Tyktokierka-aśvietnica Liza Vietrava: Ja imknułasia zrujnavać stereatyp, što vyvučeńnie biełaruskaj movy — składanaja i nudnaja sprava
U tyktoku biełaruskamoŭnaj błohierki Lizy Vietravaj na hety momant 89 tysiač padpisantaŭ. Dziaŭčyna zdymaje adukacyjnyja videa, dzie raspaviadaje pra hramatyku biełaruskaj movy, dzielicca małaŭžyvalnymi słovami dy sakretami maŭleńnia. Častaja źmiena vobrazaŭ, humar i lohkaść padačy — heta toje, što, pa słovach samoj Lizy, pryciahvaje aŭdytoryju. «Budźma» raskazała historyju Lizy i niekalkich jaje padpisantaŭ, jakija pierajšli na biełaruskuju movu dziakujučy tyktoku.
Tyktok i rodnaja mova
«Ja nikoli nie chacieła rabić doŭhija nudnyja lekcyi, — kaža Liza. — Naadvarot, ja imknułasia zrujnavać stereatyp, što vyvučeńnie biełaruskaj — składanaja i nudnaja sprava».
Sama błohierka pierajšła na biełaruskuju movu ŭletku 2020 hoda, jašče da vybaraŭ. Chutka dziaŭčyna zaŭvažyła, što ludzi dobra staviacca da jaje, kali jana razmaŭlaje pa-biełarusku ŭ publičnaj prastory.
«Mnie dziakavali, častavali kavaj, — uspaminaje Liza. — Niejak adna pradavačka bułačku dała z saboj, bo ja ź joj pa-biełarusku razmaŭlała. Ja zrazumieła, što ludziam nie chapaje biełaruskaj movy».
U toj momant Liza vyrašyła, što zmoža achapić vialikuju kolkaść biełarusaŭ, jakim brakuje rodnaj movy, mienavita praz tyktok. Dziaŭčyna imknułasia natchniać ludziej hetak ža, jak jana sama, pierachodzić na biełaruskuju movu.
Liza dała sabie zarok: kali za 3 miesiacy viadzieńnia tyktoku, prynamsi, adzin čałaviek napiša, što dziakujučy joj jon pierajšoŭ na biełaruskuju movu, — usio nie darma, i varta praciahvać zdymać videa.
Liza Vietrava. Krynica: instagram.com
Pieršaje videa, pryśviečanaje vyvučeńniu biełaruskaj movy, źjaviłasia na staroncy dziaŭčyny ŭ listapadzie 2020 hoda. Tady Liza nazyvała biełaruskija słovy i prasiła hledačoŭ pierakłaści ich na ruskuju movu. Ciapier błohierka ličyć taki padychod pamyłkovym.
«Nie treba takim čynam pakazvać biełaruskuju movu, a treba tłumačyć značeńnie biełaruskich słoŭ pa-biełarusku, — kaža Liza.
— Voś hetaje «pierakładzi ruskija słovy» kruta nabiraje prahlady, ale heta — nie pra biełaruskaść. Ty ŭsio adno jak byccam hladziš u bok Rasii».
@li_vetrava Nakolki dobra razumieješ biełaruskuju movu? Ja nie piła, prosta u kancy jazyk zapleŭsia, sam #biełaruś#mova#kachańnie#hulnia#słovy♬ orihinalnyj zvuk - li_vetrava
U svaim pieršym videa Liza Vietrava prosić svaich padpisčykaŭ pierakładać słovy ź biełaruskaj movy na ruskuju
«Prynamsi, adzin čałaviek», jaki pierajšoŭ na biełaruskuju movu dziakujučy Lizie, źjaviŭsia davoli chutka. Kolkaść padpisantaŭ rasła, pad videa źjaŭlałasia ŭsio bolš i bolš kamientaroŭ z padziakami i paviedamleńniami ab pierachodzie na biełaruskuju.
Kali na staroncy Lizy było ŭžo kala 10 tysiač padpisantaŭ, dziaŭčynie napisali pradstaŭniki hramadskaj kampanii «Hodna», jakaja zajmajecca prasoŭvańniem biełaruskaj kultury. Ciapier kampanija pryznanaja ŭ Biełarusi ekstremisckaj, a zasnavalnik kampanii Pavieł Biełavus z 15 listapada 2021 hoda znachodzicca za kratami.
«Ja pryjšła da ich, mnie adrazu pakazali ich staronku ŭ tyktoku, — raspaviadaje Liza. — Maŭlaŭ, voś my taksama viadziom tyktok, ale jon nie nabiraje papularnaść, što dumaješ?»
Liza pačała supracoŭničać z «Hodna». Ciapier dziaŭčyna robić videa dla jutub-kanała i tyktoka kampanii, ale ŭžo nie stolki na moŭnuju, kolki na kulturnickuju tematyku.
«Dla mianie temy movy i kultury ŭzajemaźviazanyja, — tłumačyć Liza. — Kali ja pačała cikavicca movaj, to šmat čytała pra pieryjady jaje isnavańnia, pra kulturny kantekst, jaki ŭpłyvaŭ na jaje raźvićcio, i hetak dalej».
Vokładka videa ź Lizaj Vietravaj. Krynica: youtube.com
Liza kaža, što hetaje supracoŭnictva taksama paspryjała rostu jaje papularnaści i paznavalnaści.
Adnak u toj momant, kali supraca tolki raspačynałasia, Liza zaŭvažyła peŭny zaniapad va ŭłasnym tyktok-błohu: kolkaść padpisantaŭ zastyła pryblizna na 10 tysiačach i dalej nie rasła. Tady Lizie padavałasia, što jana trapiła ŭ «cieniavy ban» — heta takaja źjava, kali sacyjalnaja sietka źnižaje achop kantentu taho karystalnika, jaki niejkim čynam parušaje praviły płatformy. Naprykład, kali novyja publikacyi błohiera bačnyja ŭ stužcy častki padpisčykaŭ.
Ciapier dziaŭčyna kaža, što prablema była nie ŭ banie: prosta videa nie «zalatali» — nie stanavilisia papularnymi. Ałharytmy tyktoka pracujuć takim čynam, što čym mienš u ciabie padpisantaŭ, tym mieniej prahladaŭ treba, kab trapić u rekamiendacyi da inšych karystalnikaŭ. Adpaviedna, kali kolkaść padpisantaŭ raście, dla taho, kab trapić u rekamiendacyi, patrebna bolš i bolš prahladaŭ.
Liza ŭspaminaje, što zmahła pierałamić situacyju, kali źniała scenku ź piersanažami — videa stała papularnym, na Lizu ŭ adzin momant padpisałasia bolš za 2 tysiačy čałaviek.
@li_vetrava albo top 3 chejt-komientaŭ pra biełaruskuju movu #biełaruskajamova#biełaruskiciktok♬ In The End - Mellen Gi Remix - Tommee Profitt & Fleurie & Mellen Gi
Adno ź pieršych videa, dzie Liza razyhryvaje dyjałoh pamiž dvuma piersanažami
Uvohule, možna skazać, što papularnaść Lizy Vietravaj šmat u čym abumoŭlenaja farmatam humarystyčnych scenak. Šmat papularnych videa Lizy budujecca pa scenaryi, dzie jana pa čarzie vykonvaje rolu dvuch piersanažaŭ, jakija viaduć razmovu pamiž saboj. Časta adzin ź piersanažaŭ robić pamyłki ŭ svajoj biełaruskaj havorcy, a inšy — vypraŭlaje ź ironijaj i žartami.
Liza kaža, što bolš za ŭsio jaje padpisantam palubiŭsia piersanaž Moŭnaj Błaščycy — pačvarnaha stvareńnia, jakoje pieraškadžaje dziaŭčynie razmaŭlać pa-biełarusku praz vypraŭleńnie pamyłak.
«My ŭsie viedajem, što jość takija taksičnyja vypraŭlalščyki, ale nichto ich raniej nie pakazvaŭ, — kaža Liza. — Tamu Błaščyca tak usim spadabałasia. Ja ŭžo pisała, što stvaryła hetaha piersanaža, natchniŭšysia ŭkrainskim moŭnym mańjakam. I ja padumała: u mianie ž jość takija padpisanty, jakija taksama mianie vypraŭlajuć u takoj maniery. Čamu b mnie imi nie natchnicca i nie stvaryć svajho piersanaža?»
@li_vetrava A ŭ vas jość chatniaja moŭnaja błaščyca?
♬ orihinalnyj zvuk - li_vetrava
Pieršaje videa Lizy z Moŭnaj Błaščycaj
Moŭny mańjak — heta piersanaž z tyktoka ŭkrainskich błohieraŭ @govori_garno. Ich staronka pryśviečana vyvučeńniu ŭkrainskaj movy. Viadoŭcy tam taksama raspaviadajuć pra samyja častyja pamyłki praz humarystyčnyja scenki sa śmiešnymi piersanažami.
Liza nie chavaje, što šmat natchniajecca ŭkrainskimi błohierami, i ŭvohule ličyć, što «nahledžanaść» — heta važna dla stvareńnia ŭłasnaha jakasnaha kantenta.
«U samym pačatku mnie nie chapała mienavita nahledžanaści, — pryznajecca dziaŭčyna. — Ciapier ja ŭsim, chto pačynaje ŭłasny błoh, raju hladzieć jak maha bolš inšych błohieraŭ. Adznačać niejkija techničnyja fiški, toje, jak vystaŭlena śviatło, u jaki momant kamiera nabližajecca, a ŭ jaki — addalajecca. Usio heta pryciahvaje hledača. Uvohule, kali hladzieć kantent ź inšych krain, možna šmat čym natchnicca i adaptavać pad našy realii i našu movu».
Liza ź piaščotaj i padtrymkaj stavicca da tych, chto pačynaje rabić svoj błoh na biełaruskaj movie. Adzinaje, što dla jaje kryŭdna, — kali całkam biaruć ideju jaje videa i navat nie paznačajuć jaje jak aŭtarku.
Da taho ž dziaŭčyna adznačaje, što dla biełaruskaj aŭdytoryi možna rabić nie tolki kantent, datyčny vyvučeńnia movy.
«Kali ja tolki pačynała, biełaruskamoŭny tyktok byŭ zusim nie raspaŭsiudžany, — kaža Liza. — Ja pamiataju, mianie tady dadali ŭ niejkuju supołku biełaruskamoŭnych błohieraŭ, dyk tam było ŭsiaho 20 čałaviek: i tyktokiery, i jutubiery, i instahramiery. 20 čałaviek na ŭsiu Biełaruś! My ŭsie ciapier stvarajem ahulnuju biełaruskuju miedyjaprastoru, i miesca tut vielmi šmat. Možna zdymać amal što zaŭhodna: recepty, uroki makijažu, manikiuru…»
Parady ad Lizy
Liza kaža, što zdymać videa pa-biełarusku možna na lubuju temu, jakaja padabajecca. Dziaŭčyna sama chacieła b bolš sprabavać siabie ŭ inšych temach, ale nie maje na heta času. Uvohule, błohierka kaža, što vielmi važna davać sabie adpačynak, kali rehularna vypuskaješ kantent.
Z techničnaha punktu hledžańnia Liza raić nabyć prafiesijnaje aśviatleńnie, jakoje zrobić karcinku bolš pryjemnaj dla hledača. Taksama dziaŭčyna adznačaje, što vydatna było b mieć telefon z dobraj kamieraj, ale amal u lubym vypadku atrymajecca pryhožaja karcinka, kali vykarystoŭvać śviatło i zdymać na zadniuju, a nie frantalnuju kamieru. Akramia taho, dziaŭčyna raić pierad zdymkami pisać sabie scenaryj: lepiej mieć, prynamsi, kaściak taho, što vy źbirajeciesia skazać, navat kali ŭpeŭnienyja, što ničoha nie zabudziecie.
Niahledziačy na toje, što ŭvachod na biełaruski miedyjarynak padajecca nieskładanym z techničnaha punktu hledžańnia, Liza nie śpiašajecca raić usim terminova pačynać vieści błohi pa-biełarusku.
14 listapada 2022 hoda była zatrymanaja śpiavačka i tyktok-błohierka Antanina Valkova. Na jaje staroncy ŭ tyktoku źjaviłasia «pakajalnaje videa», dzie dziaŭčyna pryznajecca va ŭdziele ŭ niesankcyjanavanych masavych mierapryjemstvach.
Na staroncy Antaniny Valkovaj nie było anijakich videa z pratestaŭ — tolki pieśni na biełaruskaj movie. Da zatrymańnia na dziaŭčynu byli padpisanyja 5 tysiač čałaviek.
«Jany pryjšli da ludziej z małymi aŭdytoryjami, — kamientuje padzieju Liza. — Usie błohiery ź vialikaj aŭdytoryjaj užo skončylisia: abo vyjechali za miažu, abo apynulisia za kratami. Tamu ja nie mahu ciapier zaklikać ludziej, jakija zastajucca ŭ Biełarusi, pierachodzić na biełaruskuju movu ŭ žyćci ci vieści błoh pa-biełarusku. Heta sapraŭdy niebiaśpiečna».
Liza Vietrava źjechała ź Biełarusi 23 krasavika 2022 hoda.
Pierajšli na movu praz tyktoki: historyi padpisantaŭ Lizy
My nie možam vyśvietlić, kolki dakładna ludziej pierajšło na biełaruskuju movu mienavita praz upłyŭ videa Lizy Vietravaj. Ale varta adznačyć, što dla niekatorych jaje padpisantaŭ tyja videa stali važnym šturškom abo dapamožnikam u vyvučeńni biełaruskaj movy.
Naprykład, Karalina (imia źmieniena ŭ metach biaśpieki), 25 hadoŭ, vučyłasia ŭ ruskamoŭnaj škole, a vyšejšuju adukacyju atrymlivała za miažoj. Chacia Karalina nie mieła mahčymaściaŭ dla štodzionnych razmoŭ na biełaruskaj, dziakujučy błohu Lizy, dziaŭčyna značna pašyryła svoj słoŭnikavy zapas. Taksama zamacavała niekatoryja hramatyčnyja i fanietyčnyja praviły biełaruskaj movy, na jakija ŭ škole nie źviartali šmat uvahi.
Ciapier Karalina razmaŭlaje vyklučna pa-biełarusku, kaža, što na hety krok jaje natchniła ŭ vialikaj stupieni mienavita Liza Vietrava.
Iryna, 28 hadoŭ, chutčej viartajecca da biełaruskaj movy, čym vyvučaje jaje. Iryna rasła ŭ biełaruskamoŭnaj siamji i navat mieła prablemy ŭ svajoj ruskamoŭnaj škole: adnakłaśniki kpili ź jaje vymaŭleńnia, dy i adznaki pa ruskaj movie byli nižejšyja, čym pa biełaruskaj. Kali Iryna patrapiła va ŭniviersitet, a potym na pracu, biełaruskamoŭnaha asiarodździa amal nie zastałosia, a kab być pryniataj u hramadstvie, pryjšłosia ŭdaskanalvać svaju ruskuju.
Na viartańnie da biełaruskaj movy Irynu padšturchnuli častyja vandroŭki dy pierajezd: tady zachaciełasia niejak umacavać i padkreślić svaju identyčnaść. U toj ža pieryjad Irynie ŭ rekamiendacyjach trapiłasia videa Lizy Vietravaj, pryčym heta było videa z katom, dziela jakoha Iryna tady i padpisałasia. Praz prahlad videa ŭ błohu Lizy Iryna pačała ŭspaminać zabytyja ŭ dziacinstvie słovy, a taksama vyvučać niejkija novyja.
Farmat videa ŭ tyktoku vielmi zručny dla Iryny: ciapier joj davodzicca sumiaščać vučobu i pracu, tamu dla čytańnia knih ci vykanańnia praktykavańniaŭ pa biełaruskaj movie času nie zastajecca. Karotkija roliki ž — infarmatyŭnyja, viasiołyja i niepraciahłyja pa časie.
Julija, 20 hod, kaža, što hladzić Lizu bolš dla padtrymki svaich viedaŭ biełaruskaj, čym dla vyvučeńnia čahości novaha. Julija razmaŭlaje pa-biełarusku ź dziacinstva i vučyłasia ŭ biełaruskamoŭnaj škole. Ciapier dziaŭčyna vučycca va ŭniviersitecie na ruskaj movie (univiersitetaŭ ź biełaruskaj movaj navučańnia ŭ Biełarusi ŭvohule niama), i ŭsio jaje asiarodździe taksama ruskamoŭnaje.
Julija kaža, što nie zabyvacca na rodnuju movu joj dapamahajuć mienavita videa Lizy Vietravaj. Taksama Julija adznačaje, što dziakujučy Lizie daviedałasia šmat cikavych ustojlivych vyrazaŭ, jakich nie ŭžyvała raniej.
Ci možna sapraŭdy navučyć movie praz tyktok?
Biełaruski movaznaŭca i vykładčyk Vincuk Viačorka ličyć, što padychod, jaki vykarystoŭvaje Liza Vietrava, matyvuje da vyvučeńnia biełaruskaj movy.
Vincuk Viačorka. Krynica: youtube.com
«Hetyja roliki vykonvajuć matyvacyjnuju rolu dla metavaj aŭdytoryi — pakaleńnia aŭtarki, — kaža Vincuk Viačorka. — Užyvajučy charakternyja dla žanru i sietki akciorskija i mantažnyja pryjomy, jana daje zrazumieć metavaj aŭdytoryi, što jana «svaja». Adnačasovaje skaračeńnie dystancyi z aŭdytoryjaj i zachavańnie statusu papularnaj asoby TikTok spryjaje padvyšeńniu prestyžnaści publičnaha havareńnia pa-biełarusku. Ale kali stavicca zadača mienavita vyvučeńnia biełaruskaje movy pry dapamozie takich rolikaŭ, to ich nasyčanaść (a to i pieranasyčanaść) scenarnymi i rolevymi pryjomami, naŭprost nie źviazanymi z temaj, adciahvaje ŭvahu ad źmiestu.
Vykanaŭca nie pazicyjanuje siabie jak znaŭca pradmietu, a jak by pakazvaje, što znachodzicca ŭ pracesie ŭviedvańnia novaha i dzielicca hetym novym dla siabie z aŭdytoryjaj.
Ja nie ŭpeŭnieny, što, rasčytaŭšy taki pasył («ja nie ekśpiert, ale ja raskažu»), aŭdytoryja — prynamsi, jaje značnaja častka — nastroicca na zapaminańnie, zasvajeńnie, paŭtareńnie i zvarotnuju suviaź.
Ź inšaha boku, budzie inšaja častka aŭdytoryi, jakaja nie rasčytaje hety sihnał i prymie viadoŭcu za ekśpiertku. A značyć, u niejkaj stupieni zasvoić nie tolki pieravažna biassprečny (što jość plusam), ale i pamyłkovy (što nie jość plusam) źmiest».
Niahledziačy na toje, što razmaŭlać pa-biełarusku ŭ hramadskich miescach moža być niebiaśpiečnym, siłaviki ŭsio jašče nie mohuć kantralavać usio, što ludzi hladziać u svaich telefonach. Tamu takija tvorcy, jak Liza Vietrava, praciahvajuć svaju dziejnaść, chacia i pieravažna za miažoj.
«Niama ničoha drennaha ŭ tym, kab razmaŭlać pa-rusku ŭ hramadskich miescach dziela ŭłasnaj biaśpieki, — kaža Liza. — Vy ŭsio jašče možacie razmaŭlać ź blizkimi pa-biełarusku, čytać biełaruskija knihi, hladzieć biełaruski kantent.
Vučycie biełaruskuju movu. Ja vieru, što chutka jana vam spatrebicca».
1 Na movie i tak usie navukovyja słovy anhlicyzmy (jak i ŭ russsskaj)
2 usia surjeznaja navukovaja litaratura i tak na anhielskaj (a nie rasiejskaj)
Bolšaść tych chto pratestuje - nie suprać adzinaj dzierž movy.
zaraz 21 stahodździe, na zavodach pracuje mieńšaść, navošta brać ich za asnovu? budziem budavać novuju biełaruś vakoł najmieńš sumlennych?
na zavodach pa rasiejskaj razmaŭlajuć, a ŭ viescy pa biełarusku - i što?