Krosny słova: Lii Sałaviej — 80 hadoŭ
Spadaryniu Sałaviej možna śmieła nazyvać daśledčycaj biełaruskaj dušy.
1 vieraśnia spaŭniajecca 80 hadoŭ z dnia naradženńnia fiłołaha i falkłarystki, kandydatki fiłałahičnych navuk, łaŭreatki Dziaržaŭnaj premii Biełarusi, Lii Maćviejeŭny Sałaviej.
Lija Sałaviej stała łaŭreatam Dziaržaŭnaj premii Biełarusi jašče ŭ 1986 za supracu ŭ składańni akademičnaha šmattomnika «Biełaruskaja narodnaja tvorčaść». Mienavita jana ŭkłała da jaho dva tamy, pryśviečanych mifałahičnym i pabytovym baładam, što vyjšli ŭ 1977—1978. Ale, napiaredadni hetaje kałasalnaje pracy słavutaja źbiralnica narodnaha krasmoŭstva ŭžo była aŭtarkaj vybitnych manahrafijaŭ: «Biełaruskaja narodnaja bałada» (1978), «Vałačobnyja pieśni» (1980), dziasiatkaŭ artykułaŭ, što tyčylisia samych roznych žanraŭ i temaŭ tutejšaha falkloru.
Joj naležyć pačeasnaje miesca siarod plejady našych movaznaŭcaŭ i falkłarystaŭ. Zabytyja i zmoŭkłyja pieśni, zaźziali nanoŭ, niby ažyŭlenyja hukami dudy, na staronkach jaje knih. Jana adkryła, naprykład, što archaičnyja viesnavyja pieśni charakternyja, pieradusim, dla abšaraŭ kolišniaha kryvickaha śvietu, ad paŭnočnaj Biełastoččyny da Pskoŭščyny, i zusim nie charakternyja, naprykład, dla Bieraściejščyny. Takoha mahutnaha płasta viesnavych mahičnych śpievaŭ, prytarnavanych da Vialikadnia, niama i ŭ inšych słavianskich dy bałcich narodaŭ. Lija Sałaviej taksama paśpieła zafiksavać i vyvučyć jašče adzin taki nša etnavyznačalny zdabytak — narodnuju pjesu-abrad «Žanićba Ciareški», što ciapier užo syšoŭ u niabyt…
U encykłapiedyjach i daviednikach, u knihach i časopisach my znojdziem sotni jaje publikacyjaŭ pa mastactvaznaŭstvu i etnahrafii, linhvistycy i falkłory, ź jakich, jana, nie raŭnujučy, by na krosnach, tče biaskoncaje pałatno našaje kulturnaje pamiaci.
I samo jaje žyćcio, niby žyvaja tkanina, uplało ŭ siabie pamiać pra roznyja časiny i roznych ludziej. Na šlachu svaim Lija Sałaviej bačyła i čuła Ryhora Šyrmu i Michasia Zabejdu-Sumickaha, Uładzimira Kaleśnika i Uładzimiera Karatkieviča, Lavona Baraznu i Michasia Ramaniuka, znajomstva ź jakimi pieradvyznačała dla jaje novyja siužety i novyja dalahlady… Jaje paplečnikami i siabrami byli buduć Tamara Habruś i Zianon Paźniak, Siarhiej Paniźnik i Uładzimier Vasilevič.
A pa baćku Lija Sałaviej, u dziavoctvie — Skurko, davodzicca svajačkaju Maksimu Tanku. Maciej Pilipavič, tata Lii, byŭ haspadarom na ŭłasnym chutary, la vioski Navasiołki, što ciapier na Miadzielščynie. Ad baćkoŭskaje chaty, ad pola pry lesie, ad taho charastva, źnitavanaha ź ciažkoju štodzionnaj rabotaju, Lija ŭziała i pracavitaść i zachapleńnie rodnaj ziamloju, svajoj Baćkaŭščynaj. Ale, pieradusim, jana ŭdziačnaja maci, Nadziei Vosipaŭnie, jakaja tkała na krosnach nievymoŭnaha charastva prostyja rečy, ručniki dy pościłki, dy śpiavała pieśni, dy bajała historyi, dy doŭžyła doŭhija kazki žyćcia. Matčyny tvory tkactva stalisia častkaju muziejnych kalekcyj, što źbiraje ŭsio žyćcio Lija Sałaviej, a matčyny prypavieści i pieśni stalisia jaje ščaślivaj zorkaju, što viadzie jaje dasiońnia.
Chto z navukoŭcaŭ moža pachvalicca, što plon jahonych akademičnych dośledaŭ z zachapleńniem siońnia čytajuć? A chiba ž chto nie zanurycca ź cikavaściu ŭ jaje artykuły ŭ dychtoŭnym tomie encykłapiedyčnaha słoŭnika «Biełaruskaja mifałohija», što ŭžo druhi raz, u naš čas, pieravydali? Nu, chiba ž nie cikava, jak biełarusy razumiejuć Los abo jakim simvałam u našych dziadoŭ byŭ javar, abo jak stavilisia jany da babroŭ ci pčołaŭ? Choć na son čytaj, jak kazku, choć u kalendary ŭstaŭlaj, na dobry ŭspamin!
Lija Sałaviej taksama aŭtarka artykułaŭ pra našuju niemateryjalnuju, duchoŭnuju spadčynu u knihach ź sieryi «Pamiać» (Vierchniadźvinski, Miadzielski, Niaśvižski rajony dy inš.) dziasiatkaŭ novych publikacyjaŭ u roznych zbornikach dy pieryjodykach. A zusim niadaŭna ŭbačyli śviet dźvie knihi z «Biełaruskaha knihazboru», pierakładzienyja i ŭłožanyja Lijaj Sałaviej, dvuch daśledčykaŭ-kłasikaŭ pačatku XX stahodździa — Česłava Piatkieviča dy Kazimiera Mašynskaha.
A heta značyć, što dziakujučy našaj vybitnaj falkłarystcy naviazanyja jašče kolki nitak u nieparyŭnuju tkaninu našaje nieabsiažnaje spadčyny j pieradadziena nam… A my z udziačnaściu biarem hetaje bahaćcie j schilajem hałavu pierad tryvałaściu j samaddanaściu vialikaje žančyny — Lii Maciejeŭny Sałaviej!
