«Буратам здаецца, што ўдзел у вайне ўзвышае іх да рускіх». Чаму расійскія нацменшасці так ахвотна едуць ваяваць ва Украіну
Бурація займае першае месца па загінулых салдатах расійскай арміі ва Украіне. Пра гэта кажуць дадзеныя з адкрытых крыніц. На гэтым фоне выхадцы з гэтай рэспублікі РФ заснавалі міжнародны антываенны фонд «Свабодная Бурація» (Free Buryatia Foundation), які ставіць перад сабой адразу некалькі мэтаў. У іх ліку — спыненне вайны, барацьба з крамлёўскай прапагандай і пазбаўленне буратаў ад кляйма «галоўных абаронцаў рускага свету». Прэзідэнт Фонду, журналістка Аляксандра Гармажапава, расказвае, чаму бураты так ахвотна едуць ваяваць ва Украіну, а таксама пра шавінізм і ксенафобію ў Расіі.
Загінулы ва Украіне расійскі вайсковец
— Ваш праект — гэта першая антываенная ініцыятыва ў Расіі, створаная этнічнай групай. Чаму наогул узнікла такая неабходнасць?
— Яна ўзнікла, бо за буратамі ва Украіне замацавалася негатыўная рэпутацыя. Калі Пуцін развязаў вайну на Данбасе, туды пад выглядам так званых апалчэнцаў і шахцёраў адпраўлялі ваяваць вайскоўцаў з Бураціі. Пра гэтую сітуацыю ў 2014 годзе пісаў журналіст Ілля Барабанаў, ён тады працаваў у «Коммерсанте». Мясцовыя жыхары паказалі яму на буратаў і сказалі: «А гэта ў нас данбаскія індзейцы».
Потым з'явілася інтэрв'ю, якое «Новая газета» брала ў 20-гадовага танкіста Доржы Батамункуева. Гэты хлопец атрымаў страшныя апёкі ў баі пад Дэбальцавам, і ён распавядаў у тым ліку пра тое, як буратаў-кантрактнікаў расійскія ўлады туды цішком адпраўлялі ваяваць.
Потым пра буратаў сталі актыўна пісаць украінскія медыя. Яны выкарыстоўвалі фармулёўку «баявыя бураты Пуціна». Гэтая фраза вельмі моцна тыражавалася, з'явіліся мемы на гэтую тэму.
Ужо з пачаткам цяперашняга ўварвання некаторыя ўкраінцы сталі казаць, што яны будуць «ваяваць з Расіяй да апошняга бурата». Гэта вельмі непрыемна.
У нас маленькі народ, і няма нічога добрага ў тым, што вакол яго склаўся такі вобраз.
— Мяркуючы па дадзеных аб загінулых, цяпер бураты таксама актыўна ўдзельнічаюць у вайне ва Украіне?
— Так, і гэта вытлумачальна. Бурація — рэгіён вельмі бедны, і ў прынцыпе ў мужчын ёсць два асноўныя спосабы заробку. Альбо вахтавым метадам ехаць працаваць на поўнач, альбо ісці на кантрактную службу.
Калі мы глядзім на звесткі загінулых ва Украіне буратаў, то бачым, што ва ўсіх у графе «месца нараджэння» напісаныя тыя ці іншыя вёскі. То бок, гэта хлопцы з глыбінкі, якія спрабавалі, як ім здавалася, зарабіць.
Многія падпісвалі кантракты, таму што гэта адзіны шанец атрымаць жыллё. Яны маглі ўзяць так званую вайсковую іпатэку, каб купіць нерухомасць у Улан-Удэ, якая для іх вельмі дарагая.
— А ёсць дакладныя звесткі аб колькасці буратаў, якія ўдзельнічаюць ва ўварванні?
— Дакладных лічбаў мы не ведаем, але так ці інакш вайна ахапіла практычна ўсе сем'і. Высветлілася, напрыклад, што там ваюе траюрадны брат маёй сяброўкі, ён паранены цяпер. У іншых знаёмых таксама ёсць на гэтай вайне сваякі. У Бураціі жыве менш за мільён чалавек, таму вайна нікога не абміне бокам.
— Колькасць загінулых буратаў вам вядомая?
— Паводле звестак з адкрытых крыніц, загінула 100 чалавек, звязаных з Бураціяй. Гэта вельмі вялікая колькасць. Многія цяпер пішуць аб тым, што па смерці лідзіруе Дагестан, але трэба разумець, што ёсць бураты, якія жывуць у іншых рэгіёнах. Перш за ўсё, гэта Забайкальскі край і Іркуцкая вобласць, мы глядзім этнічных буратаў яшчэ і адтуль.
Пры гэтым у Іркуцкай вобласці многія бураты — ахрышчаныя, і ў іх рускія імёны. Магчыма, мы кагосьці нават прапускаем.
Наш аналітык Марыя В'юшкова лічыць, што ў працэнтных суадносінах на душу бурацкага насельніцтва мы наперадзе ўсіх у гэтай сумнай статыстыцы.
— Як вы ставіцеся да гіпотэзы аб тым, што расійскія ўлады наўмысна адпраўляюць на вайну ва Украіну вайскоўцаў з нацыянальных рэгіёнаў?
— Я чытала пра гэта. Хутчэй за ўсё, расійскія ўлады зыходзяць з таго, што ў нацменаў наўрад ці могуць быць сваякі ва Украіне. У той час як у выхадцаў з рускіх рэгіёнаў сувязі з украінцамі якраз вельмі шчыльныя. Траюрадны брат, стрыечны брат, цётка, дзядзька… усё перасякаецца.
Але мне ўсё-такі здаецца, што ключавая прычына — гэта ўзровень жыцця. Гінуць людзі з самых бедных рэгіёнаў. З Масквы, Пецярбурга — практычна нікога. Значыць, узровень жыцця ў гэтых рэгіёнах такі, што людзям даводзіцца згаджацца на такую «працу».
— То-бок ключавы крытэрый — гэта не нацыянальная прыкмета, а менавіта жыццё ў беднай правінцыі?
— Так, абсалютна. Але ёсць яшчэ адзін момант, які мы абмяркоўвалі з маімі калегамі.
Здавалася б, як наогул бураты гатовыя ваяваць за ідэі «рускага» свету, калі самі, жывучы ў Расіі, пастаянна сутыкаюцца з праявамі ксенафобіі і расізму?
Я не ведаю буратаў, якія, апынуўшыся ў Піцеры ці Маскве, не чулі фразаў тыпу «валіце ў свой Кітай» або «панаехалі касавокія».
Магчыма, спрацоўвае псіхалагічны фактар. Буратам здаецца, што ўдзел у вайне дае ім магчымасць «узвысіцца» да рускіх. Яны гатовыя забыць гэтую дыскрымінацыю, каб у барацьбе супраць «дрэнных украінцаў» рускія прызналі іх роўнымі. Па-іншаму я гэта патлумачыць не магу.
— Наколькі я разумею, расійскія ўлады выкарыстоўвалі буратаў і ў інфармацыйнай вайне супраць Украіны?
— Так, рух «Сеть» (гэта было аддзяленне пракрамлёўскага руху «Нашы») запісаў у 2015 годзе відэа «Зварот баявых буратаў Пуціна да спалоханага народу Украіны». Там іркуцкія бураты казалі ўкраінцам, што іх эканоміка «ляціць у прамежнасць Канчыты Вурст» і гэтак далей.
Гэты ролік, на жаль, набраў амаль мільён праглядаў. Я магу сказаць, што многія з людзей, якія там здымаліся, былі зусім апалітычнымі. З адной дзяўчынай я не так даўно звязвалася, яна жыве ў Германіі. Яна шчыра прызналася, што ёй сорамна за гэта відэа, і цяпер яна разумее, што гэта было абсалютная ганьба.
Яна казала, што зняцца ў роліку яе папрасіў сябар. Ёй тады было 16 гадоў, і па яе словах, яна не разбіралася ў палітыцы. Толькі калі відэа выпусцілі, яна зразумела, што гэта была вельмі вялікая памылка. Цяпер яна думае, ці не прыняць ёй удзел у нашым праекце. Асабліва ў апошні час, калі яна бачыць вакол сябе велізарную колькасць украінскіх бежанцаў.
— Вы вырашылі, чым будзеце займацца?
— …Мы рыхтуем даклад аб стратах сярод этнічных меншасцяў ва Украіне. Адпаведна, нам трэба весці дакладную статыстыку. Мы звяраем нашыя звесткі з матэрыяламі праваабаронцаў і журналістаў-расследавальнікаў. Мы, напрыклад, хочам зразумець, што адбылося ў Бучы, таму што па пракрамлёўскіх телеграм-каналах была запушчаная інфармацыя, што славяне не маглі абыходзіцца са славянамі так жорстка.
І тут Арастовіч нам трошкі дапамог, калі сказаў, што там зверствавалі цалкам сабе дужыя славянскія хлопцы.
Мы не кажам: давайце ўсё звальваць на славян. Але мы хочам, каб адбіцца ад наратыву, які прасоўваецца Крамлём.
І мы хочам зрабіць паўнавартасны даклад па стратах, які мы зможам распаўсюджваць праз медыя і падаваць у міжнародныя інстанцыі.
Мы лічым, што, акрамя знішчэння ўкраінцаў, Расія вядзе і знішчэнне свайго насельніцтва. Мы хочам паказаць гэтых загінулых. Калі мы чуем, што адзін бурат загінуў ці двое загінулі — гэтая інфармацыя не складваецца ў адну вялікую карціну. Але калі сотня чалавек — гэта зусім іншае. Гэта як калі б у цэнтры Улан-Удэ адбыўся тэракт і загінула 100 чалавек. Напэўна, гэта будзе мець ашаламляльны рэакцыю. І я лічу, што мы павінны выклікаць гэтую рэакцыю…
…Мы абараняем правы і іншых нацыянальных меншасцяў.
Яшчэ мы лічым, што Расія, заявіўшы сваёй мэтай дэнацыфікацыю Украіны, абсалютна супярэчыць сабе, таму што ў самой Расіі вельмі высокі ўзровень шавінізму, расізму і нацызму… Больш за тое, нідзе ў свеце мы не сутыкаемся з такім узроўнем шавінізму, як у Расіі.
— Вы самі асабіста сутыкаліся з ксенафобіяй і шавінізмам у Расіі?
— Вядома, шмат разоў. Я вырасла ў Пецярбургу, а Пецярбург доўгія гады называлі «карычневай сталіцай Расіі». З аднаго боку, мне вельмі пашанцавала з маімі школай, універсітэтам і калегамі па працы. Але праяў шавінізму ў побыце было вельмі шмат.
Аляксандра Гармажапава
Я пачала кіраваць машынай у 23 гады, таму што мне не хацелася спускацца ў метро, дзе на мяне заўсёды глядзелі варожа. Аднойчы я ішла да эскалатара, і проста перад уваходам на яго ўтварыўся затор.
Нейкі мужчына пачаў мяне выцясняць з чаргі плячом, але я працягвала ісці. Тады ён рэзка мяне адсунуў і сказаў: «Ты павінна рускіх заўсёды прапускаць наперад, зразумела?» Я абамлела, але так як ужо навучылася адказваць на такія выпады, то сказала яму: «Ну, раз вы прадстаўнік вышэйшай расы, то чаму да гэтага часу ездзіце на метро?» Ён мяне пасля гэтага ад злосці ледзь не спіхнуў з эскалатара, а потым яшчэ чакаў на вуліцы.
Яшчэ памятаю выпадак у навагоднюю ноч 2015/2016. Мае бацькі жывуць у цэнтры Пецярбурга, там у асноўным інтэлігентны кантынгент. Мы накуплялі вельмі шмат прадуктаў і даставалі іх з машыны перад домам. Ля параднага сядзела і курыла жанчына. У нейкі момант яна рэзка ўстала і сказала: «Як вы за***** (надакучылі), кітаёзы, жыцця ад вас няма». І далей нешта ў тым жа духу.
Я адчула стан афекту, пачала на яе крычаць у адказ. Гэтая жанчына спалохалася і забегла ў дом, каб з'ехаць ад мяне на ліфце. Яна не чакала, што ёй могуць адказаць на пісьменнай рускай мове, ды яшчэ і абмацюкаць у адказ. Думаю, для яе гэта быў шок-кантэнт. Я пабегла за ёй, мне здавалася, я гатовая была яе забіць. Гэта была мая назапашаная лютасць, таму што я перажывала такое не раз, не два і не тры. І калі ты шмат-шмат разоў за сваё жыццё гэта праглынаў, то ў нейкі момант зрывае накрыўку.
Але мама ўтрымала мяне за куртку, яна казала: «Пакінь яе, інакш яна потым напіша заяву, і ты ж потым яшчэ акажашся крайняй». Напэўна, я і праўда чытала б у расійскіх медыя, што «прыезджыя з Бураціі збілі карэнную пецярбуржанку». Менавіта ў тую навагоднюю ноч я зразумела, што больш не хачу жыць у Пецярбургу…
— Вы вялікія малайцы, што кажаце пра гэта, але вы ж не можаце паўплываць на тое, што ў галовах у жыхароў Бураціі. Тым больш, знаходзячыся за мяжой.
— Чаму не можам? Бурація маленькая. Калі мы пераканаем кагосьці з нашай аўдыторыі, то ён будзе далей пераконваць астатніх. Гэта паволі будзе працаваць, як сарафаннае радыё. Нават наш ролік «Бураты супраць вайны» — гэта барацьба з прапагандай. У ім украінскія бураты кажуць, што іх ніхто не ўціскае і не трэба іх абараняць.
Пасля таго як мы арганізавалі фонд, да нас стала звяртацца вельмі шмат буратаў. Я кожны дзень атрымліваю ад іх паведамленні і ні разу не бачыла дрэнных.
Людзі пішуць: «Я думаў, што я адзін, я так стаміўся ад таго, што вакол мяне гэтыя літары Z, дзякуй за тое, што вы кажаце тое, што я думаю». Нармальным людзям здаецца, што іх мала, таму што яны разрозненыя, але на самой справе гэта не так.
За два тыдні да мяне ў Instagram дадалося 250 чалавек з Бураціі. Гэта натуральны рост, і я разумею, чаму ён адбываецца.
Мы яшчэ і псіхалагічна падтрымліваем людзей, якія асуджаюць гэтую вайну, каб яны не лічылі сябе нейкімі там здраднікамі. А значыць, акрамя асноўных напрамкаў працы, у нас ёсць яшчэ дзве вельмі важныя функцыі — аб'яднання і падтрымкі.
