Фота Надзеі Бужан
Здзейсніўшы вымушаную «вандроўку» па месцах не гэтак аддаленых, не толькі атрымаў масу ўражанняў, але таксама канчаткова пераканаўся ў тым, што ў дзяржсектары пераважае армія выканаўцаў, адвучаная думаць і адстойваць свой пункт гледжання.
Калі мяне затрымалі і даставілі ў ДФР КДК, я шчыра спадзяваўся, што вось менавіта тут працуюць людзі, якія прывыклі думаць, аналізаваць, адстойваць свой пункт гледжання. Бо яны займаюцца раскрыццём эканамічных злачынстваў, якія здзяйсняюцца далёка не дурнымі бізнэсменамі, якія вельмі добра ведаюць законы і ўмеюць іх абыходзіць. Таму, каб выявіць і даказаць у судзе нейкія махінацыі, адмыванне грошай і іншыя аналагічныя злачынствы, трэба быць на парадак разумнейшым за тых, хто іх здзяйсняў.
Першыя падазрэнні, што мае чаканні не апраўдаюцца, з'явіліся пасля таго, як супрацоўнікі фінансавай міліцыі пачалі асабісты надгляд, разглядаючы ўважліва ўсё, што ў мяне было ў сумачцы. Чэкі, расчоска, візітоўніца, дыктафон, навушнікі… Калі дайшлі да банкаўскіх картак у кашальку, адзін супрацоўнік спытаў у іншага: «Банкаўскія карткі канфіскоўваць будзем?» — «Не, яны не патрэбныя», — адказаў другі.
«І сапраўды, — падумаў я, — навошта карткі беларускіх банкаў (у асноўным крэдытныя) для расследавання крымінальнай справы? Калі патрэбна інфармацыя пра рахункі, то ўсё роўна будуць пасылаць запыты ў банкі, прычым ва ўсе. Бо, калі, напрыклад, у мяне няма карткі «Белінвестбанка», гэта зусім не значыць, што і рахунку там няма. Як ні круці, банкаўскія карткі не патрэбныя».
Я аддаў належнае разважлівасці супрацоўнікаў ДФР КДК, але аказалася, што паспяшаўся. Не прайшло і дзвюх хвілін пасля гэтай іх размовы, як нешта ў іх у мазгах пстрыкнула, і адзін сказаў іншаму: «А ведаеш, спытай у начальства, ці трэба адбіраць карткі».
Нягледзячы на тое што абодвум было цалкам відавочна, што банкаўскія карткі не патрэбныя, адзін супрацоўнік кінуўся да начальства. Праз хвіліну вярнуўся: «Сказалі адбіраць». І паслухмяныя выканаўцы пачалі выконваць зусім непатрэбную працу толькі таму, што так начальства загадала. Ніхто нават не падумаў пайсці спрачацца, адстойваць свой пункт гледжання, які быў раней агучаны ўслых.
І вось так было не толькі па банкаўскіх картках, нават па зусім простых пытаннях супрацоўнікі фінансавай міліцыі не змаглі прыняць самастойнага рашэння: бегалі да начальства і пыталіся, пыталіся, пыталіся… Не магу нават успомніць цяпер, колькі разоў.
Я зусім не прэтэндую на ісціну ў апошняй інстанцыі, але перакананы, што вось такая бяздумная выканаўчасць вядзе да дэградацыі розуму, нават калі ён будзе геніяльным.
Калі я паспрабаваў на допыце растлумачыць зусім банальныя рэчы супрацоўніку ДФР, той заявіў, што не трэба лічыць яго дурнем, так як у яго тры вышэйшыя адукацыі. Далей гэты супрацоўнік адкрыта сказаў: «Не трэба мяне блытаць! Вось у мяне тут схема, давайце прытрымлівацца яе».
Па схеме дык па схеме, галоўнае, каб не заблытаўся.
Пасля гэтага я больш не спрабаваў нешта растлумачыць выканаўцам. Толькі назіраў з цікавасцю за імі. Вось той, які з трыма вышэйшымі адукацыямі, пачаў ціха, «на кухні», абурацца адносна таго, навошта трэба пісаць так шмат пратаколаў тлумачэння шматлікіх правоў.
«У адным бы растлумачылі ўсе правы і досыць», — сказаў ён. І правільна ж сказаў. Вось толькі я чамусьці ўпэўнены, што на большае яго проста не хопіць. Ён ніколі не пойдзе да начальства адстойваць свой пункт гледжання, не будзе ініцыяваць змены ў крымінальна-працэсуальнае заканадаўства.
Вось так працуюць людзі з вышэйшай адукацыяй, нават з трыма. Прыблізна так жа ідуць справы і ў беларускай эканоміцы. Калі перад дырэктарам дзяржпрадпрыемства паўстане выбар — прытрымлівацца інструкцыі і выконваць распараджэнні начальства альбо падумаць галавой над тым, як зрабіць прадпрыемства прыбытковым, — абсалютная большасць абярэ першы варыянт. Так прасцей і бяспечней.
На больш нізкім узроўні справы ідуць яшчэ горш. Я пераканаўся ў гэтым, калі «пайшоў па этапе». Усе выканаўцы дзейнічалі дакладна па інструкцыі.
Калі прыехаў аўтазак забіраць мяне ў ІЧУ на Акрэсціна, ахоўнікі загадалі распрануцца і прысесці з голым задам два разы. Я ўсё выканаў. Маю вопратку старанна праверылі, потым дазволілі апрануцца — усё пад пільным наглядам. Пасля гэтага мне замкнулі за спінай кайданкі і завялі ў машыну. Я ехаў хвілін 10 — пад пільным наглядам ахоўніка, у цеснай клетцы, з зашпіленымі за спінай кайданкамі, не маючы магчымасці нават паварушыцца. Між тым, калі мы прыехалі ў ІЧУ, мне зноў загадалі распрануцца і зноў прысесці з голым задам двойчы. Зрабілі новую праверку маёй вопраткі, пасля чаго зноў дазволілі апрануцца.
Сэнсу ва ўсім гэтым, на маю думку, няма ніякага, бо можна было зрабіць усю працэдуру адзін раз. Але такія інструкцыі, якія паслухмяна выконваюцца. І нават пасля гэтых працэдур, каля камеры, мяне зноў абшукалі.
Якое ж было маё здзіўленне, калі ў камеры проста над дзвярыма я выявіў адтуліну, абгароджаную кратамі з металічных прутоў. Палова з іх была замацаваная чыста ўмоўна — тонкім пластом тынкоўкі. Яшчэ тры пруты проста боўталіся з адным замацаваным канцом. Я паспрабаваў выняць адзін — без праблем. Вымай хоць усё, узбройвай камеру і нападай на ахову.
Я цалкам магу зразумець празмерныя меры бяспекі і шматлікія інструкцыі, заснаваныя на шматгадовым досведзе, але не магу зразумець бяздумнага іх выканання. Бо калі-небудзь у гэтую камеру патрапіць забойца, які, нягледзячы на ўсе меры бяспекі і на шматлікія прысяданні з голым задам, возьме прут і заб'е ахоўніка. Будзе разбіральніцтва, але вінаватых не знойдуць і высновы не зробяць. Скажуць: усе дзейнічалі строга па інструкцыі.
Дарэчы, у СІЗА прысядаць з голым задам трэба ўжо тры разы — такая, як я разумею, інструкцыя. Відаць, людзі, якія пісалі гэтую інструкцыю, доследным шляхам выявілі, што парушальнікі закона, якія дайшлі да следчага ізалятара, маюць больш натрэніраваны зад, таму за два прысяданні ў іх можа нічога і не вываліцца. Трэба абавязкова тры.
Я таксама не магу зразумець, чаму дэзадарант у СІЗА можна перадаваць толькі ў цюбіку, як у зубной пасты. Я за ўсё сваё жыццё не бачыў такога дэзадаранту. Дачка абыходзіла ўсе крамы, але таксама не знайшла. Гэта калі інструкцыя пісалася, пры цару Гароху? Чаму нельга перадаць звычайны цвёрды дэзадарант, якую небяспеку ён нясе? І чаму мінеральная вада ў зялёнай пластыкавай бутэльцы, якая не праглядаецца наскрозь, таксама ўяўляе нейкую пагрозу? А вось у бясколернай пластыкавай бутэльцы — не.
Я зусім не крытыкую меры бяспекі ў пенітэнцыярнай сістэме Беларусі, бо не з'яўляюся тут спецыялістам. Магчыма, усе яны цалкам абгрунтаваныя. Але навошта яны патрэбныя, калі нават я, не будучы спецыялістам у гэтай сферы, з лёгкасцю выявіў слабыя месцы? Чаму гэтыя слабыя месцы не бачаць спецыялісты?
Усё проста: перад імі не стаіць такая задача, бо ім трэба не думаць, а трэба проста выконваць тое, што прыдумалі іншыя. Выхаванне выканаўцы, а не чалавека, які думае, дазваляе кантраляваць сітуацыю як у асобнай сістэме, так і ў цэлым па краіне, не марнуючы на гэта шмат намаганняў. Тут галоўнае —падрыхтаваць і ўкараніць, дзе толькі магчыма, падрабязную інструкцыю, а далей ужо можна не турбавацца: выканаўцы ўсё зробяць, нават калі гэта будзе няправільна і неэфектыўна. А ў выпадку чаго, ахвярнага казла заўсёды можна знайсці.
