— Ты спіш? Уставай, Расея пачала вайну з Украінай.
У чацвер абвяшчэнне вайны я праспала. Мая суседка паднялася а пятай раніцы, калі была першая бамбёжка, і праз некалькі гадзін разбудзіла мяне.
— Як вайна? — крычала я ёй.
Хто б і што ні казаў, але шмат людзей да апошняга не верылі, што Пуцін нападзе на Украіну. І я не выключэнне. За некалькі дзён да пачатку вайны абмяркоўвала з гаспадаром кватэры, у якой жыла ў Кіеве, магчымыя «планы» Пуціна. Мы не разглядалі іх як рэальны сцэнар.
Я выбегла з дому, каб зняць крыху грошай з банкаўскай карткі. Ля банкамата была вялізная чарга. Мяне ладна трэсла — ці то ад холаду, ці то ад стрэсу.
«Подивіться, він бере багато грошей. Люди, будьмо людьми, всім не вистачає…», — сказала жанчына за мною.
Прастаяла я каля дзвюх гадзін. Зняла некалькі тысяч грыўняў (каля 200 беларускіх рублёў). Іх якраз потым хапіла на бензін да польскай мяжы і на ежу на запраўках.
Пакуль была ў чарзе, назірала, як людзі грузяць заплечнікі і валізкі ў машыны і як нясуць з крам вялізныя пакеты з прадуктамі. Назірала і дзівілася, з якім спакоем гэта рабілі ўкраінцы. Як яны адкінулі разгубленасць і сабраліся з сіламі.
Кіеў — Ірпень. «Ваш продав землю під війну… Нічого, зараз вас завезу, візьму автомат і піду на війну»
Вярнулася дадому і стала пакаваць рэчы. Кінула ў чамадан дзве байкі, штаны, лекі, некалькі маек. Прыкладна ў 9:30 па кіеўскім часе выйшла з дому.
Уваход у метро — бясплатны. Ужо некалькі людзей на маёй станцыі сядзелі там з рэчамі. Нікуды ехаць яны не збіраліся, вырашылі выкарыстоўваць метро ў якасці бамбасховішча.
«Каб толькі ўсім хапіла месца», — падумала я.
Пасля — тры гадзіны на прыпынку ў чаканні маршруткі да Ірпеня, што ў Кіеўскай вобласці. Міма праязджала ўкраінская вайсковая тэхніка. Стаяў характэрны грукат, у мяне наварочваліся слёзы. Людзі на прыпынку глядзелі на танкістаў, а яны на іх.
«Які молоді хлопці…» — сказаў нехта побач са мной.
Дзве маршруткі, якія пад’ехалі, не змясцілі ўсіх ахвотных — людзі проста выпадалі з дзвярэй. Пачалася паніка. Надзея патрапіць у транспарт у мяне знікла.
Я пайшла пешшу да запраўкі, каб падзарадзіць тэлефон і паспрабаваць выклікаць таксі. Там ужо прадавалі паліва толькі для вайсковай тэхнікі, у краме было шмат украінскіх вайскоўцаў са зброяй. У мяне па спіне прабеглі «мурашкі».
У мабільных дадатках для выкліку таксі было відаць, што ўсе машыны занятыя. Я вырашыла шукаць нумары тэлефонаў і званіць. Пашанцавала: адзін з кіроўцаў ехаў у тым жа напрамку, што і я, і вырашыў узяць маю замову, каб «адбіць» грошы за бензін. Пакуль ехалі, разгаварыліся.
— Ви якось кажете інакше. Ви не українка?
— Я з Беларусі.
— Ваш продав землю під війну… Нічого, зараз вас завезу, візьму автомат і піду на війну.
Дабралася да Ірпені. 26 кіламетраў занялі чатыры гадзіны праз вялікія заторы. Што далей? Плану па выездзе ў мяне не было. Разам з калегай, да якой я зайшла ў кватэру пагрэцца, сталі маніторыць магчымыя варыянты. Выручыла сяброўка-беларуска: яны з дзіцем ехалі праз Ірпень.
— У нас ёсць адно свабоднае месца ў машыне. Паедзеш? Але з рэчаў можаш узяць толькі тое, што ўлезе табе на калені.
Я хутка пераклала рэчы ў маленькі чамадан, астатняе пакінула ў кватэры калегі.
Ірпень — Бярдзічаў. «Цяпер паліцыя на аварыі прыязджаць не будзе»
Вырашылі, што наш канцавы пункт — пункт пропуску Кракавец, на мяжы з Польшчай. Да яго было каля 600 кіламетраў. Але хутка стала зразумела, што шлях зойме некалькі дзён, бо на дарогах вялізныя заторы. Мы рухаліся па некалькі кіламетраў за гадзіну, у некаторых кіроўцаў здавалі нервы і яны выязджалі на сустрэчныя палосы. Пакуль ехала, бачыла не адну аварыю.
— Цяпер паліцыя на аварыі прыязджаць не будзе. Казалі пра гэта, — заўважыў сусед у машыне.
Так як мы былі з маленькім дзіцем, вырашылі спыніцца на ноч у горадзе Бярдзічаў. Ён знаходзіцца за 250 кіламетраў ад Кіева. Сярод свабодных нумароў быў толькі люкс. Каштаваў ён 1200 грыўняў (гэта 124 беларускія рублі). У яго павінны былі засяліць гасцей са Швейцарыі, але яны па зразумелых прычынах не прыехалі.
Як толькі я зайшла ў нумар, упала ад стомы на канапу і заснула.
Бярдзічаў — Кракавец. «Не ведаю, што будзе заўтра раніцай. Але ведай, што я цябе кахаў»
Раніцай 25 лютага мы выехалі з Бярдзічава. Вырашылі, што спыняцца больш не будзем — трэба дабрацца да мяжы з Польшчай. Уключылі радыё, якое дзе-нідзе знікала. Мне падавалася, што я здымаюся ў фільме з нейкім страшным сюжэтам, і зараз якраз была сцэна з сумнымі навінамі па радыё.
Зноў вялізныя заторы. Праз нейкі час у нас стаў сканчвацца бензін. Мы спыніліся на запраўцы, на якой было напісана «Паліва з Беларусі». Там абслугоўвалі звычайныя машыны. Бензіну хапіла толькі на нас і яшчэ два аўто.
Праз некалькі кіламетраў мы спыніліся каля кіёскаў і кафэ. Людзі раздавалі бясплатна булачкі і каву. Побач рыбны рынак — купілі некалькі рыбных катлет з дзіўнай ікры.
Тут мне прыляцела паведамленне ў месенджары. Ад хлопца, які вельмі даўно быў у мяне закаханы.
«Не ведаю, што будзе заўтра раніцай. Але ведай, што ў нейкі момант жыцця я цябе кахаў па-сапраўднаму», — напісаў ён.
«Яшчэ не паміраю!» — адказала яму.
У гэты момант пачалі слязіцца вочы. Прачытала паведамленне ўслых — цяпер мы плакалі ўсе разам.
«Я не ведаю, дзе зараз наш дом»
Ехалі да мяжы і дзень, і ноч праз маленькія гарады, вёскі і лясы. Так больш бяспечна, бо калі стаяць на трасе з калонай вайсковай тэхнікі, можна трапіць пад абстрэл. Уначы атрымалася заснуць на гадзіну. Прачыналася ад болю, мае ногі зацяклі, і я іх даўно перастала адчуваць.
На заднім сядзенні ў нас дзіця, якое мужна перажывае трагедыю разам з намі. За ўсю дарогу дзяўчынка плакала толькі некалькі разоў.
— Мама, дадому, дадому …
— Я не ведаю, дзе зараз наш дом, — адказвала мая сяброўка.
Пад'ехалі мы да мяжы раніцай 26 лютага. Сталі ў чаргу з машын. Да пункта пропуску заставаўся 21 кіламетр. Гляджу ў акно: людзі з чамаданамі і рукзакамі ідуць пешшу ўздоўж трасы.
Разумею, што трэба таксама ісці — інакш хутчэй не прарвацца. Па часе дарога пешшу займае каля пяці гадзін. Мы пакідаем нашага кіроўцу з машынай у чарзе, бярэм рэчы і невялікі запас ежы. Частку свайго аддзення я пакідаю ў машыне. Не бяда. Галоўнае — выбрацца.
У сяброўкі здараецца істэрыка. Ёй прылятаюць флэшбэкі — раней яна бегла з Беларусі, а цяпер у нас ва ўсіх забралі дом ва Украіне, і мы зноў вымушаны бегчы. Чакаю, пакуль супакоіцца. А сама таксама пра гэта думаю, пакуль прывязваю шалікам да заплечніка сяброўкі гаршчок для яе дачкі.
«Раней я так свае суткі на Акрэсціна лічыла, а зараз кіламетры да мяжы»
Праходзім першыя некалькі кіламетраў і спыняемся адпачыць. Купляем ваду і крыху ежы ў мясцовай маленькай краме. Пакуль сяброўка стаіць у чарзе, я спрабую пацешыць дзіця. Тут падыходзіць мужчына.
— Ваша дитина? Я підвезу вас пару кілометрів.
Хапаем рэчы, садзімся ў мікрааўтобус, набіты людзьмі. Нас падвозяць да наступнай маленькай крамы.
— Колькі нам яшчэ засталося? — пытае ў мяне сяброўка.
— Каля 13 кіламетраў.
— Ты мне кажы, калі ласка, калі ўсё будзе менш і менш.
— Добра. Раней я так свае суткі на Акрэсціна лічыла, а зараз кіламетры да мяжы, — адказваю я.
У маіх чаравіках пачало нешта хлюпаць. Як пазней аказалася, я сцерла ногі ў кроў. Пакуль ішла, болю не адчувала зусім. Праз некалькі гадзін за спінай засталося яшчэ колькі кіламетраў. Мы сталі ісці крыху павольней, бо стаміліся.
Тут спынілася машына, кіроўца прапанаваў нас падвезці. Ён жыве ў вёсцы непадалёк.
Селі ў машыну. На сустрэчную паласу выйшлі тры мужчыны і перагарадзілі нам дарогу.
— Турыстаў узяў? — спытаў адзін з іх.
Кіроўца паказаў ім пашпарт з прапіскай.
— Сам едзь, а іх высаджвай.
«Боршч прывёз мясцовы ксёндз. Гэта быў самы смачны суп у маім жыцці»
На пункце з гуманітарнай дапамогай у маленькіх літровых слоічках раздавалі боршч. Прывёз яго мясцовы ксёндз. Здаецца, гэта быў самы смачны боршч у маім жыцці.
На наступным пункце стаяў маленькі жоўты аўтобус, які вывозіў жанчын і дзяцей да мяжы. Заставалася каля пяці-шасці кіламетраў. Мы падбеглі і паспелі ў яго залезці.
Калі мы апынуліся каля пераходу, убачылі вялізную колькасць людзей, якія сядзелі на траве і чакалі. Амаль адразу аб'явілі, што зараз будуць прапускаць дзяцей да трох гадоў. Мы абняліся з сяброўкай і развіталіся. Я засталася адна.
Набліжалася ноч. Я разумела, што хутчэй за ўсё правяду яе на вуліцы. У будынак запраўкі, дзе можна было б пагрэцца, стаяла чарга. Пашанцавала, што я заўважыла маленькі страхавы вагончык каля трасы.
Нас з яшчэ адной украінкай упусцілі ўнутр. Мы дасталі з чамаданаў усё адзенне і нацягнулі на сябе. Ноч мы правялі ў гэтым вагончыку. Размаўлялі, плакалі, абдымаліся і чакалі раніцы.
«Мы не змерзлі. Усё нармальна», — супакойвала я сябе.
Рукі ладна дрыжэлі і гарбату мне налівалі напалову кубка, каб не разліла і не апяклася.
А 5-й гадзіне раніцы мы пайшлі прасіцца ў аўтобусы, каб яны перавезлі нас праз пункт пропуску. Першыя некалькі ўжо былі забітыя. Узяў нас той, які стаяў восьмым у чарзе. У аўтобус мы селі а 8-й, а 14-й перасеклі польскую мяжу.
Пасля, пакуль ехала да Кракава, гэтыя некалькі гадзін думала пра тысячы ўкраінцаў, якія страцілі дом, як многія беларусы ў 2020 годзе, пра тых, хто сышоў ваяваць, і тых, хто, нягледзячы ні на што, застаецца ва Украіне.
Думала я і пра беларусаў, якія выйшлі на пратэсты супраць вайны, нават падчас рэпрэсій ў краіне. Спрабавала ўсвядоміць, што мы зараз краіна-саўдзельнік. Лукашэнка прадаў краіну пад вайну — такую цану ён заплаціў Пуціну за падтрымку падчас выбараў у 2020 годзе.
Чытайце таксама:
Да і пасля. Як змяніліся ўкраінскія гарады пасля расійскага ўварвання
«Мне сорамна, што з нашай зямлі ляцяць ракеты ў бок мірных людзей». Паляшучка звярнулася з лістом-пратэстам у адміністрацыю Лукашэнкі
Маці беларускага салдата: «Мы гатовыя нават ехаць да яго ў вайсковую частку і стаяць там, каб калону не пускаць»
