Пётр І і башкіры. Дзе хаваецца іголка Кашчэя імперыі?
З часоў Пятра І аграменны «замаскоўскі» кантэкст Расіі цалкам сышоў у цень. Гісторыя Расіі стала гісторыяй Масквы і Піцера, якія ўдзельнічаюць у розных еўрапейскіх гульнях. А ўся «замаскоўская» гісторыя вялізных тэрыторый застаецца ў забыцці па сённяшні дзень. Але на гісторыю Імперыі трэба глядзець пад другой оптыкай, піша гісторык Цімох Акудовіч у канале «Беларускі Бабілон».
Усе, хто мог, ужо «насыпалі» Пуціну за самапараўнанне з Пятром І. Абсалютна заслужана.
Ніякіх «рускіх» земляў Пётр не вяртаў. Ён проста ўключыўся ў бясконцы канфлікт за балтыйскае ўзбярэжжа. У 1697 годзе на шведскі сталец сеў 15-гадовы хлопчык Карл ХІІ і суседзі не маглі гэтым не скарыстацца. Пятру падабалася ўсё еўрапейскае і ён вырашыў паўдзельнічаць у сапраўднай еўрапейскай вайне.
Пачыналася вайна катастрафічна для саюзнікаў, бо 15-гадовы хлопчык раптам раздаў на горкія дзічкі сваім суседзям і навёў моцнага шухеру па ўсёй Еўропе.
Але па выніку, у гэтай доўгай вайне выйграў усё ж Пётр: выйшаў да мора, пабудаваў флот, узмацніў армію, займеў імперскі статус і «прарубіў акно ў Еўропу».
Пад гэтай метафарай найчасцей маецца на ўвазе, што дваране ў Расіі згалілі бароды і пачалі насіць парыкі і легінсы. Але змены напраўду былі значна глыбейшыя. Адна з самых важных, але незаўважных: пасля перамогі над Карлам ХІІ Расію ўключылі ў еўрапейскі кантэкст. І расійская гісторыя пачала разглядацца менавіта ў ім.
А гэта значыцца, што аграменны «замаскоўскі» кантэкст Расіі цалкам сышоў у цень.
Гісторыя Расіі стала гісторыяй Масквы і Піцера, якія ўдзельнічаюць у розных еўрапейскіх гульнях. А ўся «замаскоўская» гісторыя вялізных тэрыторый застаецца ў забыцці па сённяшні дзень.
Возьмем да прыкладу башкір. Фраза «Башкіры і Паўночная вайна», напэўна, не выклікае ў вас ніякіх асацыяцый. А дарма.
У 1704 годзе, калі Пётр І, Аўгуст ІІ, Карл ХІІ, і гетман Мазепа ўжо пяты год бегалі адзін за адным па цэнтральнай Еўропе, расійскі цар раптам зразумеў, што ў яго скончыліся грошы і загадаў сваім фаварытам здабыць фінансы на вайну дзе заўгодна. Тыя паехалі трэсці рэгіёны.
Прыехалі і да башкір. Тыя яшчэ ў часы Івана Жахлівага добрааховатна (былі на тое свае прычыны) ўвайшлі ў падпарадкаванне Масковіі, але на ўмовах аўтаноміі і зразумелых падаткаў. Існуе такая байка, што башкіры некалькі стагоддзяў хавалі ў сваіх дамах грамату Івана ІV, якую спрабавалі перыядычна скрасці царскія прыслужнікі, каб апраўдаць невыкананне тых старых умоў.
Вось жа, башкірам новыя правілы Пятра І не спадабаліся. Яны паспрабавалі дамовіцца па-харошаму, але маскоўскія апрычнікі, як заўсёды выбралі метад кнута, як больш надзейны. Пачаліся карныя аперацыі і здзекі. Асабліва любілі маскавіты запаіваць да смерці гарэлкай народных паслоў і батыраў. Гэтай забаве іх навучыў сам Пётр.
Башкіры такога не сцярпелі. Выбухнула магутнае паўстанне, якое цягнулася 7 год. У падручніках пра тое паўстанне ідзе адным радком, але на самой страве яно скаланула ўсю імперыю. І моцна яе патрэсла.
Пётр вымушаны быў перакідваць вайсковыя часткі з еўрапейскага тэатра на азіяцкі, каб хоць неяк справіцца з башкірамі. Паралельна бунтавалі казакі Булавіна, астраханцы, кіргізы. Карацей, ад ваеннай перанапругі Імперыя ледзьве сама не развалілася. Гэта была вялізная вайна ў цэнтры Расіі, пра якую зараз мала хто памятае.
Паўстанне, дарэчы, так і не было падаўленае. У 1711 годзе Пётр І пагадзіўся на ўсе ўмовы башкір і нават пакараў несумленных зборшчыкаў падаткаў (якіх сам паслаў). Башкіры выйгралі, і адначасова прайгралі, бо так і не сабраліся ў самастойнае ханства, каб аддзяліцца. Пагадзіліся зноўку паверыць рускаму цару.
З башкірскім паўстаннем гісторыя Паўночнай вайны выглядае крыху па іншаму, бо Пётр І, які перамог вундэркінда Карла, улез ва ўнутраную палітыку Рэчы Паспалітай, прымусіў паважаць сябе ўсю Еўропы, перакраіў Расію, не здолеў зламаць башкіраў.
І башкіры пра ўсё гэта памятаюць. Бо агулам пад Масквой яны падымаліся на вялікія паўстанні больш за 6 разоў. Таму для гераічнага наратыва ў башкір герояў з запасам.
Вось пад якой оптыкай трэба цяпер глядзець на гісторыю Імперыі. Бо ўсе тыя падзеі, якія стагоддзямі хаваліся за еўрапейскім фасадам, зараз набываюць іншае значэнне і гучанне. Дзесьці там схаваная ігла Кашчэя.
