«Biełaruski zakazvajuć svaich dvajnikoŭ». Pra darosłyja «cacki» ź lalečnicaj
Uładzisłava Hramakoŭskaja zajmajecca lalkami ŭžo dziesiać hadoŭ. Anioły, Łaviec dziciačych snoŭ, Kupalski Dziadok, Karol Karamiel — chto tolki nie naradžaŭsia ŭ jaje rukach. Ciapier mastačka kancentrujecca na partretach. Pra toje, navošta ŭ stałym uzroście patrebnyja lalki, i ci moža cacka ablehčyć adzinoctva, Uładzisłava raspaviała «NN».
Vialikuju rolu ŭ vybary taho, kim być u budučyni, adyhrała siamja dziaŭčyny. Joj pašancavała: majučy baćku-pradprymalnika, małaja nie spaznała postsavieckaje recha niastačy tavaraŭ. «Ja nie mahła ŭjavić, što chtości ni razu nie sprabavaŭ «śnikiersy», «rafaełki» ci hulaŭsia tolki z adnoj cackaj. Tak, ja žyła ŭ niejkim svaim śviecie, ale ŭsio heta — dziakujučy samym lepšym baćkam».
Cikava, što parcalanyja lalki kalekcyjanavała nie tolki maci Ułady, ale i jaje ciotki. Heta pieratvaryłasia ŭ niejkim sensie ŭ siamiejnuju spravu. Lalki byli nie prostymi, a z sapraŭdnymi pašpartami, dzie paznačali ich hod vypusku, imia aŭtara, krainu «naradžeńnia» i materyjał, ź jakoha jany vyrableny. Šmat u čym strohaść da dadzienych patrabujecca, kab viedać, kolki budzie kaštavać «ekspanat» praź niekalki hadoŭ: zdarajecca, što majstar prasłaviŭsia, i tady cana na jaho tvorčaść pavialičvajecca ŭ razy.
Jak tolki mastačka paryvałasia kinuć heta ramiastvo, žyćcio adrazu padavała joj dobryja, padbadziorlivyja znaki.
«U hadoŭ 14, moža, i mienš, ja pačała lipnuć da znajomych, uprošvajučy padkazać, dzie možna navučycca rabić lalku. Adna mastačka paraiła źviarnucca da majstroŭ, jakija zajmalisia raźboj pa drevie. I voś prychodžu ja da hetych brutalnych mužčyn: što im sa mnoj rabić? Zrazumieła, što pieršy čas jany mnie ničoha nie dazvalali, bo jak tolki ja darvałasia da stanka, adrazu paraniła ruku. Ale pieršuju lalku, u rešcie rešt, zrabiła: to była draŭlanaja maryjanietka. Potym ja ŭsio hłybiej unikała ŭ sutnaść aŭtarskich lalek, ich pachodžańnie. I kali pryjšoŭ čas abirać univiersitet, dakładna viedała, čym žadaju zajmacca».
Dypłom Uładzisłavy na fakultecie estetyčnaj adukacyi Biełaruskaha piedahahičnaha ŭniviersiteta imia M. Tanka byŭ pryśviečany mifam i lehiendam Biełarusi, u pryvatnaści narodnamu śviatu Kupalle.
Byvaje, što vobrazy lalek prychodziać da dziaŭčyny ŭ śnie.
«Ja potym z hetymi Viedźmaj i Kupalskim Dziadkom udzielničała ŭ šmatlikich vystavach, i naviedvalniki časam ździŭlalisia, što ja prezientuju mienavita biełaruskuju mifałohiju».
«Čamuści šmat ludziej da hetaha času ličyć, što našaj krainie krychu bolš za 20 hadoŭ, u jaje niama ŭłasnaj historyi… Ale jana jość, i jana nie padobnaja na polskuju ci ruskuju! Lalki — dosyć modny zaraz kirunak, ludzi lubiać na ich hladzieć, kranać. Kali praz vobraz danosić da ich niešta važnaje, jany pra heta zadumvajucca».
Lalečnica pryznajecca, što paśla skančeńnia ŭniviersiteta nadyšli składanyja časy. Adna sprava — zajmacca ramiastvom dla dušy, i zusim inšaje — pasprabavać zarablać hetym na žyćcio.
Pierš čym raspačać vyrab lalki, Ułada robić niekalki dziasiatkaŭ eskizaŭ i farmuluje jaje budučaje abličča piśmova.
«Było ciažka, i navat svajaki ŭ mianie nie vieryli. Jany žadali lepšaha losu i mienavita tamu nie padtrymlivali. Moj chłopiec staŭ, mabyć, adzinym čałaviekam u śviecie, jaki skazaŭ, što my damo rady. I my dali rady! Chacia, kaniečnie, ja takoha nikomu nie raju. Ujavicie: vaš luby prychodzić paśla ciažkaha pracoŭnaha dnia, a tam na padłozie valajecca tkanina, ježa nie pryhatavanaja, bo času nie było. Kali treba chutka zrabić lalku, ja mahu tydniami nie vychodzić na vulicu. Napeŭna, heta cana luboha, chto robić niešta składanaje. Uvohule, kali mianie pytajuć, kolki času zajmaje vyrab adnoj lalki, ja adkazvaju niešta ŭ takim duchu: spačatku treba vyvučać anatomiju, atrymać mastackuju adukacyju i pastajanna ŭdaskanalvacca. To bok u maim vypadku adna lalka robicca dva tydni i dziesiać hadoŭ».
Paśla čarady vystaŭ i konkursaŭ u Hiermanii, Rasii, Niderłandach i inšych krainach Ułada pryniała rašeńnie rabić lalki mienavita na zamovu: «Kolki b fantazij ni pierapaŭniała maju hałavu (jany mnie navat śniacca), u inšych ludziej jany ŭsio adno nie takija. Kožny čałaviek — heta novy śviet». Siońnia jaje lalki žyvuć svaim žyćciom pa ŭsim śviecie: u ZŠA, Litvie, Rasii, Italii, Polščy…
Lubimy materyjał mastački — palimiernaja hlina. Ź im składana pracavać, zatoje lalki atrymlivajucca jak žyvyja.
«NN»: Chto i navošta siońnia nabyvaje sabie lalek?
— Heta moža być samy niečakany čałaviek. Kaliści na vystavie da mianie padyšoŭ mužčyna 50 hadoŭ, vyhladaŭ jon vielmi aficyjna. Jon raspavioŭ, što doma zachoŭvaje kalekcyju kłoŭnaŭ. Čaściej za ŭsio da mianie źviartajucca žančyny 30-50 hadoŭ, davoli epatažnyja. Jany zabiaśpiečanyja asoby, bo ludzi ź siarednim zarobkam imknucca pieradusim palepšyć svoj pobyt, a bahaciejšym patrebnyja darosłyja «cacki».
Mužčyny zakazvajuć lalek u padarunak kachanym ci dzieciam. I tolki kabiety prychodziać za partretami. Im heta padabajecca, i tut niama ničoha drennaha: takaja lalka na doŭhi čas zastajecca ŭ siamji. Kali čałavieka ŭžo niama ŭ žyvych, a jaho čaścinka pobač — heta vielmi kaštoŭna.
Ułada ličyć, što ludzi kuplajuć lalek u tym liku dla taho, kab siarod prostaha žyćcia ŭ ich źjaviŭsia kavałačak čaraŭnictva.
«NN»: Zaraz vielmi papularnyja lalki-niemaŭlaty. Niekatoryja dziaŭčyny kuplajuć ich u darosłym uzroście i niańčać, jak dzicio. Ci moža lalka niejak ablehčyć adzinotu, na tvoj pohlad?
— Tut treba, mnie zdajecca, zhadać historyju z časoŭ Vialikaj Ajčynnaj vajny. Usim viadoma, što fašysty vykradali pradmiety mastactva. I voś adnojčy, praz šmat hadoŭ, u stałaha Karneliusa Hurlita znajšli vialikuju kalekcyju karcin. Jon dumaŭ, što jany naležać prodkam, vielmi lubiŭ i, kažuć, navat razmaŭlaŭ ź imi. A potym daznaŭsia, što jaho baćka byŭ hitleraŭcam, i karciny pryjšłosia razdać raniejšym ułaśnikam. Paśla hetaha jon pražyŭ niašmat: nie moh bieź ich. Ja liču, što heta drenna: pradmiet nie moža zamianić žyvoje.
Majstar i Marharyta
«NN»: Ty i dalej źbiraješsia rabić «kopii» ludziej?
— Ja b vielmi chacieła źniać mulcik z ułasnymi lalkami pra papiarovyja knihi i pra toje, jak važna, što jany jość, pra toje, što ź imi adbyvajecca. Budu imknucca raźvivacca ŭ hetym kirunku.
