Aneksija Rasiejaj Kryma adnaviła staroje pytańnie pra viartańnie pareštkaŭ Maksima Bahdanoviča na radzimu.
Klasyk biełaruskaj litaratury pachavany na haradzkich mohiłkach u Jałcie.
Pieršym pra viartańnie paeta ŭ Biełaruś u sacyjalnych sietkach vykazaŭsia litaraturaznaviec i krytyk, układalnik knihi pra Maksima Bahdanoviča, Cichan Čarniakievič. Na svajoj staroncy ŭ Fejsbuku jon napisaŭ:
«Para ŭžo zabirać Bahdanoviča ź Jałty. Narmalnyja biełarusy tudy nie pajeduć.
A nienarmalnyja nie chodziać na mohiłki padčas adpačynku».
Na dopis Čarniakieviča adhuknuŭsia Alhierd Bacharevič, jaki paraŭnaŭ jaho prapanovu z nekrafilijaj.
«Pierapachavańnie – u niejkim sensie sproba dapisać za čałavieka jahony hałoŭny tvor. Dzieści za heta biarucca ministerstvy kultury, dzieści – entuzijasty, miljaniery, patryjoty, čytačy. Vy hatovyja dapisvać čužuju historyju? Ja – nie. Lepš zaniacca svajoj. I dumać pra žyvych – ich mała, jany naahuł dyskryminavanaja mienšaść, u histaryčnym maštabie. Dumać pra žyvych i raskazvać im pra miortvych. Pakul dzirački ŭ ziamli nie zaraśli» - napisaŭ Bacharevič u svaim blohu na sajcie budzma.org.
U razmovie z Polskim radyjo Cichan Čarniakievič paćvierdziŭ, što dopis u Fejsbuku byŭ nia prosta emacyjnym usploskam na padziei ŭ Krymie. Jon zaklikaŭ ŭsurjoz zadumacca nad viartańniem paeta na baćkaŭščynu.
C. Čarniakievič: Vielmi važna ŭ jakich umovach biełarusy zmohuć naviedać hetuju mahiłu. Ciapier umovy dla biełarusaŭ vielmi kiepskija. Niama padstaŭ kazać, što jany źmieniacca ŭ chutkim časie. Chutčej za ŭsio heta dalokaja perspektyktyva i ŭ vyniku mahiła Bahdanoviča zastaniecca za kalučym drotam. Dyskusija pavinna być.
Čamu, naprykład, u Krakavie moža być nacyjanalny panteon, a ŭ nas – nie?
Z pytańniem, ci varta viartać u Biełaruś pareštki Maksima Bahdanoviča, Polskaje radyjo źviarnułasia da biełaruskich litarataraŭ.
Viartańnie Bahdanoviča na radzimu moža akazacca vielmi składanaj spravaj. Sprava ŭ tym, što
da hetaj pary niama ŭpeŭnienaści, što ŭ mahile, jakuju ŭsie ličać bahdanovičavaj, nasamreč pachavany klasyk biełaruskaj litaratury.
Havoryć litaratar Michaś Skobła.
M. Skobła: Spačatku pavinna być praviedzienaja ekshumacyja, raskopki.
Kali Ŭładzimier Duboŭka z Alesiem Dudaram u 1920-yja hady šukali hetuju mahiłu, to jany znajšli tolki nievialikuju tabličku na jakoj było napisana «Student Maksim».
Niama ŭpeŭnienaści, što heta jon. A tamu rabić heta nia varta. Chacia j jość liryčny zapaviet Bahdanoviča:
«Kali ž u im umru-zahinu, –
Nia žaluś ja!
Nie budzieš ciažkaja ty synu
Svajmu, ziamla.
Tam choć u hlinie, choć u brudzie,
Tam, pad ziamloj,
Najduć maje słabyja hrudzi
Sabie spakoj».
Ale z ulikam na hetuju dalikatnuju sytuacyju ja b nia staŭ raskopvać mahiłu. Niepryjemna toje, što adbyvajecca ŭ Krymie, ale nia dumaju, što my tudy ŭvohule nie trapim. Biełarusy ŭžo viedajuć tudy darohu.
Paetka Valaryna Kustava kaža, što hatovaja padpisacca pad takoj inicyjatyvaj, kali jana budzie arhanizavana ŭsurjoz.
V. Kustava: Dla mianie heta, pieradusim, metafara: my suprać taho, što robić Rasieja ŭ Krymie. I hety znak dla mianie, jak dla litaratara j hramadzianina, jon pravilny. Ci tak staniecca? Ja maju sumnievy, ale zajaŭlać pra takija rečy varta.
Skieptyčna na viartańnie Bahdanoviča ŭ Biełaruś hladzić Adam Hlobus. Ahučvańnie takich planaŭ jon nazvaŭ «idiockaj spekulacyjaj».
A. Hlobus: Heta śmiešna. Na hety kont užo daŭno jość anekdot, što Maskva zrobić jašče adny vysiłki j cieła Maksima Bahdanoviča dałučycca da našaj dziaržavy. Jano ŭžo farmalna ŭ našaj «sajuznaj dziaržavie». Heta idyjockaja spekulacyja. Kali surjozna pra heta razvažać, to ja kateharyčna suprać. Tym bolš, što zabaŭki ź niaboščykami – heta ruskaja nacyjanalnaja hulnia, a nia naša.
Tym nia mienš sproby viarnuć cieła Bahdanoviča ŭ Biełaruś užo byli. U 90-ych hadach, kali staršyniom Sajuza piśmieńnikaŭ Biełarusi byŭ Uładzimier Niaklajeŭ, hetaje pytańnie ŭzdymałasia niekalki razoŭ.
U. Niaklajeŭ: My sprabavali vyrašyć hetaje pytańnie trojčy. Razmaŭlali z uładami, kab mieć srodki. Ale ničoha z hetaha nie atrymałasia. I nia tolki z-za taho, što nie było impetu z boku ŭładaŭ. Mnohija piśmieńniki byli suprać, bo ličyli, što pieranos pareštkaŭ – heta nie pa-chryścijansku. Chacia padobnych vypadkaŭ šmat. Ja pryvodziŭ prykład Mickieviča, pareštki jakoha pieravieźli ŭ Polšču i pachavali ŭ Vaveli. Ale razumieńnia ja nie znajšoŭ.
Prykład Mickieviča nie adziny. U 1991 hodzie padobny precedent byŭ i ŭ biełarusaŭ - havoryć staršynia Tavarystva biełaruskaj movy Aleh Trusaŭ.
A. Trusaŭ:
Viarnuć Bahdanoviča było b varta. Tym bolš, što symbalična štości padobnaje my ŭžo rabili ŭ Vilni, kali pieranosili pareštki Ivana Łuckieviča z Polščy. Dobra było b, kab jaho pieranieści na Vajskovyja mohiłki, da Kupały albo na Maskoŭskija.
Ja za viartańnie, ale hałoŭnaje pytańnie – ci Bahdanovič pachavany ŭ hetaj mahile.
U 90-ch hadoŭ Uładzimier Arłoŭ napisaŭ ese, pryśviečanaje Jałcie. U im piśmieńnik uzhadvaje pra naviedvańnie mahiły Bahdanoviča j mahčymaje viartańnie jaho ŭ Biełaruś.
U. Arłoŭ: Ja ŭ finale ŭzhadvaju jak da mianie pryjšła dziaŭčynka ź listom, u jakim źbirali podpisy za viartańnie prachu Bahdanoviča ŭ Biełaruś i stvareńnie nekropalu. Ja pastaviŭ tam svoj podpis, ale z adnoj ahavorkaj: tady, kali Biełaruś stanie sapraŭdy biełaruskaj, niezaležnaj i demakratyčnaj.
Z adnaho boku mnie baluča, što dla taho, kab pajechać da Bahdanoviča, spatrebicca jechać u akupavany Krym, jaki Rasieja abviaščaje «śvimi ziemlami». Ale tryvožyć prach našaha hienija, tryvožyć mahiłu vakoł jakoj isnujuć lehiendy j mity, heta taksama nie zusim pa-čałaviečy.
U 1917 hodzie chvory na suchoty Maksim Bahdanovič pajechaŭ lačycca ŭ Krym. Ale ŭ traŭni taho ž hoda jon pamior va ŭzroście 25 hadoŭ. Bahdanoviča pachavali na Starych haradzkich mohiłkach u Jałcie.
