Наталля Хершэ пакуль амаль не фатаграфуецца. Прызнаецца, што не прывыкла бачыць сябе такой.
«Мяне шакавалі туалеты ў Гомелі. Гэта прыніжэнне»
«Наша Ніва»: Як гэтыя паўтара года ў зняволенні змянілі вас?
Наталля Хершэ: Я лічу, што калі змены і ёсць, то ў станоўчы бок. Маё прыватнае жыццё стала для мяне больш ясным. Што тычыцца рэжыму, для мяне ён адкрыўся знутры, цяпер зразумелыя некаторыя механізмы, і я дагэтуль не прымірылася з імі. Але азлаблення ў мяне няма, ніколькі.
«НН»: Ці моцна гэта адбілася на здароўі?
НХ: Думаю, так. Мяне чакаюць у бліжэйшыя тыдні наведванні дактароў. Трэба абследаваць суставы ў назе, якія запаліліся, заняцца лячэннем скуры галавы. Але я дастаткова займалася спортам за кратамі, па паўгадзіны два разы на дзень. Таму я адчуваю сябе дастаткова добра. Канечне, варта заняцца сваім харчаваннем, больш пратэіну ўжываць, каб нарошчваць мышцы.
Я з задавальненнем цяпер снедаю. Гэта мой самы любімы прыём ежы за дзень. Мой класічны сняданак — аўсяная каша з арэхамі і ягадамі, цёплае яйка ўсмятку, апельсінавы сок, кава, тост з маслам, мяккім сырам і клубнічным джэмам. Даволі важкі сняданак атрымліваецца (усміхаецца).
«НН»: У магілёўскую турму вельмі рэдка трапляюць жанчыны. Што гэта за месца?
НХ: Я б не сказала, што яно было самым горшым.
Большы шок у мяне выклікала калонія. Я была шчаслівая, калі камісія агучыла, што мяне адпраўляюць у Магілёў, яшчэ не ведаючы, як там насамрэч. Я сказала ўсёй камісіі: «Вялікі вам дзякуй!»
Для мяне гэта было пазітыўна ў тым плане, што я пакідаю Гомель, дзе жыццё зняволенага насычанае вялікім стрэсам. Чалавек пастаўлены ў такія ўмовы, што яго арганізм 24 гадзіны на суткі знаходзіцца ў стрэсе. Нават калі ты спіш — ноччу праз кожныя дзве гадзіны заходзіць дзяжурны і лічыць людзей па ложках. Некаторыя пры гэтым уключалі святло.
Наталля Хершэ правяла ў зняволенні 17 месяцаў
У адным пакоі 28—30 спальных месцаў. Людзі абмежаваныя часам — увечары перад сном ты можаш або выпіць чай, або памыцца — выбірай. Абодва гэтыя дзеянні ты не паспееш выканаць.
Мяне шакавалі туалеты ў Гомелі. Гэта прыніжэнне. Восем унітазаў і няма дзвярэй. Ёсць пару месцаў, якія занавешваюцца, а астатнія не. Добра, што там стаіць перагародка паміж імі, але бывалі выпадкі, калі мы адна насупраць адной сядзім на гаршчку.
«НН»: Як выглядала камера ў Магілёве?
НХ: Было што параўноўваць — Валадарка, па сутнасці, тая ж турма, што і ў Магілёве. Адзінае, я лічыла, гэта з разраду люкс, што мяне пасялілі адну ў шасцімеснай камеры. Разглядаю гэта як пазітыўныя абставіны. У мяне было дастаткова часу, каб чытаць, займацца сваімі справамі. Я не павінна была працаваць.
Была рада, што нават самы маленькі з дворыкаў дазваляў займацца спортам — я бегала.
«НН»: Самы страшны дзень за кратамі — які?
НХ: ШІЗА — я сабе яго інакш уяўляла. У рэальнасці мне ніхто не збіраўся аказваць медыцынскую дапамогу ў той жа дзень, як я яе патрабавала, і наогул не было вядома, ці ты яе атрымаеш. Мне было страшна ў тыя моманты — што маё здароўе можа прыйсці ў такі стан, што спатрэбіцца больш сур’ёзнае ўмяшальніцтва.
«НН»: Як не звар’яцець за паўтары месяцы ў ШІЗА?
НХ: Я была цалкам паглыбленая ў свае думкі, перажыванні, мінулае і будучыню. Час ішоў ад сняданка да абеду, ад абеду да вячэры. Вельмі чакала світанку.
Спаць было немагчыма, бо холадна, у цябе няма ні падушкі, ні матраца, толькі вафельны кухонны ручнік. Пад галаву я часам клала абутак, які там выдавалі. Але спаць ўсё адно было немагчыма, таму я займалася спортам. Калі ты сагрэешся за хвілін дваццаць, на столькі ж пасля можаш заснуць.
Пасля некалькіх дзён без нармальнага сну я днём аднойчы выключылася, упала і пабіла галаву аб нары. Апрытомнела на падлозе, ішла кроў. Дзяжурная мяне заўважыла, спытала, у чым справа. Выклікалі медыцынскі персанал. Мне апрацавалі рану… і завялі назад.
«Качанава са мной не сустракалася»
«НН»: Хадзілі чуткі, што ў гомельскую калонію да вас асабіста прыязджала Наталля Качанава. Ці праўда гэта?
НХ: Са мной яна не сустракалася. Здаецца, перад маім ад’ездам у Магілёў яна прыязджала, але я толькі потым пачула пра гэта.
«НН»: А хтосьці з высокіх чыноўнікаў ці сілавікоў з вамі сустракаўся?
НХ: Пасля таго, як я на сустрэчы з амбасадарам апісала ўсё, што мне давялося перажыць, прыехаў прадстаўнік Генпракуратуры.
Гэты чалавек быў у масцы і паводзіў сябе вельмі нервова, увесь час яе наверх дзёргаў, баяўся, напэўна, што я яго запомню. Але я яго запомніла.
Ён калі зайшоў, кажа: «Асуджаная Хер…» І бачна, яго распірае ад жарту, які ён прыдумаў.
«НН»: Вам тройчы прапаноўвалі напісаць прашэнне аб памілаванні. Як гэта выглядала?
НХ: Першы раз якраз гэты прадстаўнік пракуратуры і прапанаваў. Але сказаў, што для памілавання трэба шыць форму.
Я яму з усмешкай адказала: «Забудзьцеся, не збіраюся пісаць, гэта не пра мяне наогул».
Прайшло некалькі дзён — прыязджае наступны пракурор па маёй скарзе. Дакладней, ён сказаў, што праязджаў міма. Ён апісваў маю будучыню: «Вы ведаеце, што вас адправяць у Магілёў у турму і вы выйдзеце праз дзесяць год, калі не будзеце слухацца?»
І ў канцы размовы намякнуў: «Чуў, што палітычныя могуць і не шыць форму, галоўнае, каб яны напісалі прашэнне аб памілаванні».
Пасля начальнік калоніі са мной размаўляў, начальнік аператыўнага аддзела спрабаваў пераканаць. Ён не разумеў: «У вас такія магчымасці выйсці на волю, у вас жа дзеці — чаму вы не хочаце?»
Я хацела на волю, кожны нармальны чалавек гэтага хацеў бы. Але мне асабіста было не ўсё роўна, якім чынам. Любой цаной — гэта не для мяне. Напісаць прашэнне — гэта раўназначна таму, каб здрадзіць самой сабе.
«НН»: Чаму вы настойліва адмаўляліся шыць форму сілавікам? У калоніі, дзе тваё выжыванне напрамую залежыць ад адміністрацыі, многія пагадзіліся б з тымі правіламі, проста каб захаваць сябе.
НХ: Рашэнне не шыць форму я прыняла задоўга да таго, як прыехала ў калонію. Я пра гэта абвясціла ў першы ж дзень пасля апеляцыйнага суда. Адмовілася, бо не збіралася сваёй працай служыць гэтай уладзе, пагаджацца з той хлуснёй, якую яна прапагандуе. Маё рашэнне было нязменным.
Тым больш, калі я адчула фізічнае недамаганне, знаходзячыся ў ШІЗА. Тады я ўжо наогул не бачыла сэнсу пагаджацца. То-бок ты трымалася такой пазіцыі, пасядзела дзесяць дзён у ШІЗА, і цяпер будзеш шыць форму? Атрымліваецца, ШІЗА цябе выправіла? Такога быць не можа!
Тое, што я прайшла, гэта катаванні — я інакш гэта назваць не магу.
У адзін з дзён у перапынку паміж тэрмінамі ў ШІЗА ў зале праслухвалі перадачу на тэму псіхалагічнай трываласці. Там дыктар казаў, што ёсць выпадкі, калі чалавек не ламаецца і нягледзячы на тое, што пазіцыя, якой ён трымаецца, прыносіць яму фізічныя пакуты, ён стаіць на сваім. Я пачула і падумала: гэта ж пра мяне.
«Жанчыны з атрада набылі мне паперу і незаўважна кінулі ў мае рэчы»
«НН»: Як да вас ставіліся ў атрадзе?
НХ: Спачатку жанчыны не разумелі мяне. Бо адміністрацыя спрабавала праз іх паўплываць на мяне. Мяне пасялілі ў пакой з жанчынай, якая супрацоўнічала з аператыўнымі работнікамі калоніі і перадавала ім нашы размовы.
Яна спрабавала выклікаць у мяне фізічную агрэсію. Калі ў нас пачыналася спрэчка, падыходзіла да мяне твар да твару і крычала, разлічваючы, што я яе ўдару. Але я не ўступаю ў такія канфлікты.
«НН»: З кімсьці пасябраваць удалося?
НХ: Сяброўства там асабліва няма. Лепшыя адносіны, канечне, з паплечніцамі — Вольгай Класкоўскай, Кацяй Андрэевай. З Кацяй мы менш камунікавалі, бо яна пазней прыехала.
Добрыя чалавечыя адносіны былі. Раскажу такую гісторыю. Калі я знаходзілася ў ШІЗА, у мяне заканчвалася туалетная папера. А ў калоніі туалетнай паперы выдаецца крыху на месяц кожнаму зняволенаму. Калі не хапае, трэба купляць самому. Але я сядзела ў ШІЗА і не мела магчымасці закупляцца.
Жанчыны з атрада набылі мне паперу і незаўважна кінулі ў мае рэчы. Адміністрацыя гэтага чакала. Яны пасля выклікалі гэтых дзвюх жанчын і пыталіся, чаму яны так зрабілі. У адной з іх было ўсяго тры рублі на рахунку.
Мне паперы хапіла. Але ў суседняй камеры сядзела дзяўчына, і я чула, як яна казала, што ў яе папера скончылася. Дзяжурная пазваніла ў атрад, папрасіла прынесці — аказалася, у той дзяўчыны больш няма. І ўсё.
Я праз сценку ўмяшалася: «Вы разумееце, што гэта прыніжэнне чалавечай годнасці?»
«Так, але што я магу зрабіць», — апраўдвалася дзяжурная.
«НН»: Да вас шмат лістоў дайшло?
НХ: Больш за ўсё даходзіла на Валадарцы. У калоніі — адзінкі. Мог быць тыдзень, што наогул ніводнага ліста не аддавалі, на наступны маглі два аддаць. У асноўным — ад блізкай сяброўкі і ад брата. Кола маіх карэспандэнтаў было вельмі абмежаваным.
Вельмі рэдка ліст ад выпадковага чалавека трапляў. Хаця я атрымала некалькі лістоў з Германіі. Часам мне аддавалі толькі пустыя канверты ці чыстыя паштоўкі, без саміх лістоў.
Аднойчы дайшоў ліст ад брата, дзе палова сказа была сцёртая брытвай. Але на прасвет я ўсё адно змагла прачытаць. Гэты ўчынак адміністрацыі мяне ў такое захапленне прывёў. Я напісала ўдзячнасць намесніку начальніка турмы, які быў старшынёй цэнзарнай камісіі, за павышэнне маёй самаацэнкі (усміхаецца). Маўляў, маёй карэспандэнцыі надаецца такая ўвага, што я палічыла сябе важным дзяржаўным дзеячам.
«Не ведаю, ці гатовая даць Роберту другі шанец»
«НН»: Вы расказвалі, што да вас у Гомель прыязджаў Роберт. Ці адбылося тое спатканне, яго пусцілі?
НХ: Так. Я думаю, адміністрацыя вырашыла выкарыстаць гэтую сустрэчу, ведаючы, што ён за тое, каб я напісала прашэнне аб памілаванні, каб магла хутчэй выйсці. Але яны ж яшчэ мяне не ведалі.
Я не вельмі хацела гэтай сустрэчы. Радавалася, канечне, але не ведала, як сябе буду адчуваць, калі ўбачу блізкага чалавека, а праз чатыры гадзіны яго зноў не будзе.
Але ўсё нармальна прайшло. Пасля гэтага я правяла час ў роздумах — што мне трэба ад адносін, узважыла ўсе за і супраць.
«НН»: Гэта было да ліста, дзе Роберт парваў з вамі?
НХ: Да ліста, у ліпені.
«НН»: Вы яшчэ верыце ў сапраўднае каханне?
НХ: Безумоўна, пра што гаворка (усміхаецца)! Каханне ёсць, і гэта самае галоўнае пачуцце ў жыцці чалавека. Любоў павінна прысутнічаць паўсюль.
«НН»: Вы Роберту гатовыя даць другі шанец?
НХ: Я не ведаю…
«Што значыць, дарэмная ахвяра? Такой думкі ў мяне не было»
«НН»: Што дапамагло вытрымаць усё, што вам выпала?
НХ: Мая вера. У магілёўскай турме я чытала духоўную літаратуру. Не хачу казаць, што я такая набожная, але вера заўсёды прысутнічала ў маім жыцці.
За кратамі я ўпершыню прачытала «Архіпелаг ГУЛАГ» Салжаніцына. Гэта мяне вельмі ўразіла.
Пасля я ўсім прадстаўнікам адміністрацыі раіла: прачытайце, вы пазнаеце сябе. Наогул, мэта нашага грамадства — пераасэнсаваць гэтыя сто год і асудзіць калі не людзей, якія рабілі гэта, то іх учынкі. Толькі пасля гэтага наша грамадства ачысціцца. Інакш сітуацыя будзе паўтарацца.
«НН»: Ад каго ў вас такі характар?
НХ: Таксама ў сябе пытаюся. Думаю, нязломнасць — гэта ад таты, а бясстрашша — ад мамы.
«НН»: Вы пасля выбараў былі ў роднай Оршы. Якім гэты горад пабачылі?
НХ: У мяне ён шмат радасці не выклікаў. Я не заўважыла нічога такога, што адбывалася ў Мінску. Можа, таму што была там усяго адзін дзень.
«НН»: Ці шкадуеце, што вашы паўтара года прайшлі так? Пратэстаў больш няма, ні новых выбараў, ні судоў над сілавікамі, якія чынілі гвалт, не адбылося. Ці закрадалася думка, што ваша ахвяра — дарэмная?
НХ: Такой думкі ў мяне не было. Што значыць, дарэмная? Усё мае сувязь. Дакладна, для мяне як для асобы гэта не дарма — я шмат чаго адкрыла для сябе, перагледзела жыццё.
Наўрад ці на волі ў мяне хапіла б столькі часу і ход маіх думак развіваўся б так, як было ў гэтыя сямнаццаць месяцаў. А ў плане карысці для агульнай справы… Я, канечне, была адрэзаная ад навін, але мне здаецца, наступствы майго ўчынку застануцца.
Чытайце яшчэ:
Наталля Хершэ: Цяпер я больш за ўсё на свеце радуюся ванне
«У аэрапорт прывезлі ў турэмнай робе». Брат палітзняволенай Хершэ пра яе вызваленне
«У мяне ўжо гэта адбалела». Палітзняволеная Наталля Хершэ — пра разрыў адносін з мужам
«У Швейцарыі ў яе было цудоўнае жыццё, але яна лічыла, што цяпер мусіць быць на радзіме». Хто такая Наталля Хершэ, якую пасадзілі за сарваную балаклаву
Наталля Хершэ, асуджаная за сарваную балаклаву, паўтара месяца правяла ў ШІЗА
