Pamior kardynał Hlemp, jaki nie vieryŭ u pieramieny i nie chacieŭ, kab kaścioł staŭ častkaj apazicyi Ci słušna dziejničaŭ kardynał Hlemp? Vykazvajciesia ŭ kamientach 17

Na 84-m hodzie žyćcia pamior kardynał Juzaf Hlemp (Józef Glemp).

Jon chvareŭ na rak lohkich. Ceły śviet zapomniŭ hetaha ścipłaha biskupa ź vialikimi, adtapyranymi vušami, bo jon stajaŭ na čale polskaha kaścioła ŭ časy, kali los Polščy lažaŭ na šalach. Naradžeńnie «Salidarnaści», tryvožnaja pahroza savieckaj interviencyi, pahrom «Salidarnaści», zabojstva ksiandza-patryjota Papiałuški, hady «stabilnaści» i ŭsieahulnaj abyjakavaści. I raptam — imklivy krach savieckaj sistemy. Heta było pry jaho žyćci. Heta było ź jahonym udziełam. Udziełam, ad jakoha jon sprabavaŭ uchilicca.

Padzieńnie savietaŭ było pieradvyznačanym. Kancy savieckaj ekanomiki i ŭ Polščy, i ŭ samim SSSR nie stočvalisia z kancami. Niesvabodny čałaviek pracuje horš za svabodnaha. Adnak pradbačać, kali zdarycca kałaps, nie moh nichto, bo praŭdzivaj statystyki nichto nie viedaŭ. Nie viedaŭ jaje i Kaścioł.

Kardynał ustaŭ na čale Varšaŭska-Hnieźnienskaj archidyjacezii, na čale polskaha jepiskapata, u 1981 hodzie.

U Rymie tady siadzieŭ pieršy ŭ historyi papa-słavianin, śvietły Jan Pavał II. A ŭ samoj Polščy spałachnuła «Salidarnaść». I śviet, i sami palaki niečakana zrazumieli, jak ža jany chočuć inšaha žyćcia.

Hlempa vybraŭ sabie ŭ pierajemniki «Vialiki kardynał» Vyšynski — lehiendarnaja asoba. Być jaho nastupnikam, dy jašče ŭ situacyi, kali krok uleva, krok uprava, i moža pralicca kroŭ, mora kryvi, było nadzvyčajnym ciažaram.

Jašče niadaŭna byŭ Stalin, jašče niadaŭna byŭ Hitler, była Katyń i byli pavajennyja represii Bieruta.

Hlemp pastanaviŭ, što jahonaja hałoŭnaja zadača — nie dapuścić pralićcia kryvi, zhładžvać supiarečnaści.

Jon ličyŭ, što nielha dapuścić, kab Kaścioł staŭ častkaj apazicyi. Što treba kab Kaścioł byŭ pamiž uładami i apazicyjaj, chaj i koštam straty aŭtarytetu ŭ pieradavoj, aktyŭnaj častki hramadstva.

U dzień uviadzieńnia vajennaha stanovišča, 13 śniežnia 1981 hoda, kardynał Hlemp vystupiŭ z kazańniu, u jakoj zaklikaŭ da strymanaści.

Jaruzelski paśla kruciŭ hetyja słovy ŭ kožnym vypusku navin, ažno Hlempu pryjšłosia zapatrabavać, kab jaho pierastali cytavać.

Dalej byli ciomnyja časy. Častka biskupaŭ padtrymlivała padpolle — «Salidarnaść» była zabaroniena, prykładna tak, jak u nas u Biełarusi ciapier zabaronieny «Małady Front» ci «Viasna».

Hlemp ličyŭ, što z «Salidarnaściu» pakončana, i jana nikoli nie adrodzicca. Pamylaŭsia.

Ale dziakujučy jahonaj pamyłcy, mienavita Kaścioł jak «nie apazicyja i nie ŭłada» zmoh stać pasiarednikam u praviadzieńni Kruhłaha stała ŭ 1989 hodzie. I tady Hlemp užo nie ŭchilaŭsia: biskupy brali ŭdzieł u Kruhłym stale, i z Kaściołam uzhadniali kandydataŭ u pieršy niekamunistyčny ŭrad.

Hlemp zaklikaŭ da hramadskaha miru pa-nad usio.

Jahonaj najstrašniejšaj pakutaj była śmierć ksiandza Papiałuški.

Papiałuška — darečy, rodam ź siamji biełarusaŭ-katalikoŭ, małym jon nie ŭmieŭ havaryć pa-polsku — byŭ kapiełanam «Salidarnaści». Heta byŭ śviatar-radykał. Jahonyja kazani tranślavała radyjo «Svabodnaja Jeŭropa». Dla ŭładaŭ jon byŭ jak čyrvonaja anuča dla byka. Pravakacyi suprać Papiałuški nie spynialisia: u kvateru jamu padkinuli patrony, vybuchoŭku, hranaty sa ślezaciečnym hazam, palihrafičnyja materyjały. Za im sačyli až čatyry ahienty śpiecsłužbaŭ, u tym liku sieksoty-śviatary. U dziaržaŭnych ŚMI išła kampanija nahniatańnia nianaviści.

Kardynał Hlemp tady nie vystupiŭ u abaronu Papiałuški, adnak i nie asudžaŭ jaho, nie adchiliŭ ad śviatarskich abaviazkaŭ.

Paśla pačatku čarhovaj ataki ŭ ŚMI 16 kastryčnika 1984 hoda kardynał prapanavaŭ ksiandzu Papiałušku vyjechać na vučobu ŭ Rym. Toje samaje robiać, darečy, niekatoryja biełaruskija biskupy ciapier u dačynieńni da śviataroŭ, jakija traplajuć na mušku biełaruskaj Biaśpieki.

Hlemp tolki prapanavaŭ Papiałušku vyjechać, ale nie abaviazaŭ jaho. Papiałuška admoviŭsia.

Praz try dni, 19 kastryčnika, kali Papiałuška viartaŭsia ź inšaj parafii, jaho mašynu spynili ludzi ŭ formie DAI. Jahony šafior uciok, a sam Papiałuška źnik. A 30 kastryčnika ź Viśle vyłavili tapielca ź piatloj na šyi — chitraj piatloj, jakaja zaciskałasia, kali čałaviek ruchaŭ rukami, i miecham z kamieńniem, pryviazanym da noh. Hety tapielec nie pavinien byŭ nikoli padniacca z dna, ale niejkim cudam jaho vyniesła, i jon trapiŭ patołahaanatamam… Strašnaje złačynstva vyjšła na javu, i kamunistyčnym uładam navat daviałosia «znajści» i sudzić tych, chto Papiałušku vykraŭ. Vykanaŭcaŭ, viadoma, a nie tych ludziej naviersie, jakija chitra namiaknuli, što «para b jaho zatknuć kančatkova».

Papiałuška staŭ simvałam i viečnaj čornaj plamaj na reputacyi režymu. U 2010 hodzie jaho bieatyfikavali. Jahony prykład baraćby za spraviadlivaść natchniaje tysiačy maładych śviataroŭ i prostych junakoŭ.

Hlemp ličyŭ, što vina za śmierć Papiałuški lažyć na im u tym liku.

Kali b jon adkryta vystupiŭ u abaronu Papiałuški, hučna nazvaŭ paklopy na jaho paklopami, a pravakacyju — pravakacyjaj, to, mahčyma, padniać ruku na Papiałušku nie navažylisia b. Ale b niečym adpomścili i kaściołu: naprykład, admovili b u vydzialeńni placaŭ pad novyja chramy. Z druhoha boku, kali b Hlemp zabaraniŭ Papiałušku słužeńnie ŭ Polščy, vypraviŭ jaho ŭ misiju za miažu, jon by taksama ŭratavaŭ jamu žyćcio.

Hetaja historyja pakazvaje, jakaja byvaje cana rašeńniaŭ nie tolki čynoŭnika, ale i lidara hramadzianskaj supolnaści i jak ciažka byvaje prymać hetyja rašeńni pad ciskam.

Imavierna, Hlemp mierkavaŭ, što Kaścioł, kali b jon staŭ u adkrytuju apazicyju ŭładam, razdušyli b, jak raskidali «Salidarnaść». Uładam, jakija vierniki, kaniečnie, nienavidzieli i jakich bajalisia. Hlemp taksama nijakich simpatyj da kamunizmu nie mieŭ. Ale i ŭ skoraje padzieńnie jaho nie vieryŭ.

Tamu Hlemp dziejničaŭ inačaj. Jon vybraŭ darohu strymanaści. I jahony vybar akazaŭsia słušnym dla Kaścioła.

Andrej Dyńko

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH