Знайсці
02.02.2023 / 17:081РусŁacБел

Святлана Бень: Страшнае па-сапраўднаму адчуваецца толькі на асабістым досведзе

Стваральніца гурта «Серебряная свадьба», акторка, тэатральная рэжысёрка, паэтка, спявачка і аўтарка песень Святлана Бень расказала блогу «Галасы» пра свой новы альбом, Берлін, пра асалоду размаўляць і спробы пісаць па-беларуску, пра расійскую «одержимость» і беларускую «апантанасьць», а таксама пра тое, як дваровыя канцэрты навучылі яе не баяцца выступаць адной.

«Мы цяпер усе ў стане траўмы»

— У артыкуле на DW пра ваш леташні альбом з Галінай Чыкіс яго называюць «посттраўматычным» і пішуць, што вы з гэтым адразу пагаджаецеся. Гэта так?

— Мне думаецца, што мы цяпер усе ў стане траўмы. Такі траўматычны час. Здаецца, цяпер любое мастацтва альбо ўнутры траўмы, альбо посттраўма, так.

— Але ці правільна я разумею, што прынамсі частка з гэтых песень былі напісаныя яшчэ да 2020 года?

— Так, тры песьні з яго былі напісаныя раней — «Кёртису», «Не печалуйся» і «Я слышу чаек». Не было нейкай асаблівай канцэпцыі — мы проста ўзялі тыя песьні, якія мелі водгук у нашым сэрцы, якія пасавалі да нашага душэўнага стану.

Але калі я потым аналізавала гэта, я зразумела, што кожная з гэтых песень была таксама напісаная ў вельмі траўматычным стане. Толькі ён быў выкліканы іншымі падзеямі і сумам ад таго, што жыцьцё — такая страшная і цяжкая штука.

Святлана Бень і Галіна Чыкіс на сцэне падчас канцэрту

«Забыць немагчыма і не трэба»

— Песня «Чёрные бидоны», бадай, найбольш пасуе пад цэтлік «посттраўматычнай». І там ёсьць радок: «Чтобы выжить, мне надо всё это забыть». Ці спрабуеце вы сапраўды забыцца прынамсі пра частку падзей апошніх гадоў — са свайго жыцця, з жыцця сяброў?

— У гэтай песні ёсьць такая пастка — рэфрэн сапраўды так гучыць, але адказ на гэта гучыць у апошніх словах песні. Там гаворыцца, што наўрад ці гэта атрымаецца.

Па-першае, гэта забыць немагчыма. А па-другое, я не думаю, што гэта трэба забываць. Жах і траўма, пра якую мы ўвесь час гаворым, у тым, што ты набываеш такі досвед, з якім жыць далей немагчыма. Па-сапраўднаму ты павінен зрабіць харакіры, як самурай, альбо папросту класціся паміраць, накрыўшыся беленькай сурвэтачкай.

Але ты не можаш гэтага зрабіць. Трэба працягваць жыць, з розных прычын. Хоць гэта досвед, несумяшчальны з жыцьцём, калі чалавек даведваецца пра шмат якія страшныя рэчы і разумее, што не можа жыць з гэтым: з тым, што ён бачыў, з тым, што ён чуў.

Зусім розныя рэчы, калі мы ведаем тэарэтычна пра тое, што адбываецца ў свеце з іншымі, і калі гэта адбываецца з табой, з тваімі блізкімі альбо за крок ад цябе, калі да страшнага зусім маленькі крок.

Мы размаўлялі зь сябрамі, якія жылі ў Харкаве, і яны гаварылі, што, вядома ж, як і кожны чалавек з Украіны, адчувалі жах вайны з 2014-га года: чулі, чыталі, іх сябры і родныя былі там, дзе адбываліся ваенныя дзеянні. Але яны кажуць: «Мы зусім па-іншаму ўспрымалі ўсё да таго часу, пакуль бомбы не прыляцелі ў нашы дамы».

Чалавек разумее нешта страшнае, ён можа мець пра гэта колькі заўгодна інфармацыі, але па-сапраўднаму адчувае толькі на асабістым досведзе.

— Ці была ў вас камунікацыя з тымі людзьмі, якія, калі карыстацца радком з верша ў вашым альбоме, сталі часткай зла? Пры гэтым я падазраю, многія з іх лічаць, што яны на баку дабра: і тыя, хто ўдзельнічае ў рэпрэсіях, і тыя, хто ўдзельнічае ў ваеннай агрэсіі.

— У мяне тут таксама сумны досвед, бо некаторыя з маіх родных падзяляюць праўладныя погляды. Але мне, можа, так пашчасціла, што я не сутыкалася з праявамі гэтага зла ў чыстым выглядзе, твар у твар.

«Дваровыя канцэрты дапамаглі адчуць, наколькі гэтыя песні патрэбныя»

— Вы запісвалі альбом у Берліне і цяпер жывяце там. Ці знайшлі вы ўжо ў гэтым горадзе асяродак і людзей, які дазваляе вам пачувацца «ў сваім свеце»?

— Так, у Берліне шмат сяброў, якія і раней былі маімі сябрамі, калі мы прыязджалі сюды з канцэртамі і тэатральнымі імпрэзамі. Гэта людзі творчага свету, яны вельмі кранальныя, добрыя, цудоўныя. Гэта людзі, якія для мяне не належаць да нейкай нацыі, а належаць да творчага свету.

Але мне вельмі прыемна, што тут шмат беларусаў і мы можам размаўляць на агульныя тэмы, рабіць нешта разам. Тут ёсьць цудоўная арганізацыя «Разам», з якой мы сябруем. Добра, што можна пачуць беларускую мову, добра пабыць сярод сваіх.

— Я чуў ад людзей, якія былі на прэзентацыі вашага альбома ў Берліне, што вас прасілі праспяваць некаторыя старыя хіты «Серебряной свадьбы», а вы сказалі, што яны ўжо, маўляў, моцна спазніліся. Ці значыць гэта, што цяпер не час для такіх песень?

— Не, я так не думаю. У рэпертуары «Серебряной свадьбы» было шмат розных песень, у тым ліку шмат песень, якія былі напісаныя пасьля 2014 года, таксама вельмі траўматычных, сумных, пранізлівых і ўдумлівых.

Мне здаецца, што шмат песень, якія я спявала разам з «Серебряной свадьбой», актуальныя і цяпер. Магчыма, некаторыя песні з таго рэпэртуару цяпер патрэбныя нават больш, чым нейкае сумнае дэпрэсіўнае мастацтва, да якога я цяпер схільная. Але гэта проста такая праграма, зробленая разам з Галяй, і не вельмі дарэчы было б спяваць тыя песні.

«Серебряная свадьба» завяршыла свой творчы шлях у 2016 годзе, увесь гэты час я грала ў нейкіх іншых праектах, але некаторыя песні ў мяне ляжалі «ў стале».

Калі я граю свае сольныя канцэрты адна, як гэткі «аўтар-выканаўца», я часта спяваю песні «Серебряной свадьбы», і яны бываюць вельмі дарэчы. Паколькі гэта мае песні, я маю права іх спяваць нават адна, хоць гэта і не так ярка і прыгожа, як з усім калектывам.

Калі пачаліся дваровыя канцэрты, я адчувала, як гэтыя песні патрэбныя. Гэта было для мяне такім моцным штуршком, што я перастала хвалявацца спяваць іх адна. У той час было зразумела, што калі чалавек проста ідзе да людзей і размаўляе з імі, працягвае ім руку і кажа: «Я з вамі», дык гэта значна важней, чым «мастацтва ў чыстым выглядзе». І не важна, ці я граю з прафэсійнымі музыкамі, ці ёсць яркая, прыгожая праекцыя і святло, альбо я адна з укулеле на вуліцы — у гэтым выпадку няма розніцы.

Я вельмі ўдзячная нашым дварам, бо тады я страціла страх граць свае песні. Я пачала смела граць адна, склаўся цэлы шэраг канцэртаў, і цяпер я іх граю, як і ўвосень 2020 года, далей.

«Не пускаць нянавісць у сваё сэрца»

— У тым самым артыкуле пра ваш новы альбом я прачытаў фразу, што погляд вашага лірычнага героя — гэта погляд дзіцяці 10-11 гадоў. І раней некаторыя музычныя крытыкі пісалі, што ў «Серебряной свадьбы» шмат дзіцячага погляду. Вы пагодзіцеся з гэтым?

— Я не ведаю, гэта складанае пытанне. У дзяцей ёсць такая важная асаблівасьць, што ім вельмі цікавае ўсё навокал, яны з цікаўнасцю глядзяць на ўсё. І магчыма, што гэтая якасць — самая важная ў маім характары.

Але агулам рэпэртуар «Серебряной свадьбы» ці рэпэртуар, які мы цяпер граем з Галяй, — гэта песні, на якія я, на жаль, не магу запрашаць дзяцей. У «Серебряной свадьбы» ёсць зусім недзіцячая тэматыка. Я нават не пра ненарматыўную лексіку, а пра тое, што гэта досвед сталага чалавека, які напіўся, згубіў рэчы, развітваецца з адным чалавекам, сустракаецца з іншым, бярэ ўдзел у нейкай бойцы. Гэта ўсё — досвед дарослага чалавека ці як мінімум падлетка.

Таму мне цяжка сказаць, што ў старых песнях ці тым больш у цяперашняй праграме ёсьць дзіцячая атмасфера, але цікаўны дзіцячы погляд ёсць, безумоўна.

— Беларусаў падчас пратэстаў у 2020 годзе і пасля пратэстаў часам якраз вінавацілі ў «дзіцячым падыходзе». Маўляў, беларусы яшчэ не саспелі, не гатовыя да нейкіх жорсткіх дзеянняў. Што б вы на гэта адказалі?

— Курт Вонэгут, мой улюбёны пісьменьнік, сказаў такую фразу, што ў Нагорнай казані Хрыста ёсць словы пра любоў да іншых як да самога сябе, і калі чалавецтва некалі прыдумае нейкую лепшую ідэю, дык у чалавецтва будуць ажно дзве добрыя ідэі. Хрыстос сказаў нам быць як дзеці; можа, ён меў на ўвазе, што мы не павінны быць як жорсткія дарослыя.

— Радок з вашага верша ў альбоме: «Трэба баяцца стаць часткай зла». Часам не стаць часткай зла вельмі цяжка і небяспечна для жыцця. У Васіля Быкава ёсць сюжэты, дзе даводзіцца ахвяраваць жыццём, каб не стаць часткай зла. Але нехта скажа, што нават гэтага можа быць мала: калі на вашу краіну нападаюць, даводзіцца ўжываць гвалт у адказ, забіваць ворага, бо ёсць справядлівая вайна. Што б вы адказалі на гэта?

— Гэта складанае пытанне, над якім мучыцца ўсё чалавецтва ўвесь час свайго існавання. Але мне здаецца, што самае галоўнае — не пускаць нянавісць у сваё сэрца. Таму што, нават калі мы стаім на баку справядлівасці, а наша сэрца поўнае нянавісці, мы проста робімся нейкай ёмістасцю, у якую ўліваецца гэтая нянавісць. Яна ў гэтым сэнсе не адрозніваецца ад нянавісці тых людзей, якія стаяць на баку гвалту. Мы тады не адрозніваемся ад іх.

Мы павінны абараняць сваіх блізкіх, сваю зямлю, сябе, але памятаць, што нават калі чалавек — самы жорсткі, страшны і жахлівы забойца, мы ненавідзім яго ўчынкі, але не павінны ненавідзець чалавека. Мы павінны да самай апошняй кроплі нашай і яго крыві верыць, што ў ім можа прачнуцца нешта светлае. І толькі так мы можам перапыніць гэты ланцуг зла.

Цудоўным прыкладам для мяне тут служыць размова з Андрусём Такіндангам. Калі мы сустракалі яго з «сутак» — здаецца, ён тады сядзеў у Жодзіне — ён нам сказаў: «Гэта так дзіўна, я назіраў за нашымі турэмнікамі, яны так блага ставяцца адзін да аднаго, так непрыгожа размаўляюць адзін з адным. У іх столькі злосці. Мне здаецца, што іх ніхто не любіць і дома, у іх няма на працы сяброў, яны ўвогуле адзінокія і няшчасныя людзі. А я нават у вязніцы адчуваў такую падтрымку, вось выйшаў — і вы несяце мне батончыкі «Снікерс» і гарачую каву, а ім ніхто гэтага не нясе».

І ён сказаў, што калі сядзеў на гэтых «сутках», дык найбольш маліўся за тых, хто яго трымае за кратамі, і думаў пра іх душу, пра тое, у якім страшным становішчы знаходзіцца кожны, хто робіць зло.

«У расійскім мэнталітэце ёсць нейкае «неистовство»

— Ці памяняла вашы погляды на нешта ў культуры тая маштабная вайна, якая ідзе ўжо амаль год? Да прыкладу, гучаць абвінавачанні ў адрас расійскай культуры, што яе імперскасць нясе частку віны за цяперашнія падзеі. Ці пабачылі вы цяпер нешта па-новаму, або вы раней успрымалі ўсё гэтак сама?

— Я цяпер шмат чытаю пра гэта, мне цікавыя гэтыя разважанні. Магчыма, справа ў тым, што на мяне вельмі вялікі ўплыў зрабіла тая частка расійскай культуры, якая склалася як дысідэнцкая, у якой якраз было няшмат гэтага імпэрскага погляду і ў якой было шмат нонканфармісцкага погляду на свет — нефармальнага, смелага, свабоднага.

Для мяне заўсёды была цікавая наша нацыянальная культура, яна была для мяне вельмі важнай. Я хутчэй радуюся таму, што цяпер шмат у каго з'явіўся нейкі стымул больш увагі даць сваёй айчыннай культуры на фоне тых пытанняў, якія цяпер ставяцца.

Але я няе стала ставіцца з непрыязнасцю да расійскай культуры. У мяне шмат творчых сяброў з расійскага асяроддзя, і я ўспрымала б як здраду ў іх бок, калі б я сказала цяпер іншыя словы. Я паважаю і цаню ўсіх гэтых людзей. Яны вельмі падтрымлівалі і беларускі пратэст у свой час, і цяпер маюць яскравую, моцную антываенную пазыцыю. Было б балюча і зусім подла сказаць, што я неяк з непрыязнасцю стаўлюся да расійскай культуры.

— Я дам прыклад: Ягор Летаў — чалавек, чыя творчасць ад пачатку была антысістэмнай. Большасьць яго тэкстаў і песень цяжка ўспрымаць як нешта імперскае. Але нават такі чалавек нейкі пэрыяд быў адным з заснавальнікаў Нацыянал-бальшавісцкай партыі, якая ў 1990-я займалася фактычнай прапагандай расійскага фашызму. Тады гэта было апазіцыйным і нібыта маргінальным. Цяпер яго перанялі людзі, якія маюць уладу. Але нават такіх людзей, як Летаў, спакушала ідэя «велічы, магутнасьці». Ці заўважаеце вы ў гэтым сэнсе знакі таго, чаго не было так добра відаць раней?

— Раней, да гэтай вайны, было відаць, што гэта нейкае вар’яцтва з боку Ягора Летава. І ў той час мне зусім не цікавая была яго творчасць. Я вельмі рада, што потым ён радыкальна змяніў свае погляды і пайшоў зусім у нейкі трэці бок.

Праўда ў тым, што заўсёды было шмат радыкальных і жудасных праяваў. У расійскім менталітэце ёсць нейкае «неистовство», амаль дэманічнае. Дарэчы, «апантанасьць» у беларускай мове не зусім адпавядае «одержимости». «Апантаны» чалавек нечым захоплены, ён нічога не бачыць, акрамя гэтага, а эквіваленты ў рускай мове хутчэй пра тое, што ты не зусім адказваеш за тое, што ты робіш, пра такое, калі цябе «нясе». Гэта якраз тое, што мяне ніколі не прываблівала.

«Спыніць гвалт усімі магчымымі сродкамі»

— У адным з вашых інтэрв'ю вы сказалі, што, магчыма, самае важнае, што робіць мастацтва, — гэта вучыць чалавека спачуваць, адчуваць іншага чалавека, вучыць эмпатыі. Але часам нават чалавечую эмпатыю накіроўваюць у кепскае рэчышча. Вам расказваюць пра «забітых дзяцей Данбасу» і адначасова тлумачаць, што трэба вынішчыць усіх, хто да гэтага нібыта датычны. Ці маюць мастацтва і культура нейкі адказ, каб чалавечую эмпатыю было цяжэй выкарыстоўваць для нянавісці?

— Мне здаецца, што любая чалавечая праява — і эмпатыя, і схільнасьць да нянавісці, і ўсе іншыя чалавечыя якасці — з'яўляецца вельмі прывабнай штукай для ўсіх сродкаў прапаганды. І ўсе нашы рысы — і даверлівасць, і недаверлівасць, і жаданне ўсё аналізаваць, і нежаданне ўсё аналізаваць — прапаганда па-майстэрску выкарыстоўвае ў сваіх мэтах.

Я тут не магу пахваліцца, што ў мяне самой ёсць цудоўнае самастойнае мысленне. Я таксама вельмі паддаюся маніпуляцыям. Вельмі складана зусім пазбягаць гэтага. Таму я стараюся не быць палітычна ангажаванай у нейкі бок, глядзець на кожную сітуацыю з розных бакоў. Але і для такіх людзей, як я, ёсць шмат сваіх пастак у прапаганды і любой маніпуляцыі.

Мне думаецца, што шмат у якіх мастакоў гуманістычны погляд на рэчаіснасць, калі мы будзем спачуваць кожнаму чалавеку з любога боку. Нас будзе цяжка ўцягнуць у любую вайну, калі мы будзем выхоўваць у сабе аналітычны, свабодны і гуманістычны погляд.

Але я баюся, што калі я ўвогуле разважаю наконт такіх далікатных і складаных справаў, я выказваю вельмі банальныя і павярхоўныя думкі. Прашу прабачэння, калі гэта так і калі я некага крыўджу альбо расчароўваю. Я спрабую заўсёды слухаць у спрэчках розныя бакі, бо сусвет настолькі складаны, што няма ні чорна-белага, ні нават шэрага — ёсьць мільярд адценняў кожнага колеру.

Але калі робіцца гвалт, галоўнае, што павінен зрабіць кожны чалавек, — яго спыніць. Спыніць усімі магчымымі сродкамі.

«Для мяне вялікая асалода размаўляць па-беларуску»

— Ці можна ад вас чакаць — магчыма, не ў блізкай будучыні, але некалі — альбома беларускамоўных песень? І ці пішуцца ў вас песні па-беларуску?

— Я мару пра гэта вельмі моцна. Гэта асобная тэма для разважанняў, для размовы. Бо мне вельмі прыемна, для мяне вялікая асалода размаўляць па-беларуску. Я чытаю шмат літаратуры і імкнуся размаўляць у кожнай сытуацыі, калі толькі маю такую магчымасьць, прагну гэтага вельмі.

Аднак у тым, што тычыцца вершаў, мне вельмі складана і ў мяне не атрымліваецца. У мяне быў доўгі перыяд, калі я проста прымушала сябе пісаць па-беларуску — гэта было жахліва. Гэта не было прыгожа, не было іранічна, не было цікава.

Але я вельмі хачу, каб гэта атрымалася, і таму імкнуся як мага больш чытаць і размаўляць.

Nashaniva.com

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй
ананімна і канфідэнцыйна?

Клас
Панылы сорам
Ха-ха
Ого
Сумна
Абуральна
02.02.2023
Нет не нужно переживать страшное на личном опыте. Человек разумный может прочувствовать страшное и просто узнав информацию. Без личного опыта и переживаний.
Каб пакінуць каментар, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера
Каб скарыстацца календаром, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера