Сярод дакументаў — чарнавік шостага нумара «Мужыцкай праўды». Што за рукапісы знайшлі даследчыкі
Гэтыя беларускамоўныя тэксты, якія, вельмі верагодна, звязаныя з Кастусём Каліноўскім, былі знойдзены ў Вільні яшчэ ў 1989 годзе. Яны знаходзіліся ў тайніку ў сцяне Бернардзінскага касцёла. Але раней яны не вывучаліся і толькі цяпер прыцягнулі ўвагу гісторыкаў. Расказваем, што гэта за дакументы і чым яны каштоўныя.
Гэтыя рукапісы знаходзяцца ў калекцыі Нацыянальнага музея Літвы.
«Варта адзначыць чарнавы рукапіс ліста, аўтар якога звяртаецца да Папы рымскага («Святы Ойчэ») і расказвае пра пераслед расійскімі ўладамі ўніяцкай царквы і яе вернікаў. Вымалёўваецца жахлівая карціна гвалту і мужнасці тых беларусаў, якія адстойваюць веру бацькоў і дзядоў, — расказвае адзін з гісторыкаў, які цяпер працуе над дакументамі. —
Гэты рукапіс вельмі нагадвае погляды Кастуся Каліноўскага на праблему ўніяцкай царквы. Почырк аўтара нагадвае почырк Каліноўскага, ён вядомы нам дзякуючы матэрыялам Следчай камісіі. Дарэчы, у тэксце аўтар прызнаецца, што ён належыць да польскага ўраду, але быў абраны туды «разумнейшымі мужыкамі літоўскага і беларускага народа».
Магчыма, гэта чарнавік паўстанцкай улёткі ў форме ліста да Папы рымскага, якая нагадвала чытачам пра лёс уніі і пра неабходнасць змагання супраць тых, хто навязвае чужую веру».
Самы вялікі рукапісны тэкст мае 12 старонак і прысвечаны адносінам сялянства да паўстання. Ён быў напісаны ў маі 1863 года, калі адбыўся пэўны пералом у ходзе паўстання.
Тэкст мае назву «Каімшчына на Літве і Белай Русі» і параўноўвае стаўленне сялян да шляхты, якая пайшла ваяваць «За вольнасць нашу і вашу», з біблейскай гісторыяй Каіна і Авеля.
Аўтар («Янка з-пад Вільна») звяртаецца да мужыкоў «зямлі Літоўскай, Беларускай і Польскай» і абвяргае хлусню расійскай прапаганды, якая спрабавала пераканаць сялян, што гэта «паны» паўсталі, каб вярнуць прыгон.
«Ён даводзіць, што мэта паўстання ў тым, каб даць сапраўдную волю і зямлю сялянам, а таксама нагадвае чытачам пра адмену прыгону ў канстытуцыі Рэчы Паспалітай ад 3 мая 1791 года і спробу Напалеона і яго польскіх саюзнікаў адмяніць прыгон у Каралеўстве Польскім.
Таксама ў тэксце фігуруюць імёны канкрэтных здраднікаў з сялянскага саслоўя, вінаватых у разгроме атрадаў Нарбута і Рагінскага, і ўтрымліваюцца пагрозы на іх адрас. Тэкст напісаны акуратным почыркам. Ён нібыта рыхтаваўся да друку», — кажа даследчык.
Ёсць пэўныя сумненні, што гэты тэкст належыць Каліноўскаму. У ім іншая лексіка, чым у «Мужыцкай праўдзе», аўтар падпісаўся як «Янка з-пад Вільна».
«Псеўданім Каліноўскага, як мы ведаем, — Яська-гаспадар з-пад Вільна. І, канечне, паўстае пытанне, кім быў гэты Янка. Магчыма, далейшая праца з дакументамі ўсёй калекцыі дазволіць на яго адказаць.
Важна адзначыць, што знойдзеныя беларускія тэксты трэба даследаваць як частку ўсёй аб'ёмнай калекцыі. А гэта вялікая праца. Аднак, дзякуючы літоўскім рэстаўратарам, стан дакументаў дазваляе з імі працаваць», — кажа гісторык.
У калекцыі ёсць дакументы, якія, безумоўна, належалі да асабістага архіву Кастуся Каліноўскага. Напрыклад, выпіска з метрычнай кнігі Ялоўскага касцёла аб яго нараджэнні і хрышчэнні, ліст рэктара Пецярбургскага ўніверсітэта аб тым, што студэнт Каліноўскі скончыў навучанне.
Таксама дакумент аб тым, што «абывацель КК прызначаецца сябрам аддзелу Літоўскага правінцыйнага камітэту». А яшчэ адбіткі кішэннага фармату з вядомых фотаздымкаў Каліноўскага.
Сярод матэрыялаў таксама апублікаваны шосты нумар «Мужыцкай праўды», прысвечаны ўніяцкай тэме. На яго адвароце ёсць паэтычнае чатырохрадкоўе. Падобна, што гэта пачатак уніяцкага гімну «Божа, я табе веру…», які пісаўся па памяці і не зусім адпавядае арыгіналу.
Сярод знаходак ёсць унікальная рэч — чарнавік шостага нумара «Мужыцкай праўды», які так і не быў апублікаваны. У адрозненні ад згаданага і вядомага нам па публікацыі шостага нумару, галоўнай тэмай чарнавіка з’яўляецца барацьба супраць «маскоўскага цара», што забраў «нашу справядлівую вольнасць». Пры гэтым цар нібыта выкарыстаў дапамогу «гыцляў» з «вялікіх паноў», якія сталі на шлях дзяржаўнай здрады. Чарнавік датаваны 12 кастрычніка 1862 года. Ёсць пэўныя лексічныя адрозненні ад іншых нумароў «Мужыцкай праўды». У прыватнасці, у аўтарскім звароце фігуруюць не «дзецюкі», а «дзецючкі». Таксама адсутнічае традыцыйны подпіс — «Яська гаспадар з-пад Вільна».
«Знаходкі надзвычай цікавыя. Яны ставяць шэраг новых важных пытанняў і запрашаюць даследчыкаў да аналізу», — падсумоўвае гісторык.
Чытайце таксама:
Знойдзеныя новыя тэксты Кастуся Каліноўскага
Беларус на чале Беларусі. Вялікі фільм НН пра першага кіраўніка незалежнай РБ Станіслава Шушкевіча, Лукашэнку, Пазняка і 1990-я
«Старшыня калгаса мог аддаць загад знесці, каб парадак быў». Паглядзіце, якія цікавыя забудовы дасавецкага перыяду Беларусь страціла за апошнія гады
Падчас раскопак на мінскім гарадзішчы знайшлі донца гаршка з гербам князя Ізяслава ФОТА
