«My byli ŭpeŭnienyja ŭ pieramozie i spračalisia, praz kolki Łukašenka składzie paŭnamoctvy». Žurnalistka Luboŭ Łuniova ŭspaminaje svoj pieršy Dzień Voli
Napiaredadni čarhovaha śviatkavańnia Dnia Voli ja zadałasia pytańniem: ci abychodziłasia choć adna takaja data biez zatrymańniaŭ? Mahu tolki skazać, što na majoj pamiaci takoha nie było. Ja była śviedkaj usich śviatkavańniaŭ Dnia Voli. I navat mahu zhadać niekalki, kali nie było brutalnych razhonaŭ ci pierakryćcia darohi śpiecnazaŭcami, ale kab nie zatrymali choć kahości, nie było nikoli, piša Luboŭ Łuniova.
Dzień Voli ŭ 1996 hodzie. Fota: vytoki.net
«Kali nie ŭ Miensku, to, značyć, byli zatrymanyja ŭ rehijonach, jakim prosta nie dali dabracca da stalicy. I hetaja sumnaja tradycyja biare pačatak ad 1996 hoda, chacia adlik supraćstajańnia pamiž narodam i ŭładaj na vuličnych akcyjach pačaŭsia adrazu ž paśla prychodu da ŭłady Alaksandra Łukašenki.
…U toj soniečny viasnovy dzień 1996-ha kala budynka Opiernaha teatra sabrałasia nie mienš za 40000 čałaviek. Milicyja spačatku nazirała za prysutnymi, ale nie ŭmiešvałasia.
Udzielniki akcyi praviali svojeasablivy performans: u skryniu kidali drobnyja kupiury, kab nabyć Łukašenku bilet da Maskvy. Ludzi skandavali: «Čamadan! Vakzał! Rasija!».
Vystupoŭcaŭ było šmat. Mitynh mieŭ akreśleny łozunh suprać intehracyi z Rasijskaj Fiederacyjaj. Vystupiŭ i staršynia samaj šmatlikaj partyi «Biełaruski narodny front» Zianon Paźniak. Jon byŭ vydatnym arataram i jaho zaŭsiody ŭvažliva słuchali. U čas vystupleńnia lidar apazicyi nahadaŭ pra padziei 1661 hoda ŭ Mahilovie, kali miascovyja haradžanie paŭstali suprać harnizona vojska Maskovii. Tady ad 7000-ha harnizona ŭ žyvych pałonnymi zastalisia tolki kala 1000 čałaviek. Sihnałam da paŭstańnia pasłužyŭ voklič burmistra Levanoviča: «Para!».
Ja pamiataju, jak nieadnaznačna ŭspryniali hetuju častku vystupu niekatoryja ŭdzielniki akcyi. Kali ŭličyć, što pra hety epizod biełaruskaj historyi viedali tolki asobnyja śpiecyjalisty-historyki, tamu što ŭ savieckich padručnikach pra heta nie mahło być i havorki, to mnohija ŭspryniali heta jak namiok na raspravu z ruskimi pa nacyjanalnaści.
Pobač sa mnoj stajaŭ mužčyna ź vialikim bieła-čyrvona-biełym ściaham. Jon paviarnuŭsia da svajho tavaryša, vidavočna źbiantežany, sa słovami: «U sensie? U mianie žonka ruskaja. I što ciapier?»
Ja paśpiašałasia raskazać jamu pra toje, jak Mahiloŭ trymaŭ abłohu, jak zdradnik Pakłonski pierakanaŭ žycharoŭ horada adčynić maskoŭcam haradskija varoty, jak maskoŭcy siabie nachabna pavodzili i prosta rabavali handlaroŭ na rynku, jak ludzi ich pačynali nienavidzieć…
Ale na zaklik da ŭdzielnikaŭ akcyi prajści ź placoŭki pierad Opiernym teatram da budynka administracyi Biełteleradyjokampanii, kab dabicca pradastaŭleńnia efiru, hety čałaviek nie adhuknuŭsia. Praŭda, nie jon adzin. Da budynku telebačańnia, jaki byŭ blizka ad miesca praviadzieńnia mitynhu, prajšli kałonaj niekalki tysiač čałaviek.
Placoŭka pierad uvachodam u budynak Biełteleradyjokampanii nie mahła źmiaścić usich udzielnikaŭ akcyi. Mnohija zastavalisia na darozie i navat kala Doma-muzieja Pieršaha źjezdu RSDRP. Delehaty pavinny byli zajści ŭ budynak i pieradać pietycyju z patrabavańniem dać efir.
Pakul išli pieramovy, źjavilisia śpiecnazaŭcy. Jany, jak na poli boju, utvaryli tak zvany klin «śvińnia» i pačali adciskać ludziej. Utvaryłasia ciskanina. Sami milicyjaniery, jakija da hetaha stajali ŭ ačapleńni, taksama apynulisia ŭ pastcy. Za ich śpinami byli śpiecnazaŭcy, jakija staralisia ŭ hetaj ciskaninie bić dubinkami ŭdzielnikaŭ akcyi, ale pry hetym dastavałasia i hałovam milicyjantaŭ.
Asabista mianie adzin ź ich padtrymlivaŭ. Jon pryhavorvaŭ: «Tolki nie zvaliciesia, tolki nie zvaliciesia. Trymajciesia za mianie. Hałoŭnaje vystajać na nahach. Trymajciesia». Ja bačyła, jak śpiecnazaviec udaryŭ jaho pa hałavie dubinkaj adzin raz, ale na hałavie jašče trymałasia milicejskaja vušanka. Druhim udaram jaje źbiła ŭ natoŭp… Kryki, stohny. U śpiecnazaŭcaŭ palacieli śniežki. Natoŭp skandavaŭ: «Fašysty! Fašysty!». Chtości ŭsio ž taki ŭpaŭ. Razdalisia kryki: «Čałavieka zadušyła!!!»
Śpiecnazaŭcy krychu adstupili nazad. Stała krychu valniej, prynamsi ŭžo možna było pavarušycca. I adrazu ž mianie padchapiŭ toj milicyjanier, jaki byŭ uvieś čas kala mianie. Jon padchapiŭ mianie ŭ litaralnym sensie na ruki i chutka adnios, a dakładniej, adkinuŭ za chmyźniak u kłumbie sa słovami: «Uciakajcie tudy!» Tudy — heta ŭ bok raki. Tam nie było śpiecnazu, i ludzi akazvali dapamohu tym, chto vyrvaŭsia z hetaj ciskaniny. Tudy ŭžo padbiehli maje siabry i kalehi pa pracy.
My pajšli da praśpiekta, i tam ź impravizavanaj trybuny (bałkončyk z praśpiekta Niezaležnaści kala leśvicy) Zianon Paźniak vystupiŭ z asudžeńniem razhonu i zaklikaŭ ludziej adstojvać niezaležnaść krainy ŭsimi dastupnymi sposabami.
Nam tady padavałasia, što suśvietnaja hramadskaść adreahuje na padziei ŭ Biełarusi. Bo paśla razvału SSSR heta było ŭpieršyniu, kali suprać narodu ŭłada vykarystoŭvała vojska. Bo dekłaratyŭna Biełaruś ličyłasia demakratyčnaj krainaj z zakonna abranym prezidentam.
My byli ŭpeŭnienyja ŭ pieramozie i navat spračalisia ź siabrami pa darozie dadomu ab terminie, kali Łukašenka składzie paŭnamoctvy. Nivodny z nas tady nie davaŭ jamu i paŭhoda…
Minuła 27 hadoŭ… Łozunh baranić niezaležnaść staŭ aktualnym jak nikoli raniej. A vajna pakazała sapraŭdny tvar maskoŭskaha vojska, i narod užo, zdajecca, pa-inšamu ŭsprymaje voklič «Para!». Vielmi chaciełasia b viedać, dzie toj mužčyna sa ściaham. Što b jon skazaŭ siońnia pra toj Dzień Voli i siońniašni?»
Čytajcie taksama:
Dzień Voli i BNR u pytańniach i adkazach
Sapraŭdnyja biełaruskija simvały: voś što treba viedać pra Pahoniu i BČB
