«Адзінае, што можна зараз зрабіць — перастаць бачыць сябе вінцікам, адшукаць кропку для маральнай пазіцыі. Я з жахам назіраю, як распаўсюджваецца рэакцыя беларусаў, адзін і той жа тэкст, пад капірку: я, грамадзянін Рэспублікі Беларусь, не маю да гэтага ніякага дачынення, калі ласка, не лічыце мяне саўдзельнікам, — сказаў Чалы.
Я разумею, што выклікае такую рэакцыю, але гэта інфантыльная рэакцыя на катастрофу, на стрэс. Вы б яшчэ напісалі: «Увогуле, не лічыце мяне беларусам»!
Ужо прыдумана шмат канцэптаў, з дапамогай якіх людзі знаходзяць самаапраўданне.
Гэта і канцэпт акупацыі — я бачыў, як яго выкарыстоўвалі даўно. З’явіўся і больш удасканалены варыянт: «двайная акупацыя». Напэўна, Лукашэнка акупаваны Пуціным, а ўсе астатнія — Лукашэнкам.
Гэта і «канцлагер, у якім мы ўсе знаходзімся», і апафеоз — малюнак у Фэйсбуку, катаванне калесаваннем, з нейкім подпісам, які не памятаю даслоўна, але сэнс такі: а што я магу?
І агромністая колькасць людзей, якія думаюць незалежна, самастойна, адзін за адным посцяць яе.
Чалы падкрэслівае: украінская прапаганда транслюе мэсэджы пра салідарнасць, гераізм і ахвярнасць, гэта тое, што мы бачым паўсюль. А наша беларуская трыяда — замест салідарнасці разрозненасць, замест гераізму — «наша любімае паражэнства», замест ахвярнасці — віктымнасць.
«Зараз шмат эмоцый: і пачуццё віны, і сорам, і проста экзістэнцыйны жах. Ёсць розныя спосабы пераадолець іх. І мяне непакоіць, што дэфолтны спосаб беларусаў, гэта [вось такі].
І гэта не «глыбінны народ», гэта тыя, хто піша ў фэйсбуку.
Гэтае паражэнства — феномен не лукашэнкаўскай Беларусі. Віктымнасць — феномен не савецкай Беларусіі. Мяне заўсёды выбешвала, што нацыянальны наратыў звальваўся ў «жалобу і галечу», «тры лыжкі заціркі».
Чалы задаецца пытаннямі: чаму мы не згадваем вопыт самаарганізацыі часоў каранавіруса? Вопыт выбараў?
«Я ведаю, што агромністая колькасць людзей, слухаючы мяне, вырашыць, што гэта не пра іх. «Мы — не яны» — гэта самая першая базавая рэакцыя, у духу «мая хата з краю», у духу «я ні пры чым». І самае галоўнае, чаму гутарка пра прапрацоўку траўматычнага вопыту, і чаму я называю гэтую рэакцыю інфантыльнай.
Таму, што адзіная прадуктыўная рэакцыя на гэты нацыянальны сорам, нацыянальнае прыніжэнне, гэта не дэматывацыя, «а можна я пасяджу на дупе роўна», як зараз хваляцца нашы салдаты, выдаючы гэта за подзвіг. Не дэматывацыя, а пераход у нейкае дзеянне: штодзённае, малое дзеянне, хаця б дзеля таго, каб потым мы маглі не толькі глядзець у люстэрка, але і глядзець адно аднаму ў вочы, — кажа Сяргей Чалы. —
Сёння момант маральнага і экзістэнцыйнага выбару эпічных маштабаў. Дзе кожны мусіць заглянуць у сваю душу і знайсці выхад не ў выглядзе параліча волі, а ў выглядзе хай самага малога, але нейкага дзеяння. І добра было б, каб гэтае дзеянне было сумесным, калектыўным, салідарным.
Мне цяжка даюцца гэтыя словы, але яшчэ раз напомню гэтую трыяду: салідарнасць, гераізм, ахвярнасць. Супраць разрозненасці, паражэнства і віктымнасці.
У гэтым жаху няма ніякага компасу, акрамя маральнага. І гэта выклік для кожнага. Проста для таго, каб пасля глядзець у вочы самім сабе і адно аднаму», — кажа Чалы.
