Як віяланчэліст Сяргей Ралдугін стаў захавальнікам афшорных мільярдаў Пуціна
Пра Сяргея Ралдугіна можна сказаць, што ён пражывае два жыцці. У адным з іх, адкрытым для свету, ён — прызнаны майстар сваёй справы, адзін з вядомых віяланчэлістаў краіны, народны артыст Расіі і прафесар. Але другая частка яго жыцця да сённяшняга дня была схаваная ад усіх пад завесай трастаў і экзатычных афшораў, якія аперавалі мільярдамі даляраў, атрымлівалі на свае рахункі «ахвяраванні» ў выглядзе незваротных пазык ад найбагацейшых бізнэсоўцаў краіны і кантралявалі дзейнасць стратэгічных прадпрыемстваў Расіі.
І калі пра сваю асноўную прафесію Сяргей Ралдугін, як чалавек, па-сапраўднаму захоплены музыкай, відаць, гатовы расказваць узнёсла, то сваё «другое жыццё» ён абмяркоўвае менш ахвотна, у чым мы маглі пераканацца, нядоўга пагутарыўшы сам-насам з маэстра ў яго грымёрцы.
Як віяланчэлісту ўдалося пабудаваць такую каласальную афшорную імперыю? Адказ на гэтае пытанне рэпарцёры «Новай газеты» знайшлі ў ходзе сумеснага расследавання з дзясяткамі журналістаў з найлепшых выданняў свету — Süddeutsche Zeitung, OCCRP, The Guardian, BBC, Le Monde і многімі іншымі. Гэта расследаванне доўжылася больш за год, і менавіта яго Дзмітрый Пяскоў, прэс-сакратар прэзідэнта Расіі, анансаваў на гэтым тыдні, назваўшы «інфармацыйным укідам супраць Уладзіміра Пуціна».
Найлепшы сябар прэзідэнта
«Валодзя (Пуцін. — Рэд.) Вучыўся разам з маім братам. Я жыў у іншым горадзе, і, калі апынуўся ў Ленінградзе, брат распавёў мне пра Воўку. Ён прыехаў да нас з братам, і мы пазнаёміліся. Гэта было, здаецца, у 1977 годзе. Сустрэліся і ўжо не расставаліся. Ён мне проста як брат. Раней, калі мне не было куды дзецца, я ішоў да яго і ў яго спаў і еў. Так вось пазнаёміліся», — распавядаў пра сваё знаёмства з прэзідэнтам Расіі Сяргей Ралдугін у галоўнай кнізе-біяграфіі Уладзіміра Пуціна «Ад першай асобы».
Ралдугін — не проста сябра лідара Расіі, да якіх (не заўсёды апраўдана) прылічвалі ў апошнія гады вельмі многіх паспяховых людзей у краіне, але насамрэч — чалавек, з якім звязана многае ў жыцці прэзідэнта. У кнізе «Ад першай асобы» Ралдугін — адзін з найбольш узгадваных персанажаў: ён не проста мог назіраць за жыццём Уладзіміра Пуціна збоку, але з юнацтва быў удзельнікам найважнейшых падзей у лёсе прэзідэнта. Яны разам праходзілі праз вулічныя бойкі на вуліцах неспакойнага ў той час Санкт-Пецярбурга; разам хадзілі ў самаволку, пакуль Ралдугін служыў у арміі, і, спяваючы песні, рассякалі па начным Ленінградзе на старым «Запарожцы»; разам хадзілі ў тэатр з «прывабнай дзяўчынай Людай», у той час яшчэ не Пуцінай.
«Перад ад'ездам у Нямеччыну ў іх Маша (першая дачка Пуціна. — Рэд.) нарадзілася. У майго былога цесця была дача за Выбаргам, шыкоўнае месца, і мы, калі яе з радзільні забралі, паехалі туды і ўсё там жылі: Валодзя, Люда, я з жонкай … Мы, вядома, святкавалі нараджэнне Машы… Па вечарах такія танцы ладзілі…» — распавядаў Сяргей Ралдугін, які стаў хросным бацькам першай дачкі будучага прэзідэнта Расіі.
Сям'я Уладзіміра Пуціна і Сяргей Ралдугін (справа). Фота з архіву, апублікавана ў кнізе «Ад першай асобы»
У адрозненне ад іншых сяброў Уладзіміра Пуціна, якія ўвайшлі ў спіс Forbes за час ягонага кіравання, пра багацце Сяргея Ралдугіна да сённяшняга дня не было нічога вядома. Хоць віяланчэліст і не рабіў сакрэту з сяброўства з прэзідэнтам, яго адзіны актыў, пра які казалі публічна, — гэта мінарытарных доля ў АКБ «Расія», вядомым як «банк сяброў прэзідэнта». «Я не бізнэсмен, у мяне няма мільёнаў», — прызнаваўся Ралдугін у інтэрв'ю The New York Times у 2014 годзе.
Аднак дзякуючы ўцечцы з кампаніі-рэгістратара Mossak Fonseca (MF) нам удалося даведацца, што звязаныя з вядомым віяланчэлістам кампаніі аперуюць не проста мільёнамі, а мільярдамі даляраў: гэтыя афшоры маглі атрымліваць грошы ад структур, блізкіх сям'і Ратэнбергаў, Сулейману Керымаву, Аляксею Мордашову. Яны зараблялі дзясяткі мільёнаў рублёў у дзень ад, як лічаць эксперты, сумніўных здзелак з акцыямі расійскіх дзяржкампаній; а затым інвеставалі гэтыя сродкі як у куплю стратэгічных актываў у краіне, так і ў асабістыя («забаўляльныя») праекты, звязаныя са сваякамі і сябрамі прэзідэнта.
Афшорная імперыя
Калі мы спыталі яго аб афшорных кампаніях з абаротам у мільярды даляраў, ён не зачыніўся (адкрытасць, відаць, адна з яго галоўных станоўчых якасцяў), але сышоў ад адказу так, як быццам і напраўду не моцна пагружаны ў гэтую тэму: «Хлопцы, я, шчыра кажучы, цяпер ніякія каментары не магу даваць. Я павінен паглядзець і зразумець, што можна казаць, што — нельга. Я проста баюся даваць інтэрв'ю. Калі я адным немцам адмовіўся даваць інтэрв'ю, дык яны напісалі, што Пуцін настолькі запалохаў сваіх знаёмых і сяброў, што яны баяцца казаць. Вось у такім выглядзе мяне выстаўляюць. Я разумею, што тут вельмі важныя рэчы. Займаешся бізнэсам ці не займаешся? Адкуль грошы? Чые? Гэта я ўсё ведаю. Гэта далікатныя рэчы», — пагадзіўся віяланчэліст.
Тады мы паведамілі маэстра Ралдугіну назвы афшорных кампаній, а таксама іх здзелкі са стратэгічным актывамі ў краіне, у прыватнасці «КаМАЗам», «АўтаВАЗам», «Відэа Інтэрнэшнл» (ключавым гульцом на рынку ТБ-рэкламы), і проста спыталі, ці меў ён да іх дачынне. «Я быў звязаны з гэтым бізнэсам даўно-даўно. Яшчэ да перабудовы. Так атрымалася. І потым гэта стала развівацца, і атрымаліся такія вось рэчы. З гэтых грошай у тым ліку субсідуецца Дом музыкі (які Ралдугін узначальвае ў Санкт-Пецярбургу. — Рэд.). Гэта прадмет асобнай гутаркі», — сказаў музыка, паклаўшы запыт ад «Новай газеты» ў футарал з віяланчэллю і паабяцаўшы пагаварыць з намі праз некалькі дзён. Але на нашы тэлефонныя званкі ён затым не адказаў.
Зрэшты, мяркуючы па дакументах, афшоры, пра якія ідзе гаворка, былі зарэгістраваныя не да перабудовы, а ў 2006—2009 гадах і праіснавалі да 2014—2015 гадоў (затым былі зачыненыя). Асноўнымі ў гэтай гісторыі будуць чатыры кампаніі, дзве з якіх належалі расійскаму віяланчэлісту наўпрост, астатнія — звязаным з ім людзям.
У прыватнасці, Ралдугін быў уласнікам Sonnette Overseas з Брытанскіх Віргінскіх выспаў і International Media Overseas (IMO) з Панамы. У гэтых кампаніях інтарэсы сябра прэзідэнта прадстаўлялі прадпрымальнікі з Санкт-Пецярбурга Алег Гордзін і Аляксандр Плехаў (абодва звязаны з банкам «Расія»). Яны, у сваю чаргу, былі акцыянерамі Sandalwood Continental і Sunbarn Ltd (гл. схему).
Інфаграфіка: Насця Грыгор'ева, адмыслова для «Новай газеты»
Мяркуючы па тых здзелках, што нам удалося адсачыць, у кожнага з гэтых афшораў была свая роля. Нейкія без усялякага забеспячэння атрымлівалі сотні мільёнаў даляраў ад кіпрскага RCB Bank (значную долю ў ім кантралюе дзяржаўны ВТБ), а затым размяркоўвалі гэтыя сродкі іншым кампаніям на розныя патрэбы. Іншыя выкарыстоўваліся для кантролю буйных пакетаў акцый у расійскіх прадпрыемствах. Трэція гралі ролю тэхнічных фірмаў, праз якія праганяліся грошы ці спісваліся незваротныя даўгі.
Але разам іх можна лічыць часткай адной схемы: справы ад іх імя вялі адны і тыя ж супрацоўнікі; іх дакументы адпраўляліся адным пакетам; многія здзелкі праводзіліся і падпісваліся ў адзін дзень. І кіраваліся гэтыя кампаніі таксама з аднаго месца — банка «Расея».
Адкуль грошы?
Мяркуючы па дакументах з базы дадзеных MF, агульны абарот па банкаўскіх рахунках толькі Sandalwood Continental склаў каля 2 млрд даляраў, а ў справаздачах за 2009 год пазначана, што кошт яе актываў — 18 млрд рублёў. Абароты іншых кампаній са схемы, наколькі мы можам меркаваць па даступных нам дакументах, меншыя, але таксама вылічаліся сотнямі мільёнаў даляраў. Адкуль у іх такія грошы?
Крыніцы фінансавання для звязанай з Ралдугіным групы афшора можна ўмоўна падзяліць на тры групы:
а) сумнеўныя пазабіржавых здзелкі з акцыямі найбуйнейшых дзяржкампаній Расіі — «Раснафты» і «Газпрому»;
б) «ахвяраванні» ад буйных расійскіх бізнэсменаў;
в) льготныя пазыкі ад кіпрскага RCB Bank.
«Гандаль» акцыямі
Напрыклад, у 2010 годзе кампанія IMO, якая належыць Ралдугіну, павінна была заключыць здзелку на куплю акцый «Раснафты» ў іншай афшорнай структуры. У базе MF ёсць дзве дамовы. Адна — на куплю акцый, а другая — на спыненне гэтага пагаднення. У чым сэнс? Кампанія Ралдугіна за зрыў дамовы тут жа атрымала кампенсацыю — 750 тысяч даляраў.
Нам удалося знайсці шмат падобных здзелак і з іншымі кампаніямі, звязанымі з Сяргеем Ралдугіным. Такія аперацыі дазвалялі зарабляць мільёны даляраў проста з паветра. (Цікава, што такі ж спосаб — невыкананне дамоваў куплі-продажу акцый — выкарыстоўвалі ашуканцы ў «справе Магніцкага», каб стварыць фіктыўныя абавязацельствы і затым выкрасці з бюджэту падатак на прыбытак.)
У некаторых выпадках пагадненні ўсё-ткі выконваліся, але музыку ўсе роўна раз за разам неймаверна шанцавала. Яго кампаніі куплялі акцыі расійскіх прадпрыемстваў, а на наступны дзень прадавалі роўна тыя ж пакеты роўна тым, у каго іх купілі ўчора, але са значным прыбыткам, што дазваляла ім зарабляць па 400—500 тысяч даляраў. Контрагенты Ралдугіна ў гэтых аперацыях увесь час прайгравалі. Імі былі кампаніі, звязаныя спачатку з інвестыцыйным фондам «Тройка Дыялог», а затым Ашчадным банкам (пасля куплі апошнім «Тройкі»). У «Тройцы» і Ашчадбанку адмовіліся каментаваць гэтыя здзелкі.
Менеджары Сяргея Ралдугіна як быццам наперад ведалі, як павядзе сябе рынак і як будзе змяняцца кошт акцый. Але ніякай магіі тут няма.
Апытаныя намі эксперты мяркуюць, што ў рэальнасці гэтыя здзелкі маглі не праводзіцца і, мабыць, толькі служылі дакументальным падставай для плацяжоў з іншых крыніц. На карысць гэтай версіі сведчыць і тое, што некаторыя дамовы закрываліся задняй датай, калі ваганні рынку былі ўжо вядомыя.
Дакументы па гэтых здзелках рэпарцёры швейцарскай газеты Sonntagszeitung паказалі Марку Піту, прафесару па крымінальным праве і крыміналогіі ва Універсітэце Базэля, былому члену Групы распрацоўкі фінансавых мер барацьбы з адмываннем грошай (ФАТФ). «Гэтыя транзакцыі вельмі падазроныя. Яны павінны былі падняць чырвоны сцяг для банка», — сказаў эксперт.
Чаму на гэтыя транзакцыі не рэагавалі банкі? У выпадку з Сяргеем Ралдугіным гэта тлумачыцца проста. Кампаніі музыкі трымалі грошы ў замежных «дочках» расейскіх банкаў, якія, мяркуючы па дакументах, не вельмі старанна выконвалі працэдуры праверкі кліентаў.
Напрыклад, калі ў 2014 годзе кампанія IMO адкрывала рахунак у швейцарскім падраздзяленні Газпромбанка, Сяргею Ралдугіну як бенефіцыяру неабходна было ўказаць, ці з'яўляецца ён «пепам» (чалавекам з палітычнымі сувязямі) або знакам з іншым «пепам». У абодвух выпадках расійскі віяланчэліст адказаў «не», хоць у той час інфармацыя аб яго дружбе з Уладзімірам Пуціным была адкрыта.
Па словах эксперта Марка Піта, Газпромбанк па швейцарскіх законах быў абавязаны праверыць сцвярджэнні Ралдугіна. «Але я не бачу прыкмет, што гэта было зроблена. У адваротным выпадку банк, хутчэй за ўсё, адмовіўся б адкрываць рахунак кліента. Калі банк прыняў недакладную дэкларацыю аб дадзеных кліента, то ён парушыў швейцарскія законы», — кажа Піт.
«Ахвяраванні» ад бізнэсменаў
Здзелкі буйных расійскіх прадпрымальнікаў з кампаніямі Сяргея Ралдугіна ў пэўным сэнсе могуць нагадаць тыя, пра якія ў 2010 годзе распавёў Сяргей Калеснікаў, які раней працаваў з іншымі блізкімі сябрамі прэзідэнта Расіі. Пасля таго як Калеснікаў пакінуў Расею, ён у адкрытым лісце тагачаснаму прэзідэнту Дзмітрыю Мядзведзеву напісаў, што расейскія алігархі ажыццяўлялі ахвяраванні на адрас сяброў прэзідэнта, а 35% ад гэтых грошай асядалі на афшорных рахунках. У выпадку з Ралдугіным гаворка ідзе не пра ахвяраванні ў прамым сэнсе гэтага слова, але пра плацяжы з невыразнай эканамічнай мэтазгоднасцю. Вось найбольш яркія прыклады.
У ліпені 2007 года кампанія Сяргея Ралдугіна Sonnette Overseas атрымала ў доўг ад іншай афшорнай структуры, Levens Trading, 6 млн доаляраў пад 2% гадавых. А ўжо праз пару месяцаў падакадаўца за «ўзнагароджанне» ў 1 даляр дараваў гэты доўг сябру прэзідэнта. Levens Trading можа быць звязаная з расейскім бізнэсменам Аляксеем Мардашовым: па дадзеных ЕГРЮЛ, гэтай афшорнай кампаніі належала 100% у «Северсталь-Втормет».
Структуры, мабыць, блізкія Мордашову, плацілі і іншым кампаніям, звязаным з Ралдугіным. Напрыклад, у 2009—2010 гадах Sunbarn Ltd заключыла некалькі тыпавых дамоваў на кансультацыйныя паслугі на агульную суму 30 млн даляраў з афшора Jabiru Consultants і Pearl Kite Trading. Па ўмовах гэтых пагадненняў Sunbarn Ltd павінна была прадастаўляць інфармацыю «пра магчымасці інвестыцый у Расеі». Па меншай меры адзін з плацельшчыкаў, Jabiru Consultants, раней быў акцыянерам у структурах «Северсталі».
Аляксей Мардашоў. Фота: РІА Новості
Аляксей Мардашоў згадваўся і ў лісце Сяргея Калеснікава як адзін з бізнэсменаў, якія ажыццяўлялі ахвяраванні сябрам прэзідэнта Пуціна. Аляксей Мардашоў адмовіўся абмяркоўваць з намі пагадненні з Сяргеем Ралдугіным.
У базе дадзеных MF ёсць таксама пагадненні аб прадастаўленні пазык кампаніі Sunbarn Ltd ад трох афшорных структур Аркадзя Ратэнберга і яго сына Ігара. Усе яны датаваныя адным днём (25 красавіка 2013), па іх умовах Sunbarn Ltd магла атрымаць ад былога спарынг-партнёра Уладзіміра Пуціна па дзюдо 185 млн даляраў на 10 гадоў пад 2% гадавых. Але неабходна адзначыць, што іншых дакументаў на гэты конт у базе няма, таму нам невядома, ці былі выкананы гэтыя пагадненні, а сам Ратэнберг на пытанні «Новай газеты» не адказаў.
Нагадаем: у 2016 годзе Аркадзь Ратэнберг заняў першае месца ў рэйтынгу расійскага Forbes «Каралі дзяржзаказу» з сумай дзяржпадрадаў — 555 млрд рублёў.
У выніку толькі дзвюх складаных здзелак афшоры Ралдугіна атрымалі права патрабаванні на 4 млрд рублёў і 200 млн даляраў адпаведна, заплаціўшы за гэта ні многа ні мала — 2 даляры. Як такое стала магчымым?
У 2007 годзе афшор Tokido Holdings перадаў у доўг 4 млрд рублёў ААТ «Нацыянальныя тэлекамунікацыі» ( «НТК»), найбуйнейшаму расійскаму аператару кабельнага ТБ і інтэрнэту. У той час «НТК», згодна з іх гадавой справаздачай, кантралявалася групай кампаній «Нафта» Сулеймана Керымава. У 2008 годзе акцыі «НТК» былі прададзеныя «Нацыянальнай Медыя Групе», якая належыць банку «Расея». Аднак доўг перад Tokido Holdings на той момант яшчэ не быў згашаны.
І вось у адзін дзень, 20 верасня 2010 года, былі здзейсненыя дзве здзелкі: спачатку Tokido Holdings па дамове цэсіі перадала права патрабавання 4 млрд рублёў з «НТК» іншаму афшору — Desmin Holdings; а Desmin у той жа дзень за 1 даляр перадаў гэта ж права Sandalwood Continental, кампаніі звязанай з Сяргеем Ралдугіным. У 2011—2012 гадах «НТК» былі набыты дзяржаўнай кампаніяй «Ростелеком». І менавіта дзяржкампанія ў выніку разлічылася па старых даўгах, заплаціўшы 4 млрд рублёў.
Прыкладна такая ж схема была рэалізавана і з іншай пазыкай на 200 млн даляраў ад той жа кампаніі Tokido Holdings. У тым жа 2010 годзе гэты доўг таксама пераходзіў ад аднаго афшора да іншага, пакуль у выніку не дастаўся Sandalwood Continental. Кампанія, звязаная з Ралдугіным, заплаціўшы ўсяго 1 даляр, атрымала права патрабаваць 200 млн даляраў.
З нагоды гэтых здзелак прадстаўнік Керымава растлумачыў, што «ва ўмовах складаных эканамічных рэалій пасля крызісу 2008 года кіруючая праектам кампанія прыняла рашэнне аб спісанні растэрміноўкі плацяжу па здзелцы, у сувязі з пагаршэннем магчымасцяў развіцця кампаніі ў параўнанні з заяўленымі планамі. Здзелка засталася ў рамках прымальнага ўзроўню даходнасці».
Акрамя таго, прадстаўнік Керымава паведаміў, што ён, як член Савета Федэрацыі, бізнэсам не займаецца, інфармацыя аб здзелках яму невядомая, а з Сяргеем Ралдугіным ён не сябраваў і не быў ні ў якіх адносінах.
Сулейман Керымаў. Фота: РІА Новості
У базе MF ёсць дакументы і пра іншыя падобныя выпадкі. Напрыклад, у 2011 годзе IMO, якая належыць Ралдугіну, за той жа 1 даляр «купіла» права патрабавання яшчэ на 200 млн даляраў у іншага афшора — Ove Financial Corp. На жаль, нам не ўдалося даведацца, хто стаіць за гэтай структурай.
Банкаўскія крэдыты
Іншай найважнейшай крыніцай фінансавання афшорнай групы Ралдугіна былі крэдыты ад кіпрскага RCB Bank, які кантраляваўся дзяржаўным ВТБ. Дакументы кажуць пра тое, што для Sandalwood Continental ў 2010—2012-м была адкрыта крэдытная лінія на як мінімум 650 млн даляраў. Гэта значыць, што афшор мог у любы момант выкарыстоўваць RCB Bank як велізарны грашовы мяшок, адкуль у неабходны час можна было даставаць сродкі на фінансаванне самых розных праектаў.
Пры гэтым некаторыя крэдытныя пагадненні былі складзеныя такім чынам, што нават у юрыстаў MF узнікалі пытанні пра тое, ці будуць вернутыя грошы банку. У дакументах відаць, што супрацоўнікі MF насцярожана ставіліся да таго, ці варта наогул падпісваць такія дамовы, у якіх дакладна не прапісаны ні мэты крэдыту, ні парадак пагашэння.
Такое ж меркаванне і ў эксперта па адмыванні грошай Марка Піта: «У гэтых крэдытаў, відаць па ўсім, няма камерцыйных складнікаў. У іх не пазначана адэкватнае забеспячэнне, што звычайна прысутнічае ў нармальных пагадненнях». І сапраўды: у большасці крэдытных дагавораў, якія ёсць у базе, ні пра якія забеспячэнні гаворка не ідзе — кампанія, звязаная з Ралдугіным, без усякай рызыкі атрымлівала сотні мільёнаў даляраў ад «дачкі» расейскага дзяржбанка. Сам банк катэгарычна адмаўляе падобны пункт гледжання.
Прадстаўнік RCB Bank заявіў ICIJ, што банк у сваёй дзейнасці кіруецца ўсімі патрабаваннямі заканадаўства, таму «меркаванне, што RCB Bank — так званы «кашалёк» для высокапастаўленых расійскіх чыноўнікаў, не мае пад сабой ніякіх падстаў і не адпавядае бягучаму становішчу спраў». Больш за тое, у банку запэўнілі, што добраахвотна перадалі запыт ад ICIJ у орган, які займаецца барацьбой з адмываннем грошай на Кіпры, для незалежнага расследавання.
На што трацілі?
Частка сродкаў, якія акумуляваліся ў афшорах, затым інвеставаліся ў Расію. Гэтыя ўкладанні можна ўмоўна падзяліць на дзве групы — «для адпачынку» і для куплі стратэгічных актываў.
Курорты, яхт-клубы, палацы
У 2011 годзе звязаная з Сяргеем Ралдугіным кампанія Sandalwood Continental выдала каля 200 млн рублёў дзвюма пазыкамі расійскай фірме «Азон». У гэтых пагадненняў былі «сяброўскія» ўмовы: адна з пазык была на 10 гадоў, другая — на 20, і абедзве пад 1% гадавых.
У наступным годзе, 2012-м, «Азон» стаў уласнікам вялікага ўчастку зямлі ў Прыазёрскім раёне Ленінградскай вобласці. На гэтым участку размешчаны гарналыжны курорт «Ігара». У мінулым годзе агенцтва Reuters паведаміла, што нібыта ў гэтым месцы ў лютым 2013 адбылося вяселле дачкі прэзідэнта.
Курорт «Ігара» / ТАСС
У тым жа 2011 годзе Sandalwood Continental выдала на тых жа «джэнтльменскіх» умовах 40 млн рублёў у якасці пазыкі кампаніі «Лагуна». У «Лагуны» той жа адрас, што і ў гарналыжнага курорта «Ігара». А самой кампаніі належыць яхт-клуб на беразе Ладажскага возера.
Кампанія, звязаная з Сяргеем Ралдугіным, на льготных умовах прадаставіла каля 50 млн рублёў расійскай фірме «Норд Хаўз», якой належалі ўчасткі зямлі і гасцінічны комплекс у горадзе Сартавала Рэспублікі Карэлія. Сёння гэтай нерухомасцю, па дадзеных Расрэестра, валодае ТАА «Дача Вінтэра». У гэтым маляўнічым месцы, на беразе Ладагі, у асяроддзі іглічных лясоў, сёння размяшчаецца гатэль класа «прэміум» з такой жа назвай — «Дача Вінтэра».
Тэрыторыя комплексу «Дача Вінтэра». Фота: афіцыйны сайт гатэля
Усе гэтыя расійскія кампаніі так ці інакш звязаныя з банкам «Расея» і яго саўладальнікам Юрыем Кавальчуком. Прадстаўнікі Кавальчука адмовіліся адказваць на пытанні ICIJ.
Стратэгічныя актывы
Афшорныя кампаніі, звязаныя з Сяргеем Ралдугіным, кантралявалі долі і ў найбуйнейшых прадпрыемствах краіны ў самых розных сферах эканомікі — ад вытворчасці грузавікоў да продажу ТБ-рэкламы.
«Відэа Інтэрнэшнл» (VI) — найбуйнейшы прадавец тэлевізійнай рэкламы ў краіне. Да стварэння кампаніі меў дачыненне Міхаіл Лесін, былы міністр па справах друку і дарадца прэзыдэнта. Нагадаем, ён нядаўна памёр у ЗША.
У 2010 годзе ўсе дзелавыя СМІ Расеі паведамілі, што VІ перайшла пад кантроль структур, звязаных з банкам «Расея». Гэтаму набыццю папярэднічалі заканадаўчыя ініцыятывы, якія маглі значна паўплываць на рынкавы кошт кампаніі. У той час VІ кантралявала 70% рэкламнага рынку, але затым былі прынятыя папраўкі да закона «Аб рэкламе», якія абмежавалі долю аднаго селера да 35%. І вось на фоне дрэнных навінаў, што звычайна прыводзіць да істотнага зніжэння кошту актыву, стала вядома, што кампанію набылі структуры банка «Расея». Але сярод гэтых структур былі і афшоры, якія належалі Сяргею Ралдугіну.
Што цікава: пасля таго, як VІ перайшла да новых уплывовых уладальнікаў, даход кампаніі, нягледзячы на заканадаўчыя абмежаванні, не зменшыўся — проста замест прамых дагавораў з каналамі сталі заключацца кансультацыйныя пагадненні.
Па дадзеных Расстата, 20% VІ належыць кіпрскай кампаніі Med Media Network. У базе дадзеных MF ёсць рашэнне адзінага акцыянера Med Media Network ад 15 снежня 2010 г. аб набыцці 12,5% акцый VІ за 20 млн даляраў. (Калі гэтая доля была даведзена да 20%, нам не ўдалося ўдакладніць.) Гэтым адзіным акцыянерам Med Media Network быў афшор IMO, бенефіцыяры якога — Сяргей Ралдугін. Калі IMO адкрывала рахунак у швейцарскім Газпрамбанку, Med Media Network была ўказана як адзіная «дачка» кампаніі. Больш за тое, у заяве аб адкрыцці рахунку было напісана, што Med Media Network павінна выплаціць амаль 270 млн рублёў дывідэндаў сваёй мацярынскай структуры.
У VІ на нашыя пытанні не адказалі.
На працягу многіх гадоў буйным пакетам акцый у «КаМАЗе» валодала кіпрская кампанія Avtoinvest Ltd, якая належала «Тройцы Дыялог». У 2008 годзе структурам «Тройкі», па паведамленнях СМІ, нават удалося давесці сваю долю ў найбуйнейшым вытворцы грузавікоў у Расеі амаль да 51%. Гэтая інфармацыя ўскосна пацвярджаецца і дакументамі з базы MF: мяркуючы па іх, «Тройка» з дапамогай некалькіх схаваных пагадненняў магла дзейнічаць усяго толькі як агент ў інтарэсах значна больш уплывовых гульцоў. Адным з гэтых гульцоў быў і Сяргей Ралдугін.
Справа ў тым, што з 2007 года «Тройка» перадала ўсе правы па кіраванні сваёй кампаніяй Avtoinvest Ltd нейкаму афшору Avto Holdings Ltd. Паводле пагаднення, Avto Holdings атрымлівала права ўдзельнічаць у сходах акцыянераў Avtoinvest, прызначаць і звальняць дырэктара і забіраць 95% дывідэндаў. Гэта значыць, фактычна адзін з асноўных акцыянераў «КаМАЗа» падпарадкоўваўся раней невядомаму афшору. І 15% гэтага невядомага афшора належалі віяланчэлісту Сяргею Ралдугіну праз яго кампанію Sonnette Overseas.
Больш за тое, у Avto Holdings быў дзесяцігадовы апцыён на куплю 100% Avtoinvest: афшор, саўладальнікам якога быў Сяргей Ралдугін, меў права ўсяго за 100 тыс. даляраў атрымаць кантроль над адным з найбуйнейшых акцыянераў «КаМАЗа».
Аналагічныя дамоўленасці паміж «Тройкай» і афшорамі, звязанымі з Ралдугіным, былі і з нагоды акцый «АўтаВАЗа». У гэтых пагадненнях адрозніваліся толькі даты, назвы кампаній, долі і сумы. Але сэнс заставаўся тым жа: у афшораў, блізкіх Ралдугіну, былі прывілеяваныя правы на кіраванне буйнымі пакетамі акцый у стратэгічных прадпрыемствах краіны, на атрыманне дывідэндаў і куплю гэтых пакетаў за смешныя сумы.
У Крамлі адмовіліся адказваць на пытанні, звязаныя з гэтым расследаваннем. Прэс-сакратар прэзідэнта Дзмітрый Пяскоў склікаў адмысловы брыфінг, дзе папярэдзіў аб падрыхтоўцы, на яго думку, «атакі на прэзідэнта». «Мы атрымалі паперы ад арганізацыі, якая называе сябе міжнародным кансорцыумам журналісцкіх расследаванняў, у які ўваходзяць розныя СМІ і журналісты розных краін. Мы ўпэўненыя, што не толькі журналісты, але і прадстаўнікі іншых арганізацый і службаў. Яны збіраюцца ў бліжэйшыя дні ў ФРГ, ЗША, Вялікабрытаніі, Францыі, Швейцарыі, Расіі і некалькіх іншых краінах апублікаваць чарговыя опусы, якія мы лічым відавочнай «заказухай», — заявіў Пяскоў.
Чалавек, які ведае Ралдугіна, пацвердзіў нам асаблівую ролю музыканта: «Для вырашэння аператыўных, а часам непублічных задач Уладзімір Пуцін абапіраўся на кола бізнэсменаў, аснову якога складалі сябры па піцерскім перыядзе жыцця. Але многія страцілі яго давер, скажам так, праз сваю пражэрлівасць. Прэзідэнту быў неабходны чалавек, якому можна давяраць без сумненняў, каб праз яго «долі» сачыць за рэальным становішчам спраў. Акрамя таго, Ралдугін ніколі нічога не ўзяў, яго не вабіць раскошнае жыццё. У нашым коле яго называюць Князем Мышкіным».
Іншы чалавек з акружэння вядомага расійскага віяланчэліста на просьбу «Новай газеты» ахарактарызаваць яго адным словам адрэагаваў вокамгненна: «Завіце яго «захавальнікам». Гэта будзе дакладна».
