Čamu niekatoryja typy muzyki prymušajuć naš mozh śpiavać, a inšyja nie
Ni dla koha nie sakret, što muzyčnyja husty źmianiajucca z uzrostam, a taksama mohuć adroźnivacca ŭ zaležnaści ad rehijona i ad sacyjalnaj hrupy, da jakoj naležyć čałaviek. Ale dzieci naradžajucca biez muzyčnaha dośviedu. Dyk što ž adbyvajecca ŭ mozhu, što ŭ vyniku my majem roznyja muzyčnyja husty?
Pradkazalnaść jak vyznačalny faktar
U daśledavańni, apublikavanym u Journal of Neuroscience ŭ 2021 hodzie, navukoŭcy śćviardžajuć, što kožny raz, kali my słuchajem muzyku, u mozhu pačynajuć pracavać miechanizmy prahnazavańnia. To-bok kali vy budziecie słuchać nieznajomuju vam muzyku i jana raptam pierastanie hučać, to vy mahli b praśpiavać notu, jakaja pavinna być dalej i jakaja, na vašu dumku, najbolš adpaviadaje miełodyi. I samaje cikavaje, što heta adbyvajecca padśviadoma.
Padobnyja pradkazańni hienierujucca ŭ słychavoj zonie kary hałaŭnoha mozha i źlivajucca z notaj, jakaja sapraŭdy prahučała, što pryvodzić da «pamyłki pradkazańnia». Daśledčyki vykarystali hetuju pamyłku, kab zrazumieć, nakolki dobra mozh moža pradkazać nastupnuju notu ŭ miełodyi.
Jašče ŭ 1956 hodzie amierykanski kampazitar i muzykaznaviec Leanard Mejer prapanavaŭ teoryju, što emocyi padčas prasłuchoŭvańnia muzyki mohuć być vyklikanyja pačućciom zadavalnieńnia abo rasčaravańnia. Z tych časoŭ akademičnyja dasiahnieńni dapamahli vyjavić suviaź pamiž muzyčnaj zdahadkaj i inšymi bolš składanymi pačućciami.
Na praciahu ŭsioj historyi kahnityŭnaj nieŭrałohii zadavalnieńnie časta źviazvali ź sistemaj uznaharodžańnia, asabliva ŭ dačynieńni da pracesaŭ navučańnia. Daśledavańni pakazali, što isnujuć peŭnyja niejrony, jakija reahujuć na pamyłku prahnazavańnia. Akramia inšych funkcyj, hety praces dazvalaje nam paznavać i pradkazvać śviet vakoł nas. Pakul niezrazumieła, stymuluje zadavalnieńnie navučańnie ci naadvarot, ale hetyja dva pracesy biez sumnievu źviazanyja miž saboj. Hetaja suviaź adnosicca i da muzyki.
Kali my słuchajem muzyku, najbolšaje zadavalnieńnie nam prynosiać padziei, pradkazanyja tolki z umieranaj dakładnaściu. Inšymi słovami, zanadta prostyja i pradkazalnyja padziei (ci, naadvarot, zanadta składanyja) nie abaviazkova stymulujuć da novaha navučańnia, i ŭ vyniku čałaviek adčuvaje niašmat zadavalnieńnia. A bolš za ŭsio zadavalnieńnia my atrymlivajem ad padziej, jakija znachodziacca niedzie pamiž hetymi miežami: jany dastatkova składanyja dla prahnazavańnia, kab vyklikać cikavaść, ale pry hetym adpaviadajuć našym mierkavańniam, kab sfarmavać šabłon.
Prahnozy zaležać ad našaj kultury
U toj ža čas pradkazańnie nami miełodyi zastajecca nieparušna źviazana z našym muzyčnym vychavańniem. Kab daśledavać hetuju źjavu, hrupa navukoŭcaŭ sustrełasia z pradstaŭnikami saamaŭ — naroda, jaki nasialaje rehijon na poŭnačy Narviehii, Šviecyi, Finlandyi i Kolskim paŭvostravie Rasii. Ich tradycyjny śpieŭ, viadomy jak jojk, značna adroźnivajecca ad zachodniaj tanalnaj muzyki z-za abmiežavanaha kantaktu z zachodniaj kulturaj.
The Conversation raspaviadaje pra daśledavańnie, apublikavanaje ŭ 2000 hodzie, kali roznych muzykaŭ paprasili pasłuchać uryŭki jojkaŭ, jakich jany nikoli raniej nie čuli. Muzyki byli padzielenyja na try hrupy: z saamskich rehijonaŭ, ź Finlandyi i ź inšych krain Jeŭropy. Apošnija ŭvohule nie byli znajomyja sa śpievam jojk da praviadzieńnia daśledavańnia. Padčas ekśpierymienta muzykaŭ prasili praśpiavać nastupnuju notu ŭ pieśni, jakaja naŭmysna była prapuščanaja. Cikava, što vyniki mocna adroźnivalisia pamiž hrupami: nie ŭsie ŭdzielniki dali adnolkavy adkaz, ale dla kožnaj z hrup niekatoryja noty byli bolš raspaŭsiudžanymi i čaściej za astatnija davalisia ŭdzielnikami ŭ jakaści adkazu. Najbolš dakładna pradkazali nastupnuju notu ŭ pieśni, naturalna, saamskija muzyki, za imi išli finy, jakija pa ŭsioj bačnaści bolš «adčuvajuć» saamskuju muzyku, čym muzyki ź inšych krain Jeŭropy.
Prykład tradycyjnaha śpievu jojk
Vyvučeńnie novych kultur praz pasiŭnaje ŭździejańnie
Heta padvodzić da pytańnia ab tym, jak my atrymlivajem viedy pra kultury — praces, viadomy jak inkulturacyja. Naprykład, muzyčny ci taktavy pamier: u zachodnich muzyčnych tradycyjach zvyčajna vykarystoŭvajecca pamier 4/4 (jaki časta možna pačuć u kłasičnym rok-n-role) abo 3/4 (jak u valsach). Adnak inšyja kultury vykarystoŭvajuć toje, što zachodniaja muzyčnaja teoryja nazyvaje asimietryčnymi pamierami, jakimi słavicca, u pryvatnaści, bałkanskaja muzyka, naprykład, pamiery 7/8 ci 9/8.
Kab vyvučyć hetyja adroźnieńni, u daśledavańni 2005 hoda razhladalisia narodnyja miełodyi ź simietryčnymi i asimietryčnymi pamierami. U kožnaj miełodyi ŭ peŭny momant dadavalisia abo vydalalisia akcenty — toje, što nazyvali «vypadkovaściami», — i potym ich słuchali ŭdzielniki roznaha vieku. Niezaležna ad taho, simietryčnym ci asimietryčnym byŭ pamier tvora, niemaŭlaty va ŭzroście da šaści miesiacaŭ słuchali ŭsie miełodyi adnolkavy čas. Adnak 12-miesiačnyja dzieci pravodzili značna bolš času, hledziačy na ekran, kali «vypadkovaści» byli ŭviedzienyja ŭ tvor ź simietryčnym pamieram. Z hetaha daśledčyki zmahli zrabić vysnovu, što ŭdzielniki byli bolš ździŭlenyja «vypadkovaściami» ŭ simietryčnych pamierach, bo mozh interpretavaŭ heta jak parušeńnie znajomaj schiemy.
Prykład tvora z asimietryčnym pamieram 9/8
Kab pravieryć hetuju hipotezu, kampakt-dysk z bałkanskaj muzykaj (z asimietryčnymi pamierami) prajhravali niemaŭlatam niekatory čas. Užo paśla adnaho tydnia prasłuchoŭvańnia niemaŭlaty pravodzili adnolkavuju kolkaść času, słuchajučy muzyku z uviedzienymi «vypadkovaściami» niezaležna ad taho, simietryčnym ci asimietryčnym byŭ pamier tvoraŭ. Heta aznačaje, što praz pasiŭnaje prasłuchoŭvańnie bałkanskaj muzyki jany zmahli pabudavać unutranaje ŭjaŭleńnie ab muzyčnaj mietrycy, što dazvoliła im pradbačyć zakanamiernaść i vyjavić «avaryi» ŭ abodvuch typach tvoraŭ.
Daśledavańnie 2010 hoda pakazała nadziva padobny efiekt siarod darosłych — u hetym vypadku nie na rytm, a na vyšyniu huku. Hetyja ekśpierymienty pakazvajuć, što pasiŭnaje ŭździejańnie muzyki moža dapamahčy nam vyvučyć peŭnyja muzyčnyja ŭzory takoj kultury — heta i jość inkulturacyja.
Usie zhadanyja ekśpierymienty dapamahajuć zrazumieć, jak pasiŭnaje prasłuchoŭvańnie muzyki moža źmianić naša prahnazavańnie muzyčnych šabłonaŭ, kali my sutykajemsia z novym tvoram. I choć patrabujucca dalejšyja daśledavańni ŭ hetaj halinie, dakładna na hety momant viadoma, što naša muzyčnaja kultura (to-bok muzyka, jakuju my słuchali ciaham usiaho žyćcia) skažaje naša ŭsprymańnie i prymušaje nas addavać pieravahu peŭnym tvoram z bolšaj vierahodnaściu, čym inšym, — ci praz padabienstva, ci na kantraście ź miełodyjami, jakija my ŭžo čuli.
