«Małazaŭvažny čałaviek, jazykom miele — pahony stracić». Jak padbirajucca ludzi ŭ rasstrelnuju kamandu
Były načalnik SIZA №1 Aleh Ałkajeŭ u vypusku «Tok» raskazaŭ, chto pryvodzić u vykanańnie śmiarotnyja prysudy, ci łamajucca hetyja ludzi paśla i jakuju premiju majuć.
Ilustracyjny zdymak. Były śledčy izalatar litoŭskaha KDB, dzie ciapier muziej
— Vy kažacie, što zabić niaprosta. Jak padbirajucca ludzi ŭ rasstrelnuju kamandu? Pa jakim pryncypie? Jak čałavieka rychtujuć heta rabić?
— Zvyčajny čałaviek — jon pavinien być małazaŭvažny, nie rvać na sabie cialniašku. Kali niedzie jazykom miele, jon pahony stracić. Niejki nadta niervovy taksama nie padychodzić. Čałaviek prachodzić miedycynskuju kamisiju, u jaho niejki dośvied jość i žyćciovy, i słužbovy. Jon zajmaje niejkuju pasadu. U pryznačany čas, ja vyrašaŭ kali budzie ekziekucyja, jany ŭ peŭnym miescy źbiralisia, siadali i jechali pracavać, i nichto nie viedaŭ, navat susiedzi pa kabiniecie, — kudy, dzie. Macaki, «švarcnehiery» — nie, takich nie było, prosta zdarovy čałaviek.
— Vy bačyli choć raz, kab niechta ź ich łamaŭsia?
— Nie, takoha nie było, prynamsi za maju słužbu, ja ž nie zaŭsiody načalnikam byŭ — apošnija piać hod, a da hetaha ja apieratyŭnikam byŭ, «režymnikam». Takoha nie było, kab niechta pryjšoŭ, napisaŭ rapart — usio ja sychodžu, ja nie chaču. Naadvarot ličyłasia, što heta karjerny rost. U jaho zvańnie vyšej było — vakoł usie majory chodziać, a jon padpałkoŭnik.
Voś heta, darečy, składana było lehiendziravać. Nielha było heta aficyjna rabić Dobra, što Čarnobyl dapamahaŭ — typu ŭ Čarnobyli ŭ kamandziroŭcy byŭ, tamu zvańnie vyšej davali. Albo niejki podźvih treba było prydumać — naprykład, raskryŭ ciažkaje złačynstva. Finansavaja ŭznaharoda, kaniešnie, była. I nijakaj pisaniny, spravazdač — unačy pajechali, spravu zrabili, pachavali, zakapali, pryjechali. Usio narmalna.
Aleh Ałkajeŭ kiravaŭ SIZA №1 na Vaładarskaha ŭ Minsku piać hadoŭ, z 1996-ha pa 2001 hod. Paśla byŭ vymušany emihravać u Niamieččynu.
— A nakolki vialikija hrošy płacili?
— A, nievialikija, nu, pracentaŭ 10 ad zarobku [dadatkova]. Ja zaraz navat dakładna nie skažu, jano ž nie sistemna było, heta razavaja ŭznaharoda, adpracavali — atrymali. Fiksavanaha zarobku nie było.
— A byvała, što padčas rasstrełaŭ prysutničali niejkija inšyja ludzi, nie zadziejničanyja niepasredna ŭ hetaj pracedury?
— Nie, heta niemahčyma było. Adzin raz prysutničaŭ namieśnik ministra [unutranych spraŭ] Udovikaŭ, z kantrolnymi funkcyjami, jon mieŭ prava pavodle pasady, hladzieŭ, jak tam pracedura adbyvajecca. Paŭličenka byŭ, pa patrabavańni ministra adzin raz prysutničaŭ.
— Što adčuvajuć ludzi, pryhavoranyja da vyšejšaj miery pakarańnia, pierad rasstrełam? Pra što jany dumajuć? Pra što havorać? Pra što prosiać?
— Ničoha jany nie prosiać. Ich stan — heta zvarjaciełyja ludzi, jany ŭžo z nastolki traŭmavanaj psichikaj. Heta ja mahu paćvierdzić. Tak, čałaviek prytomnaść nie hublaje, jon idzie na svaich nahach, ale heta ŭžo chvory čałaviek. Jon viedaje, što pamre, ale jon jašče dumaje, što heta nie ciapier. U jaho baraćba idzie za siekundy, za hadzinu: «Oj, jašče dźvie hadziny žyćcia — heta ŭsio ščaście». Jany ŭsie tam ź psichičnymi rasstrojstvami. Nu, nie moža narmalny čałaviek za chvilinu da śmierci na pytańnie «Jak spravy?» adkazać «Usio cudoŭna, hramadzianin načalnik, usio dobra!»
— Pry vašym kiraŭnictvie Vaładarkaj 134 čałavieki byli rasstralanyja. Jak vam z hetym žyviecca?
— Dy narmalna. Navat bolej za 134, mabyć niedzie 150. Tamu što hetyja ličby trapili z majho dopytu, heta było ŭ listapadzie 1999 hoda ŭ prakuratury, a ja paśla jašče pracavaŭ. Ja hetym nie pierajmaŭsia, ja ž kažu, tam ludzi z ustojlivaj psichikaj pavinny pracavać. Ja nie staviŭsia da ich… Byli vypadki kali pa-čałaviečy škada, nu, maładyja tam. Ale jak da pracy staviŭsia — nijakich tam emocyj nie było i spyniaŭ, kali niechta sopli raspuskaŭ. Nijakaj zacyklenaści ci pačućcia viny bolšaha, čym u sudździ, jaki vynosić vyrak, u mianie niama.
— Čamu ludziam nie addajuć cieły blizkich, kab prosta pachavać?
— U nas jość taki orhan — Viarchoŭny Saviet, ci, jak zaraz zaviecca, Nacyjanalny Schod. Usie zakony tam prymajucca, voś napišuć tam addać cieła — i zaŭtra addaduć, jano nikomu nie patrebnaje. Heta idzie z našaj historyi. U nas ža heta zvałasia vyšejšaja miera sacyjalnaj abarony. Našy čynoŭniki zaŭsiody apasalisia paradzić kumiraŭ. Kali čałaviek užo zabojca, dyk kab pamiaci ab im nie zastałosia, jaho ścirajuć, vykreślivajuć z pamiaci.
Intervju całkam:
