Андрэй Хадановіч ‑ адзін з найбольш яркіх і таленавітых беларускіх паэтаў новай генерацыі. Яго вершы гучаць нестандартна, не ўпісваюцца ў зададзены яшчэ з школьнай лавы фармат. Але ён рэдкі госць на старонках дзяржаўных сродкаў масавай інфармацыі. Першы зборнік вершаў Хадановіча выйшаў ва Ўкраіне і толькі затым у Беларусі. Напрыканцы мінулага году пабачыў свет яго зборнік вершаў «Сто лі100ў на tut.by». Між тым з’яўленне назвы парталу ў назве кнігі стала для нас сапраўднай нечаканасцю.
Як узнікла ідэя напісаць гэтую кніжку? І чаму лісты былі «адпраўлены» менавіта на TUT.BY? Ніхто з супрацоўнікаў парталу іх не атрымаў… З гэтых пытанняў мы пачалі размову з паэтам Андрэем Хадановічам.
Уся назва ‑ грандыёзная містыфікацыя. Хачу адразу супакоіць ‑ гэта датычыцца той часткі, дзе гаворка ідзе пра сто лістоў, а не пра tut.by. Бо насамрэч вершаў у кнізе не сто, а крыху больш. Таму прашу прабачэння ў аматараў круглых лікаў.
Што датычыцца парталу… Трэба адзначыць, што маладыя аўтары імкліва засвойваюць новыя тэхнічныя сродкі камунікацыі. Тое, што ўчора лічылася бяздушнай электронікай, сёння дапамагае перадаваць нейкія жывыя эмоцыі. Сёння можна прызнавацца ў каханні з дапамогай «эсэмэсак», размаўляць па тэлефоне, знаходзячыся на розных кантынентах… Ці ўзяць электронную пошту, без якой гэтыя лісты маглі б і не напісацца. Кніга спачатку не планавалася, была звычайная перапіска па электроннай пошце з сябрамі (сяброўкамі!). І праз некаторы час я падумаў, чаму б гэтыя вершы не выдаць разам. Тым больш, што шмат у каго ёсць скрыня на TUT.BY.
TUT.BY ‑ сімпатычны і пазнавальны беларускі партал. Асабіста для мяне гэта назва гучыць вельмі патрыятычна. Можна параўнаць з вядомым альбомам: «Я нарадзіўся тут і я буду жыць тут». ВY ‑ гэта Беларусь, і нікуды мы ад гэтага не дзенемся. Сёння няшмат у Беларусі часопісаў і газет, дзе можна было б надрукаваць добры літаратурны тэкст. Таму людзі мастацтва ўсё больш надаюць увагі інтэрнэту. Найцікавейшымі сродкамі сталі блогі, жывыя дзеннікі, дзе паэты і празаікі вывешваюць свае працы.
‑ Між іншым, больш сталыя аўтары да інтэрнэту ставяцца неяк скептычна. Маўляў, няма той асалоды, якая ёсць пры кантакце з паперай…
‑ Калі ў прыродзе з’яўляецца нешта новае (паслуга ці сродак карыстання), то пераход на «ноў‑хаў» сталаму чалавеку даецца вельмі складана. Ён не адчувае прыемнасці, нейкага кайфу ад гэтага. Так раней было складана прызвычаіцца спачатку да аўтаручкі, затым да друкавальнай машынкі, кампутара… Спачатку ўсе гэта чалавек прымае ў практычнай дзейнасці, і толькі пасля да гэтага эмацыйна прызвычайваецца.
‑ У апошні час вядзецца шмат спрэчак наконт далейшага лёсу папяровых кніг, газет, часопісаў. Ім прадказваюць нядоўгае існаванне. А потым іх выцесніць інтэрнэт. Якую пазіцыю Вы займаеце ў гэтай спрэчцы?
‑ Можа быць, кніжкі паменшылі кола сваіх карыстальнікаў, але яны па‑ранейшаму займаюць сваю нішу. З другога боку, любы часопіс толькі выйграе ад таго, што мае інтэрнэт‑версію, бо яго лягчэй чытаць тым, хто, скажам, знаходзіцца за мяжой. Што да паперы, то ёсць некалькі «фішак». Напрыклад, калекцыянерская. Хтосьці хоча паставіць любімую серыю кніжак на любімую паліцу. Альбо вялікая асалода набыць, патрымаць у руках новую кніжку. Гэта вельмі істотна для многіх людзей. Ці падарыць кнігу. Памятаеце, некалі казалі: «Лучший подарок ‑ книга». Таму, на мой погляд, нішто не пагражае ні літаратуры на паперы, ні літаратуры ў інтэрнэце. Гэта як спалучаныя сасуды, якія будуць разам існаваць. Лепшая частка будзе выходзіць і на паперы, і ў інтэрнэце. Горшую не будуць чытаць ні там, ні там.
‑ Між іншым сёння нельга сказаць, што паэзія карыстаецца вялікім попытам. Асабліва сярод маладых людзей…
‑ Скажу шчыра, я не веру ў гэты міф. Так, раней паэтам было лягчэй. У людзей не было вялікага выбару куды пайсці, і таму той жа Някляеў мог сабраць поўны Палац спорту. Сёння нам прыходзіцца «прарывацца» сярод безлічы забаўлялак, якія прапануюць людзям.
Але мне здаецца, што колькасць прыхільнікаў паэзіі не змянілася. Апошнім часам я часта бываю за мяжой, размаўляю з калегамі з іншых краінаў і магу параўноўваць. Дык вось, па маіх адчуваннях, літаратурныя фестывалі, імпрэзы праводзяцца лепей у Еўропе, але што датычыцца людзей, якім гэта па‑сапраўднаму цікава, то беларусаў будзе болей. На мае (і, дзякуй Богу, не толькі мае!) вечарыны прыходзяць па 500 чалавек, а нашы калегі за мяжой не маюць такой раскошы. Ладную частку нашай публікі складаюць зусім маладыя людзі ‑ ліцэісты, студэнты. Таму мне складана пагадзіцца з вашым меркаваннем.
Іншая рэч, што цяпер існуе вялікая стома ад адвечнага беларускага літаратурнага «трындзяжу». Нараканне на злую долю, апяванне прыроды, партызанаў, Вялікай Айчынай вайны. Гэтыя тэмы апрыклі і ўспрымаюцца як анахранізмы. Маладыя літаратары спрабуюць раскрыць нейкія новыя тэмы, але не заўсёды ім даюць гэта зрабіць.
Што такое піяр у беларускай літаратуры? Гэта ўрокі беларускай літаратуры ў школе. Шырока ведаюць тых, каго вывучалі ў школе. Іх у школе маглі ненавідзець, падмалёўваць ім вусы і вушы ў хрэстаматыях, тыкаць булавачкамі ў вочы ад нянавісці, калі вершык не запамінаецца. Але чыталі і запаміналі. Чаму сёння праўладны Саюз пісьменнікаў аж шалее, змагаючыся з «няправільнымі» літаратарамі? Бо людзі памятаюць Бураўкіна, Барадуліна, Гілевіча… Таму пісьменнікі з гэтага Саюза хочуць перапісаць школьную праграму пад сябе. Бо гэта самы надзейны шлях да чытачоў. А затым тваё прозвішча пазнаюць на кніжных паліцах і будуць набываць. Малады літаратар можа трапіць максімум у які‑небудзь універсітэцкі курс для вузкага кола філолагаў. Калі настаўнік прагрэсіўны, то ён можа ўнесці тваё імя ў праграму пазакласнага чытання. Але яго за гэта па галаве не пагладзяць.
Найлепшая маладая беларуская літаратура захавала найбольш сімпатычныя рысы сваіх папярэднікаў ‑ і, адначасова, набыла новыя. Тую ж інтэлектуальнасць. У Мінску процьма школьнікаў, гімназістаў, студэнтаў‑гуманітарыяў проста кіснуць ад нецікавых вучэбных праграмаў. Яны рады, калі да іх прыйдзе на сустрэчу цікавы літаратар. Але, на жаль, існуюць пэўныя забабоны (і забароны!), наконт таго, каго можна запрашаць, а каго нельга.
‑ У апошні час Вас сталі параўноўваць з Маякоўскім і называць паэтам‑рэвалюцыянерам. Відаць за тое, што Вы бралі ўдзел у сакавіцкіх выступах на Кастрычніцкай плошчы, у намётавым гарадку…
‑ Тут усё проста. І ніякай рэвалюцыйнасці. На другі дзень тых сумнавядомых падзеяў я прачнуўся ад таго, што мая любая жонка расплакалася пасля размовы са сваім бацькам, які на 100% паверыў таму, што гаварыла і паказвала БТ. Гэтага я не вытрымаў, сабраўся і пайшоў на плошчу. У той час менш за ўсё думаў пра нейкую рызыку. Гэта ўсё было вельмі асабіста.
‑ Калісьці класік заўважыў: пакуль улада не чапае літаратараў, літаратары таксама не лезуць у палітыку. Як толькі палітыка лезе ў іхнія справы, яны плацяць той самай манетай.
‑ Тут таксама ўсё проста. Я лічу, што ў мяне спрабуюць скрасці «сродкі вытворчасці», сярод якіх для літаратара найважнейшая ‑ свабода слова. Сёння арганізатары не могуць запрасіць ва ўніверсітэт ці бібліятэку амаль нікога з цікавых сучасных пісьменнікаў. Беларускаму літаратару, калі ён не надта лаяльна ставіцца да палітычнага рэжыму, за рэдкім выключэннем, амаль няма дзе друкавацца. Але літаратар не можа існаваць без свабоды самавыражэння. Шмат хто з маіх калег добра ведае, да якой мяжы можна, а праз якую нельга пераходзіць, і таму, відаць, са мной не пагодзіцца. Але можна і рыбу другой свежасці есці. Так? Мне не даюць чытаць вершы ў легальны мікрафон, таму я буду крычаць іх у нелегальны «мацюгальнік» на плошчы.
Але я, падкрэсліваю, ніякі не рэвалюцыянер і зусім не палітык. Ёсць пытанні, дзе я нязгодны з нашай апазіцыяй. У мінулым стагоддзі нашы суседзі казалі: «поэт в России ‑ больше, чем поэт». Але гэта небяспечна ‑ быць больш, чым паэтам. Можна неўпрыкмет стаць «менш, чым паэтам». Бо любая ідэалогія ‑ дзяржаўная ці апазіцыйная ‑ найперш цябе прыцягвае, потым брудна выкарыстоўвае, а пасля выплёўвае.
‑ Наколькі мне вядома, Ваш першы зборнік вершаў выйшаў на ўкраінскай мове. Чаму?
‑ Так склалася, што спачатку я лічыў: калі буду займацца нейкай прамоцыяй сваіх вершаў, то не застанецца часу для напісання гэтых вершаў. Таму напрыканцы 90‑х ‑ на пачатку 2000‑х я толькі крэмзаў вершы і часам прапаноўваў іх зацікаўленым газетам і часопісам. Беларускія ж кнігавыдаўцы не праяўлялі ніякага інтарэсу.
Трэба было маёй кніжцы выйсці ва Ўкраіне, як стала з’яўляца зацікаўленасць і ў Беларусі. І мой выпадак тут не адзіны. Напрыклад, у пэўных выданнях з’явілася інфармацыя пра тое, што адзін беларускі драматург ставіць спектаклі ў Маскве. Адразу ж з’явіўся інтарэс да яго і з боку беларускіх тэатраў, якія яшчэ ўчора ім не цікавіліся. Адсюль я раблю сумную выснову, што мала хто верыць сваім густам і адчуванням. А вось калі ў прэсе прапіярылі, то тады гэта «крута»… Такая сітуацыя нагадвае мне выпадкі ў музеях. Падыйшлі да карціны, паглядзелі на подпіс пад ёй. Калі імя знаёмае, то карціну будуць глядзець, калі не ‑ пойдуць далей.
‑ Вельмі цікавую характарыстыку давялося прачытаць у інтэрнэце. «Андрэй Хадановіч удае сабой новы тып беларускага паэта, а менавіта: паэта‑прадпрымальніка — у адрозненне ад папярэдняга тыпу беларускага паэта, паэта‑пралетара». Згодны?
‑ Я з гэтым згодны часткова. У нашых умовах, калі пісьменнік не мае літаратурнага агента, прамоўтара альбо знаёмага гаспадара кнігарні, у якой бы прадаваліся добрыя кніжкі (якія развіваюць, а не атупляюць людзей), па‑іншаму проста нельга. Калі ёсць кніжка з аднаго боку і чытачы з другога, то хтосьці гэты масток павінен перакінуць. Літаратару лягчэй прыйсці да чытачоў, чым наадварот. Таму ты мусіш сам быць сабе прамоўтарам і літаратурным агентам. Калі гэтага не рабіць сёння, то заўтра табе не будзе дзеля каго ствараць. Таму, на жаль, трэба красці час ва ўласнай творчасці. І зусім ужо здорава, калі з’яўляецца магчымасць неяк дапамагчы з «раскруткай» тваім больш маладым сябрам‑літаратарам.
‑ Вы выраслі ў рускамоўнай сям’і. Скончылі рускамоўнае аддзяленне філфаку БДУ. Адкуль любоў да беларускай мовы? Хтосьці бачыць у гэтым нейкае прыстасаванства…
‑ Скажу болей. Калі на пачатку 90‑х гадоў беларушчына ў Беларусі была моднай і кан’юнктурнай, я нават «сцябаўся» з гэтага. Бо, напрыклад, ва ўніверсітэцкіх аўдыторыях выкладчыкі размаўлялі на беларускай мове таму, што за гэта даплачвалі ці яшчэ неяк стымулявалі. Але потым у нашай палітыцы адбылося тое, што адбылося. Частка маіх знаёмых зняла «бел‑чырвона‑белыя» значкі і пайшла ў БРСМ. Бо гэта абяцала нейкія прывілеі. Мне не хацелася быць з такімі, хто трымае нос па ветры. Дзякуй усім гэтым дурацкім загадам і рэферэндумам, што ў мяне змянілася мова, на якой пішу, размаўляю і думаю, а таксама з’явілася больш сімпатычных мне сяброў. Можа, справа і ў тым, што калі я быў школьнікам, я не чуў беларускай мовы, на якой мне б хацелася размаўляць самому, а цяпер шмат ад каго чую.
‑ Сёння ў сучаснай паэзіі стала модна пісаць «верлібры». На Ваш погляд, чаму так адбываецца? Вы ў большасці сваіх вершаў, якія мне давялося прачытаць, аддаяце прыярытэт рыфме…
‑ На Захадзе вычарпаліся ўсе магчымыя камбінацыі для арыгінальных рыфмаў і рытмаў. Мовы там збольшага аналітычныя, няма гнуткай сістэмы канчаткаў, як у нас. Нерухомы націск, фіксаваны ў некаторых мовах на апошнім альбо перадапошнім складзе, таксама абмяжоўвае магчымасці рыфмавальніка. Напрыклад, на ангельскай мове рыфмаваныя вершы сустрэнеш найчасцей у трох выпадках ‑ дзіцячыя вершы, нейкі рэп альбо графаманства. У нас мова досыць маладая, таму патэнцыял беларускай мовы для аматара рыфмаў амаль што неабмежаваны.
Калі казаць пра масавае з’яўленне верлібру ў нашых аўтараў, мне думаецца, яго сапраўдная прычына ў тым, што маладыя людзі ідуць следам за заходняй паэтычнай модай і спадзяюцца як мага хутчэй «перакласціся» на як мага большую колькасць замежных моваў. Можа, таму ў іх атрымоўваецца не вельмі якасна. Наш вядомы пісьменнік Уладзімір Арлоў, у якога нядаўна з’явіўся цікавы зборнік верлібраў, ‑ хутчэй выключэнне з гэтага правіла. Ці не таму, што ён выдатны празаік і ў яго вельмі добра развіта фантазія? Што да перакладальнасці, даўно сфармулявана думка: паэзія ‑ гэта тое, што знікае ў перакладзе.
‑ Паэт, перакладчык, выкладчык замежнай літаратуры… Якая дзейнасць усё ж з’яўляецца для Вас больш прыярытэтнай?
‑ Вядома, што ўсе жанры добрыя, акрамя нуднага. Усе тры віды дзейнасці для мяне амаль аднолькава цікавыя. Калі Вам усё‑ткі неабходныя прыярытэты, хай будзе ў такім парадку, як Вы пералічылі. Бо часам заўважаю за сабой, як, рыхтуючы лекцыю пра замежнага паэта, урэшце пачынаю яго перакладаць, забываючы пра саму лекцыю. А перакладаючы нейкага паэта, магу пераключыцца на нешта сваё. Зрэшты, спрабую сябе і ў іншых іпастасях: эсэістыка, пісанне (і перакладанне) тэкстаў песень… Пакуль самому не нудна, ёсць надзея, што і іншым будзе цікава.
❏
Андрэй Хадановіч нарадзіўся 13 лютага 1973 году ў Мінску. Навучаўся ў школе № 113, потым у школе № 162. Скончыў расійскае аддзяленне філфаку БДУ, аспірантуру пры БДУ. Выкладае французскую літаратуру на філфаку БДУ. Перакладае на беларускую мову з ангельскай, польскай, расійскай, украінскай, французскай. Першая яго кніга выйшла на ўкраінскай мове ў 2002 годзе і называлася «Листи з‑під ковдри». Затым сталі выходзіць кнігі і ў Мінску: «Старыя вершы» (Логвінаў, 2003), «Лісты з‑пад коўдры» (Логвінаў, 2004), «Землякі, альбо Беларускія лімэрыкі» (Логвінаў, 2005), «Сто лі100ў на tut.by» (Логвінаў, 2006; Кнігарня «Наша Ніва»). І яшчэ «From Belarus with Love» (Київ: Факт, 2005).
Фота з сайту tut.by
❏
Сёньня (чацьвер, 18 студзеня), а 18-й гадзіне Андрэй Хадановіч запрашае на паэтычна-музычную акцыю "Размова з рэхам". У рамах імпрэзы прэзэнтацыя новай кнігі "Сто лі100ў на TUT.BY" -- першай кнігі ў сэрыі "Бібліятэка "Наша Ніва".
Удзел бяруць гурт "Рэха", а таксама Ўладзімер Арлоў, Максім Жбанкоў ды іншыя добрыя людзі.
Месца: кіназаля Палацу моладзі (Старавіленскі тракт, 41).
Даведкі праз тэл.: 262-02-90, маб. 8-029-272-02-90 (МТС).
Кошт уваходу — 2 тыс. рублёў.
