Mova naša. Baba ci babula?
Časam čytačy-purysty papraŭlajuć nas u kamientach: «Vy napisali «baba chłopčyka», a treba «babula»!». Ci sapraŭdy tak?
Fota Siarhieja Hudzilina
«U tym rehijonie, dzie asabista ja naradziŭsia i vyras (Łahojski rajon), pamiž akreśleńniami «baba» i «babula» ŭvohule isnuje strohaja roźnica, — kaža historyk Alaksandr Paškievič. — Baba tam — heta maci adnaho z baćkoŭ, toje, što ŭ litaraturnaj movie zaviecca i babulaj. A voś babula na miascovaj havorcy — heta žančyna (niavažna, jakoha ŭzrostu, moža być, i dastatkova maładaja, aby tolki mieła svaich dziaciej), jakuju zaprašajuć pieršy raz kupać u chatnich umovach novanarodžanaje dzicia, kali jaho pryviazuć z raddoma. I tady ŭžo hetaja žančyna, jakaja moža na spravie nie być nijakaj svajačkaj, užo ŭsprymajecca jak radnia. Naprykład, maju maci, jakaja «babula» dla ŭsich dziaciej adnoj susiedskaj siamji, jany zaŭsiody vinšujuć niejak z usimi śviatami — dniom naradžeńnia, 8 Sakavika i padobnaje. Prynosiać niejkija drobnyja padarunki: karobku cukierak, piroh ci jašče niešta. Nu i, adpaviedna, na niejkija siamiejnyja ŭračystaści, nakštałt viasiellaŭ, zaprašajuć».
«U Barysaŭskim rajonie — toje samaje. «Baba» — heta maci adnaho z baćkoŭ. «Babula» — heta chrosnaja sa starejšaha pakaleńnia, — paćviardžaje Źmicier Pankaviec. — Isnavali nie prosta chrosnyja baćki, u nas jany nazyvalisia «tatuś» i «matusia», jany byli adnaho pakaleńnia z baćkami, ale i chrosnyja dzied z babaj, jakich adpaviedna i nazyvali «babula» i «dziadula». Jak praviła, jany nie byli svajakami, a prosta susiedziami. «Babula ź dziadulem» prychodzili z łasunkami na Vialikdzień. U nas heta zvałasia «prynosić jajki», ale byli tam daloka nie tolki farbavanyja jajki, ale i cukierki, šakaładki, marmieład i h.d. Toje samaje rabili i «tatuś z matusiaj». U dziacinstvie praz heta samym pryjemnym śviatam zaŭsiody byŭ jakraz Vialikdzień, a zusim nie Novy hod ci Dzień naradžeńnia».
A što kažuć słoŭniki? Pavodle 5-tomnaha Tłumačalnaha słoŭnika, baba — heta i maci baćkoŭ, i zamužniaja žančyna, i stałaja kabieta, i žančyna, jakaja dapamahaje pry rodach (takija ž značeńni zamacavalisia i za formaj babka). A voś babulaj słušna nazyvać tolki mamu taty abo mamy ci prosta stareńkuju žančynu.
Jakuju ž možna zrabić vysnovu? Słova «baba» ŭ značeńni «mama taty, mama mamy» absalutna narmalnaje, nie bojciesia jaho ŭžyvać, nie treba vyhaniać jaho z movy.
