта цэнтралізавана да кожнага даводзіцца — вынікі праверкі з высновамі, што да гэтага прывяло, хто недапрацаваў, як прадухіліць і гэтак далей.
— Ну ясна, абмен інфармацыяй адбываецца. Добра. А што з дзедаўшчынай?
— Мы сёння не кажам, што мы перамаглі дзедаўшчыну і ўсё. За той год чатыры крымінальныя справы завялі за нестатутныя адносіны. А што за справы? Напрыклад, матам абразіў падначаленага.
— Гэта перагіб. Матам у войску гавораць.
— Не гавораць!
— Гавораць-гавораць, я быў у войску. Вы пытаннямі матывацыі займаецеся?
— Матывацыі да чаго?
— Да службы. Тая ж дзедаўшчына.
— Калі салдат прыходзіць сюды, зялёным, назавём так, то ён жа зусім не разумее нічога — куды патрапіў, што тут за лад жыцця, як адаптавацца. Не толькі псіхолагі працуюць, але і камандзір роты, ідэолаг, канкрэтна каманда працуе.
— У мужчынскім калектыве заўсёды выбудоўваецца іерархія — нехта лічыць сябе дужэйшым, смялейшым. Факт нестатутных адносін можа ўзнікнуць у любы момант. Мы з гэтым змагаемся. У дзіцячым садку таксама нехта гуляецца з машынкай, а нехта складвае кубікі, бо машынку забраў і не аддае мацнейшы — спытайце ў выхавацеляў. Яны змагаюцца — мы змагаемся, толькі ў нас гэта ўжо крымінальная справа. Як і на грамадзянцы — адзін аднаму даў па твары, ну і што? Не заўсёды нават хуліганства будзе, а тут гэтага не схаваеш ужо, тут за гэта пакаранне.
Пасля мы ўсе паехалі ў сталовую. «За намі Россія, Москва і Арбат…», — роў з калонак за спінамі Растаргуеў. Гэта нарадзіла ў хлопцаў новыя пытанні да генерала.
Касінскі пагадзіўся, што такая музыка наўрад ці спрыяе патрыятычнаму выхаванню беларускіх жаўнераў.
Але разуменне галоўным ідэолагам паняцця беларускага патрыятызму з боку выглядае інерцыйным — яго галоўная думка: «Не трэба нічога навязваць».
Няўжо сапраўды ў ідэалогіі не разумеюць, што сучаснае беларускае войска ў сваёй эстэтыцы мала чым адрозніваецца ад савецкага ці расійскага?
Са сцен на салдат глядзяць суворавы, з калонак равуць растаргуевы, у назвах часцей жывуць кутузавы і леніны, татуіроўкі беларускія і расійскія салдаты набіваюць з тымі ж самымі лозунгамі, а нашы артылерысты, смех сказаць, не ведаюць хто такі Казімір Семяновіч, бо беларуская ваенная гісторыя ў прынцыпе адсутная як прадмет у сістэме ваеннай ці цывільнай адукацыі. Гаворка тут ідзе не пра навязванне, а банальную асвету.
Да беларускай мовы, як сказаў хлопцам генерал, у войску антыпатый быць не можа.
— Калі чалавек хоча гаварыць па-беларуску, хай гаворыць, тут ніхто не супраць, у Печах ёсць беларускамоўныя афіцэры. Акурат успомніў: у восеньскі прызыў нам даслаў ліст хлопец, вучыцца ў Польшчы на археолага, — па новых правілах ён ужо не мог бы выехаць, — ён таксама быў актывістам моладзевага руху БНФ. Ён лічыў, што як археолаг амаль падрыхтаваны, прынясе больш карысці ў 52-м пошукавым батальёне, прасіў узяць туды. Мы сустрэліся, пагаварылі. Цяпер ён там служыць, гаворыць з усімі па-беларуску.
— А як часта вы выступаеце па-беларуску?
— Рэдка.
— Чаму?
— Каб гаварыць пісьменна, трэба думаць на беларускай мове. Я ўсё жыццё гаварыў па-руску, хаця, па гаворцы, мяне заўсёды прызнавалі за беларуса за мяжой, а цяпер… ну неяк саромеюся, можа.
Касінскі таксама сказаў, што кожны год яны праводзяць конкурс ваеннай песні, але хітоў па-беларуску неяк не траплялася, а салдаты ўжо прыходзяць у войска з сімпатыямі да таго ж «Любэ» і просяць уключаць менавіта такую музыку. Маўляў, гэта пытанне і культурнага жыцця на грамадзянцы, а не толькі да войска.
Пасля таго ўсе пайшлі ў медпункт. Там хлопцам паказвалі, якія ёсць лекі, у чарзе да доктара сядзелі салдаты.
Данілу Лаўрэцкага цікавіла, што робіцца для прадухілення каранавіруса ў часці. Доктар адказваў, што менавіта праз каранавірус яны не пераймаюцца, бо правілы і так строгія — пасля вяртання са звальнення салдат мусіць адразу ісці на агляд да доктара, арганізаваныя кругласутачныя дзяжурствы дактароў.
У пераездах паміж лакацыямі актывісты Моладзевага блоку дзяліліся між сабой уражаннямі.
Лаўрэцкі казаў, што цяпер разумее, як адчувае сябе Лукашэнка пры візітах у калгасы і ў гарады. Ён лічыў, што ўсё гэта зрэжысаваная пастаноўка.
«Вось калі я быў на зборах і да нас прыязджаў міністр, нас выгналі проста ў лес, гэта была 231-я артылерыйская брыгада. Нам так тлумачылі, што ён прыйдзе і пачне пытацца ТТХ і ўсё астатняе, а салдаты не вельмі валодаюць тэорыяй, таму трэба схавацца. А мы яшчэ былі ў тэхнічным адзенні, яно такое сіняе, як зэкі ў лесе сядзелі», — казаў ён.
Але ў Касінскага пра гэты выпадак чамусьці не спытаў, бо «ну а што ён скажа?».
Прывядзём яшчэ пару забаўных дыялогаў Лаўрэцкага і Таміліна з Касінскім.
— Чаму вы не даяце інфармацыю першымі пра здарэнні ў войску?
— Не стаіць так пытанне — хто хутчэй дасць. Здарэнне, а асабліва смерць, немагчыма схаваць, інфармацыя будзе, але трэба разабрацца і даць аб’ектыўную інфармацыю. Бо тут ёсць нюансы. Тэлеграм-канал Нехта даў нядаўна інфармацыю, што павесіўся салдат ва ўнутраных войсках. Вы ведаеце, якая паніка пачалася? Мамы прачыталі — салдат павесіўся! У МУС звоняць — там няма такога, яны нам — гэта ў вас? І мы кожную супакойваем. А праз дзень у тым жа канале: «Пакуль інфармацыя не пацвердзілася». І фармулёўка такая яшчэ… Што, ён чакае, пакуль павесіцца? Вось цана першасці. Бываюць таксама выпадкі, калі сваякі высоўваюць нам прэтэнзіі — а чаму гэта мы назвалі чалавека?
— А чаму ў вас тут салдаты абслугоўваюць тэхніку?
— А хто будзе абслугоўваць тэхніку?
— Ну ладна. А вось туалеты?
— Тут 5 тысяч чалавек, хто будзе прыбіраць туалет за 5 тысячамі чалавек?
— Наёмныя работнікі. Ёсць жа і так грамадзянскі персанал тут.
— ….
— Ну ладна, нават у інтэрнатах студэнцкіх ніхто не прыбірае туалет з абслугі, але і іншае — напрыклад пабелка дрэваў, ставіць плот. Гэта не іх кампетэнцыя, бо яны не разбіраюцца ў гэтым. А гэта няпроста. Мы з дзедам ставілі плот, у мяне дзед ёсць. І было цяжка, калі б не дзед, я б памёр, не паставіў бы плот.
— …
— Чаму міністэрства прапанавала той закон аб адтэрміноўках, які і быў прыняты. Вам не здаецца, што яго можа было б дапрацаваць?
— Ідэальных варыянтаў не бывае. Была ў нас сітуацыя, калі мы маглі даваць тыя адтэрміноўкі, а цяпер дэмаграфічная яма.
— Але яна не са столі ўзялася.
— Не са столі. Мы прагназавалі, мы выступалі з такімі прапановы і раней, але не было сітуацыі для прыняцця такога рашэння, цяпер сітуацыя ўзнікла. І зноў жа: тысячы прыкладаў, калі служба не замінала навукоўцу стаць паспяховым навукоўцам. Але назавіце мне хоць аднаго выбітнага чалавека, які скончыў магістратуру і прынёс вялізную карысць дзяржаве за апошнія гады? Ну каб я ведаў. Бо ідуць, каб ісці, калі казаць папраўдзе. І калі чалавек геніяльны, у нас ёсць маса рычагоў, каб яго вызваліць ад службы.
— Але вы яму паверыце, калі ён сам скажа, што геніяльны?
— Ён не скажа, але вакол яго ёсць выкладчыкі, прафесары, яны бачаць.
— Вы лічыце, выйсце — індывідуальны падыход.
— Я лічу, што так. Калі ён геніяльны — за яго папросяць, ён не пойдзе служыць.
— Але проста бакалаўрыята недастаткова для выгадоўвання спецыяліста. Не пра генія кажу, а каб чалавек быў адукаваным, таму…
— У нас працаваць няма каму, рабяты.
— … трэба каб яны былі адукаваныя, у развітым грамадстве трэба, каб працавалі ў інтэлектуальнай сферы. А так чалавек губляе два гады жыцця.
— Як гэта губляе два гады жыцця?
— Чалавек у маі пайшоў у войска, адслужыў паўтара года. Не працягвае вучобу, выходзіць восенню і як бы служыць два вучэбныя гады. Гэта прынамсі не прадумана.
— Відаць, хто хоча, той працягвае адукацыю ці атрымлівае вышэйшую. Мы прыдумалі ільготы пры паступленні цяпер, таксама пасля службы можна хадзіць на падрыхтоўчыя курсы бясплатна перад паступленнем.
Таксама хлопцы хацелі пагаварыць з салдатамі ў нязмушанай абстаноўцы. У казарме, куды мы вярнуліся, салдат было толькі двое — астатнія на разводцы, яшчэ не вярнуліся з вучобы.
— Як ты ставішся да нарадаў?
— Нармальна.
— Бывае сумна?
— Чаму сумна? Не бывае, пагаварыць ёсць з кім.
— Размова — асноўная забава, ясна. У вас паўгадзіны-гадзіна вольнага часу на дзень?
— Мыгы (кароткае мычанне ў знак згоды)… У нас нядзеля выходны дзень. У клуб ходзім, там кіно…
— А можна не ісці? Адзін не хоча ісці, можна застацца?
— Ну мы неяк усе вырашаем… Усе ідуць — значыць усе.
— Што б памянялі ў войску?
— Не ведаю.
— Ну што заўгодна: піва піць па нядзелях, не ведаю? Бардэлі ў казармах? Пафантазіруй, няўжо ўсё-ўсё задавальняе?
— Я не ведаю, я б нічога не мяняў. Мяне ўсё задавальняе. Як кажа мой бацька, як гэта ён кажа… гэта доўг!
— А доўга служыце?
— Тры месяцы.
— Што ў нядзелю робіце?
— З 9 да 10 глядзім Арсенал. Потым культмасавая работа.
— У гэтую нядзелю што рабіў?
— Быў у звальненні.
— А ты?
— Аналагічна.
— А ў мінулую?
— Ну потым мы пераапранаемся, размінка, бегаем, турнікі.
— А ў футбол-валейбол гуляеце?
— У валейбол гуляем, у футбол пакуль не.
— Чаму?
— Зіма.
— Ды не! Хлопцам нехта сказаў, што ў войску забаронены футбол, бо ён траўматычны. Ну не забаронены ў войску футбол!
— Добра. А вушы не мерзнуць, берцы не муляюць?
— У мяне нармальна ўсё, здаецца не.
На гэтым візіт у войска скончыўся.
Цяжка сказаць, як гэтую сустрэчу ўспрынялі ваенныя. Па іх было відаць, што некаторых пытанняў яны проста не разумеюць, дзе маглі — там разважалі, недзе кожны застаўся пры сваім.
Якія ўражанні ў Моладзевага блоку ад паездкі? Пра гэта мы спыталіся.
«Многае не супадае з тым, што я чуў, — сказаў Лаўрэцкі. — У мяне ёсць сябры-афіцэры. Але што я тут бачу? Зладжаны побыт, цёплая вада. Калі я быў на зборах у Лепелі — не было такога і блізка. Каб стаялі фоткі родных на шуфлядах — не бачыў. Таму я падазраю, што не паўсюль так, як нам паказалі. Але была татальная свабода ў пытаннях, якія мы маглі задаваць — я нават стрым вёў у інстаграм і ніхто не рэагаваў на гэта неяк негатыўна. На якія пытанні я не атрымаў адказу? Я чакаў больш канкрэтыкі аб службе на канікулах, яны, можа, проста не сказалі тое, што ведаюць. Незразумела таксама як будзе развівацца беларуская мова і ідэнтычнасць у войску — яны як бы і не супраць, але і не за. Як будуць паляпшаць імідж, мне не ясна. Я задаволены тым, што нас прынамсі слухаюць. Можа быць не ўспрымаюць, але вушамі слухаюць».
А вось што кажа Валерый Тамілін.
«Пасля візіту я ў стрымана-аптымістычным настроі, бачу шчырае імкненне вайскоўцаў нешта змяніць і зрабіцца больш адкрытымі.
Нам паказалі частку, няхай і ўзорную, нам далі пабачыць палігон і частку вучэнняў, самім патрымаць зброю і апрануць бронекамізэлькі, пагутарыць, няхай і пры начальстве, з тэрміноўцамі, пабачыць танкавыя трэнажоры, паесці разам з салдатамі.
Мы маглі здымаць што заўгодна і задаваць пытанні.
Зрэшты, у мяне і не было ілюзіі, што беларускае войска — гэта «як турма» ці што там палкамі ваююць супраць танкаў.
Я ўсвядоміў, што нашы вайскоўцы знаходзяцца ў няпростых умовах. Ім кажуць, маўляў, зрабіце добрае войска, але грошай бракуе і яны выкручваюцца як могуць.
Відавочна, што бракуе кадраў — як на тэрміновую службу, гэтак і ў склад афіцэраў. І адсюль вынікае іхняя часам нізкая якасць. І яны гэта разумеюць самі, і імкнуцца нешта зрабіць, але… зноў упіраюцца ў грашовую праблему.
Там я пабачыў, што, прынамсі на словах, вайскоўцы ёсць патрыётамі, што мяне ўзрадавала. Іншая справа — ідэалагічны аспект. Фактычна, ідэалогія ў войску такая ж, як агульнадзяржаўная, а ў Беларусі гэта эклектыка — нешта з савецкай спадчыны і спадчыны Другой сусветнай, нешта беларускае нацыянальнае, нешта «агульнарускае», накшталт Суворава. Такім чынам, я ўбачыў, што войску цяпер бракуе нейкага нацыянальнага аспекту.
Узрадавала мяне тое, што ў Міністэрства азнаёміліся з прапановамі Моладзевага блока. Там я пабачыў, што частка з іх па факце неактуальная, на частку ў Міністэрства проста няма грошай, а неабходнасць часткі яны пакуль не разумеюць, але мы працягнем іх даводзіць», — сказаў хлопец.
