Знайсці
05.06.2022 / 10:17РусŁacБел

Удар па спадчыне Назарбаева. У Казахстане праходзіць рэферэндум па Канстытуцыі

Цяперашні рэферэндум ляжыць у рэчышчы палітыкі ўрада Такаева, «які чуе парламент», і закліканы стаць адказам на запыт грамадскасці, якая стамілася ад аўтакратыі, паведамляе «Бі-бі-сі».

Фота: Tengrinews.kz

Акрамя таго, як лічаць эксперты, для Такаева гэта чарговая спроба рэабілітаваць сваю рэпутацыю пасля студзеньскіх пратэстаў і непапулярнага рашэння ўвесці войскі АДКБ для ўрэгулявання канфлікту.

Гэта трэці рэферэндум у Казахстане з часу атрымання незалежнасці. Два папярэднія праводзіліся ў 1995 годзе: першы — аб падаўжэнні прэзідэнцкіх паўнамоцтваў Назарбаева, другі — канстытуцыйны, па выніках якога і быў прыняты цяперашні асноўны закон. Пасля Канстытуцыя краіны перапісвалася пяць разоў. Усяго было ўнесена 26 паправак у 19 артыкулаў. Змены ўхваляў парламент.

Як будзе праходзіць рэферэндум?

Казахстанцы гэтым разам галасуюць на рэферэндуме пакетам, гэта значыць, за ці супраць усіх паправак разам.

Усяго ж паправак 56 у 33 розных артыкулах Асноўнага закона краіны, такім чынам, Канстытуцыя перапісваецца практычна на траціну.

Папраўкі былі апублікаваныя ў сродках масавай інфармацыі і даступныя грамадскасці. Аднак многія эксперты сумняваюцца ў тым, што грамадзяне разумеюць, за што менавіта яны ідуць галасаваць.

«Спроба азнаёміцца з усімі папраўкамі, калі ты не эксперт і не аналітык, падобная на квэст, — кажа казахскі палітолаг Дасым Сатпаеў. — Фармулёўка многіх з іх даволі складаная і адводзіць ад сутнасці. Або можа быць і так, што камусьці падабаецца пяць з пяцідзесяці паправак, або 10, або пятнаццаць, а магчымасці прагаласаваць па раздзелах у грамадзян няма».

У большасці сваёй казахстанцы лічаць, што ідуць галасаваць за пазбаўленне Нурсултана Назарбаева яго тытула — елбасы («бацькі нацыі» на казахскай) і іншых прывілеяў.

Першы прэзідэнт краіны, які кіраваў 29 гадоў, 8 месяцаў і 26 дзён, год таму ўжо адмовіўся ад паўнамоцтваў старшыні Асамблеі народа Казахстана, а падчас пратэстаў у студзені гэтага года — і ад пасады кіраўніка Рады бяспекі.

Пасля гэтага ён практычна знік поля зроку і даў сваё першае за доўгі час інтэрв'ю проста перад рэферэндумам. У размове з «Коммерсантом» Назарбаеў паабяцаў падтрымаць Такаева на рэферэндуме і заявіў, што, знаходзячыся ў адстаўцы, збіраецца займацца пытаннямі глабальнай ядзернай бяспекі.

Менавіта Назарбаева палітолагі лічаць прайграўшым ва ўнутрыэлітнай сутычцы з яго пераемнікам Такаевым у студзені 2022 года. Аб гэтым гавораць і шматлікія расследаванні супраць яго сваякоў, іх звальненні з дзяржаўных пасад, часам з наступным арыштам.

Найбольш гучным стаў арышт у сакавіку пляменніка Назарбаева, буйнога бізнэсмена Кайрата Сатыбалды, які падчас праўлення дзядзькі займаў шэраг буйных дзяржаўных пасадаў.

У студзені-лютым былі ўзятыя пад варту былы кіраўнік Камітэта нацыянальнай бяспекі Карым Масімаў і трое яго намеснікаў. Іх падазраюць у дзяржаўнай здрадзе, спробе гвалтоўнага захопу ўлады і службовых злоўжываннях.

Назарбаева ж і яго сваякоў большасць казахстанцаў вінавацяць ва ўзурпацыі ўлады і багацця ў краіне на працягу апошніх трох дзесяцігоддзяў і лічаць асноўнай прычынай сацыяльных і эканамічных праблем.

Такім чынам, спадчына елбасы, пачынаючы з назвы кіруючай партыі і прадастаўлення недатыкальнасці яго сваякам, паступова сыходзіць на нішто. А перайменаванне сталіцы назад у Астану здаецца ўжо цалкам магчымым.

«Артыкулы, датычныя ўзурпацыі ўлады і забароны сваякам кіраўніка дзяржавы займаць афіцыйныя пасады, карыстаюцца папулярнасцю ў насельніцтва і добра прарэкламаваныя, але на самой справе, калі паглыбіцца ў сутнасць паправак, паўнамоцтвы прэзідэнта ў новай рэдакцыі Канстытуцыі зусім не слабеюць», — адзначае Сатпаеў.

Аналітыкі не разглядаюць цяперашнюю канстытуцыйную рэформу як адмову ад суперпрэзідэнцкай сістэмы, хоць не адмаўляюць, што спробы аслабіць уладу прэзідэнта праз папраўкі ёсць.

Да прыкладу, цяпер ні прэзідэнту, ні акімам (мэрам гарадоў і губернатарам абласцей), ні суддзям або вайскоўцам нельга будзе сумяшчаць пасаду з членствам у палітычнай партыі.

Рэформы таксама закранулі сістэму двухпалатнага парламента: цяпер выбары ў мажыліс (ніжнюю палату) павінны будуць праходзіць па змяшанай мажарытарна-прапарцыйнай сістэме (па партыйных спісах і ў выніку галасавання на пэўных участках). Да гэтага часу 98 членаў Мажыліса абіраліся па партыйных спісах, а сем выбіраліся Асамблеяй народа Казахстана.

Але Сенат (верхняя палата парламента, якая складаецца з тэрытарыяльных прадстаўнікоў і дэпутатаў, прызначаных прэзідэнтам) пры гэтым не скасоўваецца, хоць яго наяўнасць часта выклікае пытанні ў экспертаў.

Яны лічаць яго непатрэбным органам, які мае толькі адну функцыю — зрабіць немагчымым імпічмент прэзідэнта. Аднак новая рэдакцыя Канстытуцыі прадугледжвае змяненне складу Сената: колькасць дэпутатаў, прызначаных прэзідэнтам, у ім скароціцца з 15 да 4.

Дваякія папраўкі

Адчуванне, што многія папраўкі — гэта ўпакоўка тых змен, якіх жадае грамадства, але з ранейшым начыннем, адзначае Сатпаеў.

Так, адна з самых папулярных паправак заключаецца ў тым, што прэзідэнт цяпер не будзе прызначаць акімаў, як раней. Аднак калі азнаёміцца з ёй бліжэй, гэта хутчэй агаворка.

«Па новай папраўцы прэзідэнт будзе проста прапаноўваць двух кандыдатаў масліхатам (рэгіянальныя органы ўлады), і яны ў сваю чаргу выберуць аднаго з іх. Іншымі словамі, гэта, хутчэй за ўсё, будзе чалавек, які падтрымлівае палітыку прэзідэнта», — кажа эксперт.

Іншы спрэчны артыкул, які ў свой час прыняў яшчэ Назарбаеў, таксама застаецца ў новай рэдакцыі Канстытуцыі. Сутнасць яго заключаецца ў тым, што адзін чалавек не зможа займаць пасаду кіраўніка дзяржавы больш за два прэзідэнцкія тэрміны запар.

Яе задача — служыць інструментам прадухілення ўзурпацыі ўлады адным чалавекам. Але, на думку экспертаў, слова «запар» пакідае шчыліну для кіраўніка дзяржавы ажыццявіць транзіт улады па расійскім сцэнарыі «Пуцін — Мядзведзеў — Пуцін».

Такаеў прапануе на рэферэндуме аднавіць канстытуцыйны суд, скасаваны раней Назарбаевым, але пры гэтым паўнамоцтвы прызначаць старшыню суда і сцвярджаць намеснікаў суддзяў застаюцца па-ранейшаму за кіраўніком дзяржавы.

Такім чынам, за прэзідэнтам застаецца большасць яго ранейшых паўнамоцтваў, такіх як пасада галоўнакамандуючага, права на роспуск парламента, прызначэнне членаў урада, прызначэнне і звальненне вышэйшых суддзяў.

Але ёсць у прапанаваных папраўках і жэсты ў бок народаўладдзя, а таксама гуманізацыі заканадаўства.

Канстытуцыйная рэформа прадугледжвае зніжэнне рэгістрацыйнага парога для партый у чатыры разы.

Цяпер для рэгістрацыі партыям трэба будзе сабраць не 20 тысяч подпісаў, а ўсяго толькі пяць тысяч. Высокі рэгістрацыйны парог лічыцца ў Казахстане адной з галоўных праблем для апазіцыйных партый, якія такім чынам адсейваюцца яшчэ да пачатку перадвыбарнай гонкі.

Адна з паправак да Асноўнага закона замацоўвае забарону на вынясенне смяротных прысудаў. Заканадаўча смяротнае пакаранне ў Казахстане адмененае са снежня 2021 года, але ў канстытуцыі гэта не прапісана.

З 2004 года ў Казахстане дзейнічаў мараторый на выкананне смяротных прысудаў, пры гэтым суддзям не забаранялася адпаведныя прысуды выносіць.

У якасці альтэрнатывы смяротнаму пакаранню ў Казахстане выступае пажыццёвае пазбаўленне волі.

Рэферэндум і казахстанцы

Пасля студзеньскіх пратэстаў казахстанцы глядзяць на праект рэформы Канстытуцыі са скепсісам.

Асноўны пасыл агіткампаніі напярэдадні рэферэндуму быў накіраваны на забеспячэнне яўкі.

Па выніках даследавання грамадскай думкі, праведзенага прэзідэнцкай службай цэнтральных камунікацый, каля 60% выказалі намер прагаласаваць на рэферэндуме, а больш за 70% ведаюць пра сам рэферэндум і падтрымліваюць ідэю яго правядзення.

«Народ у студзені і пасля студзеньскіх падзей патрабуе зменаў, і гэта спроба ўладаў неяк адлюстраваць гэты запыт. Таму, вядома, гэта ўсё ж лепш, чым нічога», — кажа пра рэферэндум Сатпаеў.

На яго думку, цэнтральная ўлада на рэферэндуме пратэсціруе здольнасць муніцыпальных уладаў у кожным рэгіёне забяспечыць яўку і патрабаваны вынік перад прэзідэнцкімі выбарамі, запланаванымі на 2024 год.

«З палітычнага пункту гледжання, адбываецца павышэнне легітымнасці Такаева ў вачах міжнароднай грамадскасці: прэзідэнт паабяцаў палітычную рэформу і праводзіць яе, але варта памятаць, што народ Казахстана чакае не толькі палітычных рэформаў, але яшчэ і сацыяльна-эканамічных зменаў. Такаеў не зможа бясконца ківаць у бок папярэдніка», — лічыць палітолаг.

Nashaniva.com

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй
ананімна і канфідэнцыйна?

Клас
Панылы сорам
Ха-ха
Ого
Сумна
Абуральна
Каб пакінуць каментар, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера
Каб скарыстацца календаром, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера