Рэакцыя пасажыраў
Перайшла я на беларускую мову некалькі гадоў таму, пасьля прыезду ў Менск.
Выгадаваўшыся ў расейскамоўнай сям’і, скончыўшы самую звычайную школу, якая не вылучалася нейкім надзвычайным стаўленьнем да беларускай мовы, я паступіла ў менскі ўніверсітэт, які таксама не адзначаўся сваёй любоўю да мовы.Не магу ўзгадаць дакладна той момант, калі я закахалася ў беларускасьць, але памятаю, што прыйшло гэта пасьля прачытаньня адной паэмы беларускага паэта.
Памятаю пераломны момант, калі я ўжо, крыху пазнаёміўшыся з беларускамоўным асяродкам, ехала ў аўтобусе, а побач хлопец зь дзяўчынай пра нешта спрачаліся па-беларуску.Памятаю, як мяне тады ахапіла неверагодная зайздрасьць да іх, як я з заміраньнем сэрца слухала іх мову і назірала за рэакцыяй пасажыраў. Ува мне зьявілася тады такое падлеткавае жаданьне вылучацца сярод астатніх, быць непадобнай, што, калі выйшла з аўтобуса, вырашыла назаўсёды перайсьці на беларускую. Празь некаторы час спраўдзіла сваю запаветную мару. Хадзіла ў крамы ды сьмела прамаўляла: «Скажыце, калі ласка, апошняга нумару гэтага часопіса няма?» — а мне ў адказ радаснае беларускае «Няма». І, памятаю, як задаволена, з пачуцьцём уласнай годнасьці ішла далей.
Памятаю, як чула такія жаданыя для мяне выгукі «деревенские приехали, даже говорить не научились», «Іш, апазіціянерка какая-та», а ў адказ толькі ўсьміхалася, і як любіла перакладаць беларускія словы прадавачкам ды афіцыянткам.
Простыя словы
Прайшло некалькі год беларускамоўнага жыцьця, запал згас, а ад былога падлеткавага жаданьня не засталося нічога, няма больш прагі быць непадобнай, зьнікла жаданьне выклікаць цікаўнасьць.
Цяпер я імкнуся меней размаўляць з тымі, хто патэнцыйна беларускую не разумее, і выкарыстоўваць самыя простыя і зразумелыя для іх словы.Мне ўжо так абрыдла вылучацца і назіраць за рэакцыяй суразмоўцы, якую я магу зь лёгкасьцю прадказаць, толькі зірнуўшы на яго. Мне абрыдлі фразы
«вы, наверное, будущий учитель белорусской литературы»,
«гэта ж бэнээфаўка нейкая»,
«вы мабуць зь дзярэўні прыехалі на сесію».
Мне да сьлёз робіцца крыўдна, калі мяне просяць перакласьці беларускае слова, і мяне цягне на ваніты, калі я бачу зьдзіўленьне на тварах суразмоўцаў. А калі я чую ад самых блізкіх мне людзей «фу, какой некрасивый язык, ну что это за слово», ува мне змагаюцца жаданьне трэснуць па іх галаве чым-небудзь і жаданьне замаўчаць назаўжды, больш ніколі зь імі не весьці гутарку. Калі нельга гаварыць па-беларуску, то нельга гаварыць наагул.
Але хандра праходзіць, і я зноўку і зноўку пачынаю чытаць лекцыю пра беларускую мову, доўгую, непатрэбную лекцыю, асуджаную з самага пачатку на неразуменьне. Цікаўныя пытаньні кшталту
«Ой! А давно говоришь по-белорусски? А как родители? Друзья?»
выклікаюць у мяне адначасова і лютае раздражненьне і няўцямную няёмкасьць, ад якой тэрмінова карціць пазбавіцца.
Раней мне падавалася, што трэба сьмела несьці мову ў масы, а не замыкацца ў вузкім коле беларускамоўных людзей, што трэба распаўсюджваць мову, папулярызаваць яе.
Адзіная дыскрымінацыя, якую я калі-небудзь у жыцьці адчувала
Але зараз я разумею, што гэта задача толькі моцных духам людзей, што мне абрыдла быць беларускамоўнай, калі ўсе навокал размаўляюць па-расейску. Гэта самая вялікая дыскрымінацыя, якую я адчувала ў жыцьці, ды ўвогуле гэта адзіная дыскрымінацыя, якую я калі-небудзь у жыцьці адчувала.
Людзі памылкова часьцяком зьвяртаюць увагу не на тое, ШТО сказана, а на тое, на якой мове гэта было сказана і зыходзячы з апошняга робяць свае дзівосныя высновы.А мне так хочацца, каб не зьвярталі ўвагу на вонкавую афарбоўку, а слухалі, пра што я кажу ці, прынамсі, разумелі, што кажу.
Кіроўцы маршрутак — гэта напэўна самы трапны прыклад, які зразумеюць усе беларускамоўныя. Калі менскіх кіроўцаў сталічныя беларусы ўжо пасьпелі адукаваць, то кіроўцам маршрутак у маленькіх гарадох яшчэ адукоўвацца і адукоўвацца. Ніколі яшчэ ў правінцыйным горадзе не спыняўся кіроўца маршруткі на патрэбным мне месцы, але я кожны раз ізноў з дальняга кутка маршруткі крычу:
«На наступным прыпынку, калі ласка!»
Ізноў ён не спыняецца, ізноў я паўтараю, і тут звычайна ўжо які-небудзь малады спадарожнік уцягваецца і тлумачыць кіроўцу, чаму я раскрычалася, і чаго я ўрэшце прашу.
А крыкнуць па-расейску я ўжо проста не магу, нават не тое, што не хачу, я ўжо проста не магу, бо падсела. Пачаўшы размаўляць на беларускай аднойчы, немагчыма потым адмовіцца ад яе. Не таму што ты ня хочаш, а таму што беларуская мова — гэта наркотык, яна ўжо цябе ніколі ня выпусьціць.
Калі я стаяла тады ў аўтобусе і слухала хлопца зь дзяўчынай, мне здавалася, што беларуская мова — гэта мова пісьменьнікаў, паэтаў, музыкаў, журналістаў, што яны, ствараючы свае беларускамоўныя шэдэўры, не расстаюцца з мовай ні ўдзень ні ўначы...
Цяпер мне агідна чытаць радыкальна-нацыяналістычныя допісы пра мову тых людзей, якія, я дакладна ведаю, ні ў цырульні, ні ў кавярні і слова беларускага ніколі не вымаўлялі.
Пакуль беларускамоўныя людзі ўсяго толькі маленькія беленькія кропелькі на змрочнай чорнай тканіне, якія адчайна і безнадзейна спрабуюць перафарбаваць яе ў белы.
А мне абрыдла быць белай кропелькай на чорным, я хачу быць белай кропелькай на белым. Даслаўшы неяк дзелавыя паперы, якія былі цалкам аформленыя на беларускай мове, і атрымаўшы наступны адказ
«Как по мне, документы на белорусском языке не являются признаком хорошего тона. Жду русскоязычную версию».
У мяне на вачох паказаліся сьлёзы. Бо абразілі не маю мову, а мяне, таму што гэта — мая мова. Каб не зьвяртаць увагу на моўную дыскрымінацыю ў нашай краіне, трэба быць жалезным чалавекам.
