Прырода і геапалітыка могуць узаемадзейнічаць самым непрыемным чынам. Гісторык Джэфры Паркер сцвярджаў, што змяненне ўмоў надвор’я прывяло да войнаў, рэвалюцый і ўзрушэнняў падчас доўгага глабальнага крызісу ў XVII стагоддзі. Зусім нядаўна змяненне клімату адкрыла новыя гандлёвыя шляхі, рэсурсы і суперніцтва ў Арктыцы. І цяпер Кітай, вялікая дзяржава, якая была б не супраць перабудаваць міжнародную сістэму, адчувае недахоп вады, гэта можа справакаваць канфлікты ўнутры краіны і за мяжой.
Прыродныя рэсурсы заўсёды мелі вырашальнае значэнне для эканамічнай і глабальнай магутнасці. У XIX стагоддзі маленькая краіна Вялікабрытанія вырвалася наперад, таму што яе багатыя запасы вугалю дазволілі ажыццявіць прамысловую рэвалюцыю. Брытанію ўрэшце рэшт пераўзышлі ЗША, якія выкарыстоўвалі свае велізарныя плошчы ворных зямель, велізарныя запасы нафты і іншыя рэсурсы, каб стаць эканамічным тытанам.
Тое ж тычыцца і ўздыму Кітая. Капіталістычныя рэформы, спрыяльная глабальная гандлёвая сістэма і добрая дэмаграфія — усё гэта спрыяла сусветнаму эканамічнаму росту краіны з канца 1970-х да пачатку 2000-х гадоў. Той факт, што Кітай быў амаль самадастатковы ў дачыненні да зямлі, вады і многіх відаў сыравіны, і што яго танная рабочая сіла дазваляла яму агрэсіўна эксплуатаваць гэтыя рэсурсы, таксама дапамагло апынуцца сярод лідараў у свеце.
І ўсё ж прыроднае багацце Кітая сышло ў мінулае. Як сцвярджаюць Хэл Брэндс, аглядальнік Bloomberg Opinion, з Майклам Беклі ў іх будучай кнізе «Небяспечная зона», Пекін вычарпаў многія свае рэсурсы. Дзесяць гадоў таму Кітай стаў найбуйнейшым у свеце імпарцёрам сельскагаспадарчай прадукцыі. Плошчы яго ворных зямель скарачаюцца з-за дэградацыі і празмернага выкарыстання. Імклівае развіццё таксама зрабіла Кітай найбуйнейшым у свеце імпарцёрам энерганосьбітаў: ён купляе тры чвэрці сваёй нафты за мяжой, у той час, калі Амерыка стала чыстым экспарцёрам энергіі.
Сітуацыя з воднымі рэсурсамі ў Кітаі асабліва цяжкая. Як адзначае Гопала Рэдзі, у Кітаі пражывае 20% насельніцтва зямнога шара, але пры гэтым яму даступна толькі 7% яго прэснай вады. Цэлыя рэгіёны, асабліва на поўначы, пакутуюць ад недахопу вады мацней, чым на засушлівым Блізкім Усходзе.
Тысячы рэк зніклі, у той час як індустрыялізацыя і забруджванне зрабілі непрыдатным вялікі аб'ём вады. Па некаторых ацэнках, ад 80% да 90% падземных вод Кітая і палова яго рачной вады занадта брудныя для піцця, больш за палову падземных вод і чвэрць рачной вады нават не могуць быць выкарыстаныя для прамысловасці або сельскай гаспадаркі.
Гэта дарагая праблема. Кітай вымушаны адводзіць ваду з параўнальна вільготных рэгіёнаў на поўнач, якая пакутуе ад засухі.
Паводле ацэнак экспертаў, краіна штогод губляе больш за сто мільярдаў даляраў у выніку недахопу вады. Недахоп і няўстойлівая сельская гаспадарка прыводзяць да апустыньвання вялікіх участкаў зямлі. Недахоп энергіі, звязаны з вадой, стаў звычайнай з'явай па ўсёй краіне.
Урад заахвочвае да нармавання і павышэння эфектыўнасці выкарыстання водных рэсурсаў, але гэтага недастаткова для вырашэння праблемы. У гэтым месяцы кітайскія ўлады абвясцілі, што Гуанчжоў і Шэньчжэнь — два буйныя гарады ў адносна багатай на ваду дэльце ракі Чжуцзян — сутыкнуцца з моцнай засухай у наступным годзе.
Эканамічныя і палітычныя наступствы выклікаюць трывогу. Праблемы з рэсурсамі ў Кітаі далучыліся да шэрагу іншых праблем: дэмаграфічнага спаду, усё больш задушлівага палітычнага клімату, спынення або адмены многіх ключавых эканамічных рэформаў — каб выклікаць запаволенне, якое мела прыкметныя наступствы яшчэ да таго, як прыйшоў COVID. Сацыяльны дагавор Кітая пройдзе шматлікія выпрабаванні па меры таго, як вычарпанне рэсурсаў будзе ўзмацняць барацьбу за іх размеркаванне.
У 2005 годзе прэм'ер-міністр Вэнь Цзябаа заявіў, што недахоп вады пагражае «самому выжыванню кітайскай нацыі». Міністр водных рэсурсаў заявіў, што Кітай павінен «змагацца за кожную кроплю вады ці памерці». Калі адкінуць гіпербалу, то недахоп рэсурсаў і палітычная нестабільнасць часта ідуць поплеч.
Следам можа рушыць узмацненне знешняй напружанасці.
Спецыялісты па Кітаі асцерагаюцца, што, калі Камуністычная партыя Кітая адчуе сябе няўпэўнена ўнутры краіны, яна можа накінуцца на сваіх міжнародных канкурэнтаў. Нават калі гэтага недастаткова, праблемы з вадой выклікаюць геапалітычныя рознагалоссі.
Большая частка прэснай вады Кітая сканцэнтраваная ў такіх раёнах, як Тыбет, які камуністычны ўрад захапіў сілай пасля прыходу да ўлады ў 1949 годзе. На працягу многіх гадоў Кітай спрабаваў вырашыць свае праблемы з рэсурсамі шляхам прымусу і збяднення сваіх суседзяў.
Пабудаваўшы серыю гіганцкіх плацін на рацэ Меконг, Пекін выклікаў частыя засухі і разбуральныя паводкі ў краінах Паўднёва-Усходняй Азіі, такіх як Тайланд і Лаос, якія залежаць ад гэтага воднага шляху. Адвод рэк у Сіньцзяні прывёў да разбуральных наступстваў у іх ніжнім цячэнні ў Цэнтральнай Азіі.
Расце напружанасць у Гімалаях, бо Кітай мае план перакрыць ключавыя воды на іх шляху ў Індыю, пакінуўшы гэтую краіну (і Бангладэш) у пройгрышы. Як выказаўся індыйскі стратэгічны аналітык Брахма Чэлані, «тэрытарыяльнае пашырэнне Кітая ў Паўднёва-Кітайскім моры і Гімалаях… суправаджалася ўтоенымі намаганнямі па прысваенні водных рэсурсаў у транснацыянальных рачных басейнах».
Іншымі словамі, чым мацней чагосьці прагне Кітай, тым больш непрыемным з геапалітычнага пункту гледжання ён можа стаць.
