Двайнік Купалы ў Вене — гісторыя адной карціны
У венскі музей «Бельведэр» звычайна ідуць, каб пабачыць «Пацалунак» Клімта. Аднак увагу беларусаў можа прыцягнуць іншая карціна. На ёй — светлавалосы мужчына ў строгім гарнітуры сядзіць у атачэнні кніг. Вельмі падобны да Янкі Купалы. Хто гэты двайнік?
«Партрэт доктара Хуго Колера». Эган Шыле, 1918 г. Гэта карціна выстаўлена ў «Бельведэры»
Нягледзячы на падманлівае знешняе падабенства, мужчына на партрэце не быў сваяком беларускага паэта.
Гэта доктар Хуга Колер. Аўстрыйскі прамыслоўца і аматар мастацтва, які жыў у 1867-1949 гадах. Ён меў ступень доктара філасофіі і медыцыны. Колер сабраў калекцыю старых кніг і гравюр — у такой абстаноўцы ён і быў адлюстраваны на партрэце.
«Партрэт Янкі Купалы». Якаў Кругер
Жонкай Колера была яўрэйская мастачка Бронсія Пінелес. Сям’я прамыслоўца ў розныя гады жыла ў Вене, Зальцбургу, Нюрнбергу. А пасля смерці цесця Колер пераехаў у яго маёнтак у Абервальтэрсдорфе. Там ён з жонкай прымаў мастакоў.
Лічыцца, што Колер пабудаваў першую ў ніжняй Аўстрыі электрастанцыю (у 1897 годзе, для фабрыкі свайго цесця). У 1916-м ён увайшоў у кіраўніцтва электрахімічных заводаў у Брэславе (цяперашнім Уроцлаве).
Партрэт Колера, напісаны яго жонкай Бронсіяй Колер-Пінелес
Дзеці доктара Хуга абралі творчыя прафесіі: сын Руперт быў дырыжорам опернага тэатра, а дачка Сільвія пайшла па слядах маці і стала мастачкай.
Аднак сапраўдная зорка партрэта доктара — яго мастак.
Эган Шыле, адзін з галоўных творцаў Вены і, бадай, такая ж значная постаць для аўстрыйскай культуры, як Купала для беларускай.
Шыле гасцяваў у сям’і доктара і нават даваў урокі Сільвіі Колер. Эган быў адным з чальцоў Венскага сэцэсіёна — аб’яднання аўстрыйскіх мастакоў, якія супрацьпастаўлялі сябе акадэмічнаму мастацтву.
Эган Шыле на аўтапартрэце
Пад сваё крыло яго ўзяў Густаў Клімт. Калі Клімт памёр, Шыле павінен быў стаць галоўным мастаком Вены. Але лёс склаўся трагічна. Цяжарная жонка Шыле памерла ад іспанкі ў 1918 годзе. А праз тры дні эпідэмія забрала жыццё і самога мастака, якому было 28 год.
«За гэтыя тры дні ён паспеў намаляваць твор «Сям’я», дзе адлюстраваў сябе, жонку і ненароджанае дзіця. Гэта ўвасабленне болю ўсяго чалавецтва таго часу — заканчваецца вайна, здаецца, што ўсё будзе добра, — і ўсё абрываецца», — разважае Мікіта Моніч.
«Сям'я». Эган Шыле
Эган Шыле — нетыповы экспрэсіяніст.
«Экспрэсіянізм звычайна больш жывапісны — фарба грае вялікую ролю (як, напрыклад, у Суціна). У той час як Шыле — гэта лінія і фантастычная кампазіцыя. Гэта тое, што гіпнатызуе ў яго творах. Ягоная лінія быццам не можа застацца роўнай праз эмоцыі, якія б’юць цераз край», — заўважае Мікіта Моніч.
Боль у творчасці Шыле — адбітак ягонай жыццёвай гісторыі. Бацька мастака памёр ад пранцаў, калі Эгану было 15. Маці неўзабаве пасля гэтага выйшла замуж, і Шыле, якога з сястрой пакінулі на выхаванне дзядзі, лічыў, што тая не любіць яго.
Каб адчуць Шыле, мастацтвазнаўца раіць, апроч карціны «Сям’я», паглядзець яго аўтапартрэты (мастак часта маляваў сябе для самапазнання) і пейзажы. Апошнія паказваюць хутчэй характар чалавека, а не прыроды — перакручанае тонкае дрэўца на адной з карцін нібы паўтарае лёс мастака.
«Маленькае дрэва позняй восенню». Эган Шыле
«Дамы на рацэ». Эган Шыле
Шляхі Купалы, аўстрыйскага экспрэсіяніста і спадара з партрэта не перасякаліся. Але кожны глядзіць навокал праз прызму сваёй культуры. Толькі ў вачах беларускага наведніка «Бельведэра» гэтыя постаці могуць аказацца звязанымі.
«Наша Нiва» — бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬ
