З серыі «Знакі прыпынку».
На гадавіне па Будзінасу ў Дудутках спаткаўся, нарэшце, з Казуліным, з якім не бачыўся з дня пахавання ягонай жонкі. Ён і тады ўжо быў ціхі, а цяпер зусім сцішэў. Не Казулін, а цень ягоны.
«Турма — не маці», — во што праўда.
Пытаюся: «Ты здароўем сваім пасля турмы займаўся? Хоць які‑небудзь медагляд зрабіў?..» Аказалася, не. Дома рабіць асцерагаецца, а за мяжой ніхто не прапануе. Ні амерыканцы, да якіх толькі што ён злятаў па запрашэнні іх прэзідэнта (дарэчы, білет на самалёт для героя барацьбы з апошняй еўрапейскай дыктатурай, запрошанага прэзідэнтам ЗША, — эканомклас, ногі не выцягнуць), ні немцы, якія раней, калі ён быў яшчэ ў турме, абяцалі малочныя рэкі й кісельныя берагі. Папрасіў мяне з кім‑небудзь пра гэта (медагляд) перагаварыць, самому няёмка.
Найістотнае, як мне здалося, чаго ў ім не стала, — штоімгненнай зацікаўленасці ў самім сабе. Гэта небяспечна для любога і кожнага, а ўжо для публічнага чалавека, палітыка…
Назаўтра я патэлефанаваў Мілінкевічу, каб сустрэцца… Мілінкевіч, падобна было, чакаў ад сустрэчы нечага большага, але, калі я сказаў, што прыйшоў толькі з адным: з праблемай здароўя Казуліна — не здзівіўся. Ці пастараўся не здзівіцца і абяцаў дапамагчы. Як мне здалося, шчыра.
Для палітыка галоўнае не тое, хто ён ёсць, а тое, кім ён здаецца.
У гэтым Мілінкевіч у Казуліна значна выйграе (як Лукашэнка ў іх абодвух — і ва ўсіх).
* * *
Неяк з Максімам Танкам ішлі мы па прынарачанскім лесе і выйшлі на дзіўны ўзлесак, дзе кружком, нібы ў даўнім друвіскім танцы, стаялі ці не ўсе дрэвы, якія толькі ёсць у Беларусі: бяроза, ясень, елка, дуб, сасна… Яўген Іванавіч паказаў кійком на прагал у тым крузе: «А вось гэтае месца нібы чакае, калі на ім вырасце клён».
Праз гады, калі Максіма Танка ўжо не стала, апынуўся я ў тым жа прынарачанскім лесе, выйшаў на той дзіўны ўзлесак і ўбачыў на тым месцы, на якое паказваў Танк, малады клёнік… Не думаю, што Яўген Іванавіч сам пасадзіў яго, каб праз гады мяне здзівіць.
* * *
Юрый Кузняцоў прыехаў у Мінск, каб спаткацца з Г.Б. Пры сустрэчы я спытаў: «Ты праўда толькі дзеля гэтага?..» Ён адказаў: «Нават мімалётная закаханасць закідвала мяне на Сахалін».
Ну, можа быць. Хоць што да мяне, дык як толькі адкрывалася, што тая, якая мне глянулася, штосьці там рыфмуе ці спрабуе рыфмаваць, я мімалётна знікаў.
Праз дзень ці два сядзім у бары гатэля «Юбілейны». Кузняцоў ужо не ў тым настроі, каб «закідвацца на Сахалін», гаворым пра адцягненае. Да нас — яўна з намерам, каб я пазнаёміў яго з Кузняцовым, — падыходзіць А. А., якога ведаў я з часоў літаб’яднання пры газеце «Знамя юности». Вітаецца і гэтак па‑свойску, паблажліва пытаецца ў мяне: «Ну? Как поживает матчына мова?» На што Юрый Палікарпавіч касмічна‑запаволена, як толькі ён гэта ўмеў рабіць, уздымае вочы, глядзіць і пракідвае: «Пайшоў на х..!»
Калі расійскамоўны мінскі паэт А.А., для якога рускі паэт Юрый Кузняцаў як быў, так і застаўся недасяжнай зоркай, пайшоў туды, куды яго паслалі, я спытаў Кузняцова, скуль ён яго ведае? Аказалася, ні скуль.
Першы раз бачыць. «Але ў профіль, — кажа, — відаць, што мудак і графаман».
У геніяльных паэтаў геніяльная інтуіцыя.
«Гэта глыбінна і прынцыпова важна, што ў беларусаў язык ёсць язык, а мова ёсць мова, не змешана боскае і зямное», — сказаў мне аднойчы імперскі расійскі паэт Юрый Палікарпавіч Кузняцоў.
* * *
Таццяна Процька цяпер (красавік 2008) у ЗША (у сям’і дачкі). На 11 траўня прызначаны з’езд БХК, на якім павінны прыняць яе адстаўку і абраць новага старшыню. Але заявы Процькі няма, ёсць толькі жаданне пакінуць пасаду, выказанае ёй у прэсе. І на пасяджэнні назіральнай рады Аляксандр Сасноў узняў дэбаты: насамрэч сыдзе Процька з пасады старшыні, ці ў апошні момант (як яно ўжо здаралася) адмовіцца? Маўляў, калі яна сыходзіць — гэта адзін з’езд, калі застаецца — іншы, дык да якога з’езду рыхтавацца?
У дэбатах тых было малавата… ну, скажам, этыкі, і, тым не менш, я ўзяў у іх ¬удзел, даводзячы, што Таццяна, наколькі я ведаю яе, не можа зрабіць таго, чаго асцерагаецца рада: сказаўшы, што сыходзіць, застацца. Нехта згадзіўся са мной, нехта — не, а Сасноў спытаў: «А скуль ты можаш ведаць, наколькі ты яе ведаеш?..» Я паглядзеў на яго (колішняга міністра), на Грыба (колішняга генерала і спікера парламента), на Бураўкіна (колішняга старшыню камітэта Белдзяржтэлерадыё)… на ўсіх, хто там яшчэ быў, і, што‑кольвечы пра іх успомніўшы, падумаў: «А праўда што…»
І адразу ж ніякавата стала, што так падумаў.
Таццяна Процька і муж яе Зміцер Козыр збудавалі ў Смалявічах, побач з якімі жывуць, касцёл. Не кавярню ці краму, а храм.
Месцам будоўлі стаў гарадскі сметнік, дзе цяпер — побач з храмам — парк і кветнік.
Касцёлу далі імя святога Валянціна.
Чаму?
Таму што Зміцер з Таццянай закаханыя. У Бога, у жыццё, у прыгажосць і адно ў аднаго. Вось скуль я магу ведаць, наколькі я іх ведаю.
* * *
Калі туманам наплываюць настальгічныя ўспаміны пра савецкае мінулае, дзе я, найчасцей, стаю на сцэне перад тысячамі людзей, дастаткова чвэрць гадзіны пагартаць «Архіпелаг Гулаг» — і туман сплывае. І тыя тысячы людзей — зэкі, а я пастаўлены на сцэну лагерным начальствам туманіць ім мазгі.
