Z 21 pa 27 studzienia niešmatlikija entuzijasty adznačajuć u internecie čacvierty Tydzień biełaruskaj łacinki.
Škada, što ŭ apošnija hady ŭ biełaruskamoŭnym asiarodku, zdajecca, prajšła moda na łacinku. Prajekt Łacinka.org zaŭčasna pamior i tolki, dziakavać Bohu,
Uvohule, syšła moda i na taraškievicu, i ahułam na ŭsie tyja papularnyja ŭ
pry tym, što naša mova ŭ hetym udaskanalenni maje abjektyŭnuju patrebu.
Znikniennie mody na łacinku pryjšłosia prykładna na toj samy momant, kali
łacinka (pra što mała chto viedaje) u krychu zmienienym vyhladzie atrymała ŭ Biełarusi aficyjny status— maksimalna vysoki, na jaki možna było b različvać u sionniašnich umovach. Mienavita łacinka pavinna vykarystoŭvacca dla translitaracyji biełaruskich hieahrafičnych nazvaŭ na mapach i ŭ dakumientach, kaža aficyjnaja instrukcyja, pryniataja Dziaržaŭnym kamitetam pa ziamielnych resursach, hieadeziji i kartahrafiji Respubliki Biełaruś.
Lišnie kazać, kaniečnie, što ŭ realnym žycci heta norma nie ŭsiudy vykonvajecca. Bolš za toje, u anhielskamoŭnaj Vikipiedyji niadaŭna polskija i rasijskija šavinisty taki dabilisia taho, što nazvy biełaruskich haradoŭ pišucca
Čym karysnaja biełaruskaja łacinka sionnia?
Pieradusim jana dapamahaje i dyletantu krychuNa łacincy niemahčyma zrabić pamyłku i napisać «сямья», «пьем». Na łacincy možna ŭbačyć, što biełaruskaj kirylicy vielmi brakuje ŭkrajinskaj jotavanaj «ї» («vierabji»). Na łacincy robicca vidavočnym, čamu «Эўропа» bolš pravilna, čym «Еўропа». U rešcie rešt, prychodzić razumiennie i taho, što navatpa-in šamu zirnuć na anatomiju biełaruskaj movy.
sučasnaja biełaruskaja kirylica — spadkajemiec nie starabiełaruskaha piśma, a paŭpolskaj biełaruskaj łacinki kanca XIX stahoddzia(heta sapraŭdy tak).
Łacinka — imidžavaja reč, jana stvaraje zusim inšaje ŭražannie ad movy, niazvykłaje, bolš eŭrapiejskaje — jana złučaje nas z blizkimi nam narodami Centralnaj i Ŭschodniaj Eŭropy: palakami, čechami, charvatami, jakim łacinka adkryvaje biełaruskuju movu jak movu blizkuju i zrazumiełuju. Moža i kamuś z biełarusaŭ jaje isnavannie moža dadać cikavasci da biełaruskaj movy?
Chtoś z «prahmatykaŭ» skaža, što zachodnikam składana čytać «Jury Chaščavacki», ale niby prasciej čytać «Yury Khashchavatski». Tym ja pryznajusia, što dva hady žyccia ŭ Anhielščynie na vizytoŭkach pisaŭ svajo nie samaje prostaje prozvišča biełaruskaj łacinkaj i prablemaŭ nijakich ni z kim nie mieŭ. Prosta tamu, što palaki i vuhorcy svajich kudy bolš składanych prozviščaŭ z kudy bolšaj kolkasciu dyjakrytykaŭ nad litarami nie saromiejucca.
Chtości skaža, što napisannie nazvaŭ — nie miesca dla nacyjanalnaha samascvierdžannia i što heta drobiazi. Ale ž im i nazva «Weissrussland», mahčyma, taksama «drabnica». Dyj uvohule, dobry gust — mienavita va ŭvazie da detalaŭ.
Ci treba było b uviesci łacinku ŭ jakasci druhoha asnoŭnaha biełaruskaha ałfavita, jak hetade-fakta było da siaredziny XX stahoddzia
i jak heta josć u vypadku z sierbskaj movaj? Pa miery intehracyji Biełarusi z cyvilizavanym svietam łacinka ŭsio bolš atrymała b kankurentnyja pieravahi, jak jana stała, naprykład, daminavać u Čarnahoryji. Łacinkaj jak minimum treba pisać nazvy vulic i stancyj mienskaj padziemki, kab mahli aryjentavacca zamiežniki, jakija nie viedajuć kiryličnaha ałfavita. Tak što čas jaje jašče pryjdzie. Pryjdzie, jak tolki pierad biełaruskaj movaj pierastanuć stajać bolš vostryja prablemy.
***
Сучасная беларуская лацінка, як яна ўжывалася ў публікацыях перыяду 1990-х — 2000-х гадоў.
Афіцыйная беларуская лацінка, распрацаваная Акадэміяй Навук у 2009 годзе.
У Мінску паціху з'яўляюцца шыльды на правільнай лацінцы. Фота з блога.
***
З 21 па 27 студзеня нешматлікія энтузіясты адзначаюць у інтэрнэце чацверты Тыдзень беларускай лацінкі.
Шкада, што ў апошнія гады ў беларускамоўным асяродку, здаецца, прайшла мода на лацінку. Праект Łacinka.org заўчасна памёр і толькі, дзякаваць Богу,
Увогуле, сышла мода і на тарашкевіцу, і агулам на ўсе тыя папулярныя ў
пры тым, што наша мова ў гэтым удасканаленні мае аб’ектыўную патрэбу.
Знікненне моды на лацінку прыйшлося прыкладна на той самы момант, калі
лацінка (пра што мала хто ведае) у крыху змененым выглядзе атрымала ў Беларусі афіцыйны статус— максімальна высокі, на які можна было б разлічваць у сённяшніх умовах. Менавіта лацінка павінна выкарыстоўвацца для транслітарацыі беларускіх геаграфічных назваў на мапах і ў афіцыйных дакументах, кажа афіцыйная інструкцыя, прынятая Дзяржаўным камітэтам па зямельных рэсурсах, геадэзіі і картаграфіі Рэспублікі Беларусь.
Лішне казаць, канечне, што ў рэальным жыцці гэта норма не выконваецца амаль ніяк. Больш за тое, у ангельскамоўнай Вікіпедыі нядаўна польскія і расійскія шавіністы такі дабіліся таго, што назвы беларускіх гарадоў пішуцца
Чым карысная беларуская лацінка сёння?
Перадусім яна дапамагае і дылетанту крыхуНа лацінцы немагчыма зрабіць памылку і напісаць «сямья», «пьем». На лацінцы можна ўбачыць, што беларускай кірыліцы вельмі бракуе ўкраінскай ётаванай «ї» («вераб’і» вымаўляецца як «верабйі»). На лацінцы робіцца відавочным, чаму «Эўропа» больш правільна, чым «Еўропа». У рэшце рэшт, прыходзіць разуменне і таго, што наватпа-іншаму зірнуць на анатомію беларускай мовы.
сучасная беларуская кірыліца — спадкаемец не старабеларускага пісьма, а паўпольскай беларускай лацінкі канца XIX стагоддзя (гэта сапраўды так).
Лацінка — іміджавая рэч, яна стварае зусім іншае ўражанне ад мовы, нязвыклае, больш еўрапейскае — яна злучае нас з блізкімі нам народамі Цэнтральнай і Ўсходняй Еўропы: палякамі, чэхамі, харватамі, якім лацінка адкрывае беларускую мову як мову блізкую і зразумелую. Можа і камусь з беларусаў яе існаванне можа дадаць цікавасці да беларускай мовы?
Хтось з «прагматыкаў» скажа, што заходнікам складана чытаць «Jury Chaščavacki», але нібы прасцей чытаць «Yury Khashchavatski». Тым я прызнаюся, што два гады жыцця ў Ангельшчыне на візытоўках пісаў сваё не самае простае прозвішча беларускай лацінкай і праблемаў ніякіх ні з кім не меў. Проста таму, што палякі і вугорцы сваіх куды больш складаных прозвішчаў з куды большай колькасцю дыякрытыкаў над літарамі не саромеюцца.
Хтосьці скажа, што напісанне назваў — не месца для нацыянальнага самасцверджання і што гэта дробязі. Але ж ім і назва «Weissrussland», магчыма, таксама «драбніца». Дый увогуле, добры густ — менавіта ва ўвазе да дэталяў.
Ці трэба было б увесці лацінку ў якасці другога асноўнага беларускага алфавіта, як гэтаі як гэта ёсць у выпадку з сербскай мовай? Па меры інтэграцыі Беларусі з цывілізаваным светам лацінка ўсё больш атрымала б канкурэнтныя перавагі, як яна стала, напрыклад, дамінаваць у Чарнагорыі. Лацінкай як мінімум трэба пісаць назвы вуліц і станцый менскай падземкі, каб маглі арыентавацца замежнікі, якія не ведаюць кірылічнага алфавіта. Так што час яе яшчэ прыйдзе. Прыйдзе, як толькі перад беларускай мовай перастануць стаяць больш вострыя праблемы.дэ-факта было да сярэдзіны ХХ стагоддзя