На прапанову стаць удзельнікамі рубрыкі «Камсамолкі» «Формула кахання» Валянціна Старавойтава спачатку адказала адмовай. Маўляў, Васіль Канстанцінавіч вельмі слабы, дрэнна чуе…
— Раней кожную раніцу расказваў мне
— Дык цяпер настаў ваш час казаць!
Усміхнуўшыся, Валянціна Мікалаеўна пагадзілася.
Фота Ганны Абразумавай.
Ажаніліся ў новенькім катэджы, выклікаўшы на дом прадстаўніка загса. Фота з сямейнага архіва.
Васіль Старавойтаў двойчы герой сацпрацы, узнагароджаны шматлікімі ордэнамі і медалямі.
На адпачынку.
Абрусы Валянціна Мікалаеўна вышывае сама.
Старавойтаў з Быкавым і Слюньковым.
Гэтую старонку фотаальбома Валянціна Мікалаеўна аформіла пасля вяртання мужа з турмы.
Бульвар Будаўнікоў у вёсцы Мышкавічы, што за 160 км ад Мінска, мы знайшлі не адразу.
— Нічога сабе, у вёсцы — і бульвар! — не ўтрымаўся кіроўца, не ведаючы, што і бульвар, і ліпавыя прысады, і
— Усё абяцаюць асфальт пакласці, але, мабыць, не да таго, — сустракае ля сімпатычнай хаткі з зялёным плотам усмешлівая гаспадыня, расказваючы, што раней замест бульвара было балота. Побач — участак, быццам пад лінейку падзелены акуратнымі сцежкамі і градкамі.
Усярэдзіне звычайны з выгляду двухпавярховы катэдж — быццам казачны церам:на абабітых дрэвам сценах — маляўнічыя карцінкі ды сподачкі, на падлозе — тканыя кілімы, на сталах — вышытыя гаспадыняй абрусы і вязаныя сурвэткі. На падваконніках — папяровы
— Мая Валянціна — найлепшая! — уступае ў размову Васіль Канстанцінавіч, які 17 гадоў таму зрабіў Валянціне Мікалаеўне прапанову. Яны былі знаёмыя гадоў 20, з таго часу як яна разам з сям’ёй пераехала ў «Рассвет» і ўладкавалася ў мясцовую школу вучыць дзетак музыцы і маляванню. Неўзабаве праўленне калгаса дала іх сям’і невялікую кватэру. Як і многім іншым, хто пераязджаў у «Рассвет» працаваць.
«Я ведала, што Старавойтаў добры чалавек, з ім не прападу!»
Васіль Канстанцінавіч сядзіць у скураным крэсле ў самым светлым пакоі. Нягледзячы на паважны ўзрост — улетку Старавойтаву споўніцца 88 гадоў — падцягнуты і свежы.
— А калі вы вырашылі, што хочаце быць разам менавіта з гэтай жанчынай? — не без трымцення цікаўлюся ў Васіля Канстанцінавіча.
— У Валі была вельмі вялікая сям’я, і ўсе спявалі песні: і мама, і сёстры. А я любіў музыку, вось мы і размаўлялі. І адна з сясцёр аднойчы сказала мне, што Валя разводзіцца з мужам. Вось тады я і зразумеў, што хачу быць з гэтай жанчынай! — з усмешкай успамінае гаспадар. Яго рашэнне ўхвалілі многія аднавяскоўцы, тыя, хто ведаў Валянціну Мікалаеўну як выдатнага чалавека і працавітую гаспадыню.
— Прызнання ў каханні не было, узрост ужо не той, але прапанову Васіль Канстанцінавіч зрабіў прыгожа: «Васпані, ты цудоўны чалавек, я ведаю! Давай мы з табой сыдземся: ты дапаможаш мне жыць, а я — табе. У нас вялікая розніца ва ўзросце, падумай, даю табе часу тры дні!» — усміхаецца Валянціна Мікалаеўна, якую спачатку агаломшыла прапанова чалавека, на 27 гадоў за яе старэйшага. — Я ведала, што Старавойтаў добры чалавек, што з ім не прападу, але ўсё ж першыя эмоцыі спалохалі. А потым падумала, зразумела, што хачу быць побач з ім, што ён мяне не пакрыўдзіць, і вырашыла: «А што, я цудоўная жанчына. Магу справіцца і з усімі бедамі, і з усімі радасцямі. Галава не закружыцца!» І пагадзілася. Так і сказала: «Я буду вам, Васіль Канстанцінавіч, і сяброўкай, і жонкай, і паплечніцай, і палюбоўніцай… Буду дапамагаць ва ўсім!»
А крыху пазней пацікавілася: «Васіль Канстанцінавіч, чаму ж так атрымліваецца: мне здаецца, што нашы душы ўжо даўно разам, а сышліся мы толькі цяпер? Чаму гэтага не здарылася раней?»
— Спачатку я называла мужа толькі на вы. Чаму не? У дваранскіх сем’ях таксама звярталіся адно да аднаго на вы. Для іх жа гэта было не сорамна!..
Двойчы герою працы Васілю Старавойтаву тады быў 71, Валянціне Мікалаеўне — крыху за 40.У кожнага за плячыма шлюб, дзеці, унукі. Яго сям’я была супраць новага саюза, хоць у той час Старавойтаў ужо жыў асобна, але яшчэ не развёўся. Дом быў падзелены на дзве паловы: Васіль Канстанцінавіч асталяваўся ў левай частцы, былая жонка і дачка з сям’ёй — у правай. Даведаўшыся пра новую пасію, сям’я паставіла ўльтыматум, і ён сышоў.
Новы дом Старавойтаў купіў толькі праз год, там і распісаўся з Валянцінай Мікалаеўнай, выклікаўшы на дом прадстаўніка загса. А да таго закаханыя год пражылі ў санаторыі.
Распытваць Старавойтава пра справы сардэчныя — няўдзячны занятак. Іншая справа — калгас «Рассвет», якому былы старшыня аддаў сябе без астатку. Пра сваё стварэнне гаспадар гатовы гаварыць гадзінамі. А вось даведацца, за што ён цаніў жанчын і чаму абраў менавіта Валянціну Мікалаеўну, атрымліваецца з цяжкасцю.
— Калі шчыра, я закахаўся, — нягучна прызнаецца Васіль Канстанцінавіч і тут жа пераходзіць на падвышаны тон: — Каб займацца жанчынай, часу шмат трэба. А ў мяне быў «Рассвет» — цяжкая гаспадарка. Яна займала ўвесь вольны час. Да нас жа з’язджаліся дэлегацыі з усяго свету! Вось я гэтым гаспадаркай, як лялькай, і займаўся. Мне трэба было, каб дарожкі былі роўныя, каб на іх ляжаў асфальт… Я павінен быў гэтую «ляльку» ўсім на зайздрасць гадаваць: і Паўднёвай Амерыцы, і Японіі. Мне адзін вялікі спецыяліст так сказаў: «Я ведаў, што раз нас вязуць з Масквы ў Беларусь, значыць, вязуць у добрую гаспадарку. Але не ведаў, што ў такую!»
«Ён убачыў мяне на сцэне і закахаўся ў маю песню»
— Ён мяне і галубкай, і васпані называў, і Валюшачкай… — усміхаецца гаспадыня.
— Я і цяпер кажу, што няма лепшага чалавека, які б пра мяне клапаціўся, які лепш за мяне ведае, чым мая жонка, — падтрымлівае жонку Старавойтаў. — Не было ніводнага застолля, каб я не падняў тост за маю каханую. Гаспадарка, агарод — усё на ёй. Яна прафесар сваёй справы! У нас 26 яблынь, сем груш, 35 кустоў. Валя ўсё ведае, а я дапамагаю падлічыць, колькі фосфару ды калію пад дрэўца пакласці трэба. А ўраджаем сяброў частуе, закатвае…
— А з чырвонай, белай, чорнай парэчкі і вінаграду мы робім смачнае віно, — ганарыцца гаспадар. — У нас жа шмат гасцей бывае, часцяком і сястра Валі з мужам заходзіць. З імі я і каньячок магу пакаштаваць. Ведаеце, я вельмі люблю гэты дом, ён добры. Я наогул шчаслівы чалавек!
— А ў чым вашая формула шчасця?
— Вы з мяне хочаце філосафа зрабіць! — тут жа хмурыцца Старавойтаў. — А гэта да Чарнышэўскага і Дабралюбава. Я так, як яны, хораша не сфармулюю. Або спытайце лепш маю Валю.
— Упершыню ён пачуў мяне як салістку хору, — успамінае гаспадыня. — У калгасе быў вялікі народны хор, вось я і пайшла ў самадзейнасць, не магла без песні.
— І што падумаў Васіль Канстанцінавіч, убачыўшы вас упершыню?
— Што можа падумаць мужчына, убачыўшы жанчыну? Але ў мяне быў ужо не той узрост, каб какетнічаць, — каментуе Старавойтаў. — Проста я вельмі любіў музыку. Вось і закахаўся разам з ёй і ў яе песню.
— А памятаеце самую любімую?
— Самая — гэта зыкінская «Травы луговые». Валя, праспявай… — ціха просіць гаспадар.
І Валянціна Мікалаеўна, усміхаючыся, пачынае ціха напяваць, ды так дзівосна, што аж дух захоплівае!
— Ведаеце, як Старавойтава ў гаспадарцы любілі! — успамінае Валянціна Мікалаеўна. — Ні адзін канцэрт без яго не пачынаўся. Удзельнікі хору выглядвалі
— Я вельмі добра адчуваў музыку, у Маскве яшчэ. калі я быў саюзным дэпутатам, нас вадзілі на оперу «Пікавая дама», «Яўгеній Анегін», на балет «Лебядзінае возера», — кажа Васіль Канстанцінавіч, тлумачачы, што і танга танцаваць умее, і вальс «Бастон».
«І вы б у яго адразу закахаліся»
Валянціна Мікалаеўна праводзіць экскурсію па хаце і нягучна расказвае пра жыццё. Маўляў, хтосьці, можа, і засмуціўся б позняму пачуццю, па маладосці яно і ярчэйшае бывае, і больш вар’яцкае.
— Затое ў нас здарылася сапраўднае ўсвядомленае каханне, — і Валянціна Мікалаеўна паказвае двух лебедзяў, якіх змайстравала з паперы. — Вы пытаецеся, ці дарыў мне Канстанцінавіч падарункі? А што для мяне быў нейкі падарунак, пярсцёнкі або іншыя цацкі? Хата — вось галоўны падарунак. Ён яе і абставіў, і мяне гаспадыняй увёў. Я ў чым была, у тым ён мяне і ўзяў. Апрануў, абуў, замуж паклікаў. Што яшчэ трэба для шчасця?
А яшчэ дакладна ведаю, што формула кахання ні ў якім разе не спрацуе, калі сустрэўся дрэнны чалавек. Яна спрацуе тады, калі чалавек добры, добры, разумны, працавіты. Старавойтаў жа — халерык, працаголік, як яго не любіць? Калі б вы раней з ім пагаварылі, вы б адразу ў яго закахаліся! Вось і ў нас формула кахання спрацавала сама па сабе, як толькі я яго сустрэла…
— Пры гэтым характар у Старавойтава заўсёды быў такі, што ўжыцца з ім, мне здаецца, было зусім не проста.
— А я адразу ведала, што павінная быць другой скрыпкай. Ні ў якім разе не першай. Я павінная падпарадкоўвацца і дзесьці ціхенька гуляць, а дзесьці на сярэдзінцы. Але ні ў якім разе не гучней. Навошта мне на ражон лезці? Сваю палавіну дапаўняць трэба. Нездарма ж паабяцала быць і сяброўкай, і жонкай, і палюбоўніцай. Кім заўгодна буду для гэтага чалавека! Таму што геніяльныя людзі з такімі характарамі вельмі шматгранныя, іх адразу цяжка разгадаць.
— З такім мужам, напэўна, і не паспрачаешся?
— Паспрачацца маглі, але не сварыліся. Васіль Канстанцінавіч заўсёды знаходзіў разумныя словы, якія мяне адразу абяззбройвалі… Посуд жа па маладосці б’юць. Да таго ж я не тое каб саромелася, але заўсёды думала: як жа я буду крычаць на паважанага дарослага чалавека? Ён вельмі цікавы, я заўсёды да яго прыслухоўвалася.
Для мяне вельмі важны быў яго клопат, ён падарыў мне не толькі сябе, але і вялікі прыгожы дом, які абставіў як хацеў, — і гаспадыня паказвае прасторны пакой на першым паверсе: драўляная шафа і дзве невялікія канапы з самаробнымі падушачкамі.
— Раней тут была наша светлая спальня, потым яе канфіскавалі, як і іншую мэблю. Цяпер вось паволі, з пенсіі, усё нанова абстаўляем, нешта ў крэдыт бяру, — і Валянціна Мікалаеўна ўспамінае 1997 год, калі мужа арыштавалі. — Гэта такі боль быў! Добра, што дзеці тады да мяне пераехалі… Я не магла па вёсцы хадзіць, наўзрыд плакала, так балюча было. Аднойчы на спатканні расказала пра гэта Васілю Канстанцінавічу, а ён мне ў адказ: «Ты нічога не бойся: я нічога не скраў, ідзі з горда паднятай галавой».
«Нават адзін год побач з гэтым чалавекам зробіць цябе шчаслівай на ўсё жыццё!»
Мы стаім у бібліятэцы каля драўлянага стала, на якім грувасцяцца шматлікія фотаальбомы. Каля сценкі — шафы з неацэннымі
— А як вашая радня паставілася да вашага саюзу, розніца ва ўзросце не збянтэжыла?
— Ведаеце, што сказала мая мама, якая яго добра ведала? «Нават калі ты пражывеш з гэтым чалавекам адзін год (ніхто ж не ведае, колькі наканавана), ты запомніш гэты шчаслівы час на ўсё сваё жыццё!»
Так і здарылася, толькі разам мы ўжо сямнаццаты год.
***
Васіль Старавойтаў, 87 гадоў. Удзельнік вайны, дэлегат XXV, XXVI і XXVII з’ездаў КПСС, дэпутат Вярхоўнага Савета СССР
У кастрычніку 1997 года быў адхілены ад працы і арыштаваны. Абвінавачваўся ў перавышэнні службовых паўнамоцтваў, эканамічных злачынствах, хабарах, арганізацыі забойства кіраўніка Магілёўскага Дзяржкантролю Мікалуцкага. Былы старшыня правёў за кратамі каля двух гадоў. У СІЗА ён перанёс два сардэчныя прыступы, мікраінсульт, пасля якога некаторы час не мог гаварыць.
У Кіраўску Васілю Старавойтаву ўсталяваны бюст.
Двойчы герой сацыялістычнай працы, узнагароджаны трыма ордэнамі Леніна, ордэнамі Чырвонай Зоркі, Кастрычніцкай Рэвалюцыі, Айчыннай вайны 2 ступені, медалямі. Заслужаны работнік сельскай гаспадаркі БССР.
