— Ty ciapier meblaj zajmaješsia. Prybytkovaja sprava?
— Kali pracavać, lubaja sprava prybytkovaja. Tysiaču-paŭtary ja zarablaju. Ale heta takaja praca, što, byvaje, pa 16 hadzin u dzień zaniaty. A 8 ranicy ja na abjekcie, hadzin u 9 viečara byvaju doma, paśla jašče siadžu paru hadzin — maluju makiety. Heta nie tak, što ty pryjšoŭ, adpinaŭ 8 hadzin, a potym dumaješ, čamu ŭ ciabie 300 ci 500 dalaraŭ vychodzić za miesiac. U niekatorych ludziej ciapier takaja kultura pracy, što pry luboj uładzie im budzie drenna. Kali čałaviek svajoj skuraj nie adkazny za toje, što robić (to bok pakul u dziaržavie nie budzie pryvatnaj ułasnaści amal na ŭsio — ziamlu, zavody), jon i budzie žyć pa pryncypie «nie skradzieš — nie pražyvieš».
— Tabie padabajecca toje, što ty robiš?
— Ja zajmajusia stvaralnaj pracaj. Pryjšoŭ, na roŭnym miescy niešta zrabiŭ. Pryhoža, radasna. A nakolki heta majo pryznačeńnie na viaki — chto viedaje?
— Jakaja praca tabie padabajecca bolš: fizičnaja ci intelektualnaja?
— Ja za hrošy ŭ intelektualnaj śfiery amal nie pracavaŭ. Nu, teksty byvaje pišu na «Chartyju», na «Našu Nivu». Heta chutčej padtrymka dadatkovaja. Vielmi ciažkaja praca. Naprykład, što tyčycca apaviadańniaŭ, što ja pisaŭ u turmie, — treba było surjozna siabie prymušać. Z doškami praściej: uziaŭ, piłuješ, jano idzie. A tut ty možaš prasiadzieć paru hadzin, a ź ciabie ničoha.
— Z 16 hadzinami pracy ŭ ciabie čas zastajecca z dačkoj pazajmacca?
— U mianie i vychodnyja byvajuć. Kali mnie nie vielmi rana treba na pracu, ja zaŭsiody zabiraju Maru ad žonki, kab jana mahła paspać, bo joj treba značna bolš pryśviačać siabie Mary. I baŭlusia z dačkoj tady.
— Jaki ty baćka?
— Kudy tut strohim być z hetym kamočkam? Ale ad jaje spasu niama ŭžo ŭ 9 miesiacaŭ. Na nohi stała, dyk ad jaje ciapier nie adyści. Niadaŭna sieŭ za kampjutar, čuju — niešta jana zacichła siekund na 60. Azirajusia, a jana ziamlu z vazona jeść!
Padziei va Ukrainie — śviatło ŭ kancy tunela
— Jak tabie ŭdajecca sumiaščać pracu, siamju i hramadskuju aktyŭnaść?
— Tytaničnych hramadskich kampanij ja na sabie nie ciahnu. U minimalnaj stupieni ja zaanhažavany ŭ pracu «Maładoha Frontu», dzie my źbirajemsia, niešta abmiarkoŭvajem. My imkniemsia być na suviazi, źbiracca. Bo hłabalnyja źmieny niepaźbiežnyja. Ja hladžu na historyju jak na Božy płan dla kožnaha čałavieka i naroda. Toje, što adbyvajecca va Ukrainie, — surjoznaje Božaje dziejańnie na kantyniencie. Heta apošni ćvik u Rasijskuju impieryju. I Biełaruś tut nie moža być pa-za pracesam. Niekalki miesiacaŭ projdzie ci niekalki hod, ale adbuducca vialikija zruchi. I važna być napahatovie, kab nie prapuścić hetuju chvalu.
Doŭhi čas my raskidali kamiani, zajmalisia šapkazakidalnictvam: «Zaŭtra my pieramožam!», «Davajcie tut nadarviemsia!», «Treba iści na akcyju!» Ludziej vyhaniali z navučalnych ustanoŭ, vyklikali baćkoŭ — ludzi advalvalisia ad ruchu pačkami! Ciapier pryjšoŭ čas kamiani źbirać.
Kab atrymać uładu, pavinien być niejki vielmi surjozny palityčny lidar, za jakim staić surjoznaja siła. Jašče bolš charyzmatyčny i metaskiravany, čym Łukašenka. I hetaja siła mahła b zachavać Biełaruś i adkazvać na vykliki.
— Śviatło ŭ kancy tunela bačna?
— Dla mianie śviatło ŭ kancy tunela — heta padziei va Ukrainie. Mnohija, hledziačy na Ukrainu, pačali zaklikać da abjadnańnia z uładaj. Akiej, jany mahli b abjadnoŭvacca, kali b jany sapraŭdy rabili ŭsio, što ad ich zaležyć, kab zachavać niezaležnaść i kab siudy nie pryjšła Rasija. Ale ja ich zapytvaju: «A vy na jakoj movie razmaŭlajecie?» Ludzi nie mohuć elemientarna pierajści na biełaruskuju movu. Pucin pryjšoŭ rabavać Ukrainu, prykryvajučysia intaresami ruskamoŭnych. Razmaŭlajcie pa-biełarusku, kali vy nie chočacie bačyć tut Pucina! A jany — davajcie z uładami abjadnajemsia. Niavierny ŭ małym — niavierny va ŭsim — jość takaja biblijnaja iścina.
Suprać Łukašenki, bolš čym jon sam, nichto nie zrobić u hetaj krainie. Tak dyskredytavać siabie, svaju sacyjalna-aryjentavanuju palityku. I kab apazicyja była maralnym aŭtarytetam — uładu b uziali choć siońnia. Ale navat ludzi, jakija suprać ułady, zadajuć pytańnie: «A kamu jaje addać? Hetym švondzieram?» Kaniečnie, nie 100% švondziery. Jość šmat prystojnych ludziej, takich, jak Sieviaryniec, Statkievič, jašče niekatoryja piersanalii.
Karatkievič i Anisim nie čas bałatavacca
— I što rabić?
— Pa-narmalnamu, usim hetym partyjam tre' było samaraspuścicca. Zastałosia b z usioj apazicyi aktyŭnych 100—200 čałaviek. A tak — 10 tysiač partyjnych aktyvistaŭ plus 50 arhanizacyj paŭtara hoda źbirajuć 50 tysiač podpisaŭ.
U nas u «Maładym Froncie» taksama niejak była kampanija pa zbory podpisaŭ za biełaruskuju movu. Kampanija pravalnaja, bo ja ž taksama byŭ šapkazakidalnikam — zamachnuŭsia na 50 tysiač podpisaŭ. Ja padumaŭ: nas 50 čałaviek — kožny pa tysiačy. Pa vyniku ja sabraŭ piać tysiač, jašče niekalki čałaviek pa paru tysiač, a bolš nichto ničoha nie sabraŭ. Ja za miesiac sabraŭ try tysiačy, kožny dzień addajučy hetamu try hadziny. A jany na svaich miljonnych biudžetach paŭtara hoda 50 tysiač źbirajuć i dakazvajuć nam, što heta dasiahnieńnie! I ciapier kažuć: davajcie na vybary pojdziem! Mo jany tamu i vyłučajuć žančyn, kab było ciažej krytykavać. Nu nie čas zaraz dla Taćciany Karatkievič ci Aleny Anisim bałatavacca — heta prosta cyrk! Pry ŭsioj pavazie da hetych ludziej.
Kab nie 95-y, ja b u apazicyju nie pajšoŭ
— Što budzieš rabić, kali zaŭtra suvierenitet Biełarusi likvidujuć?
— Zaležyć ad taho, Ruski śviet pryjdzie ŭ chaŭrusie z Łukašenkam ci ŭ kanflikcie. Kali ŭ chaŭrusie, to my navat z domu vyjści nie paśpiejem, jak budziem niejtralizavanyja. Kali ŭ kanflikcie — tady jość niejki šaniec vyjści z domu, zabracca ŭ les i ŭziać niejkuju vintoŭku. U lubym vypadku, kali ja budu žyvy, ja budu vajavać.
— Jak ty pryjšoŭ da nacyjanalnaj idei?
— U 1995, kali Łukašenka pravodziŭ pieršy refierendum, mnie było 12 hadoŭ. Ale ŭžo ŭ toj momant ja svaim dziciačym rozumam nie moh zrazumieć, jak nacyja adrakajecca svajho hierba, ściaha. U škole ja ličyŭ biełaruskuju movu kałchoznaj — nas tak vučyli. A refierendum zakłaŭ u maju dušu nieŭsprymańnie hetaha režymu. I heta — samaja vialikaja stratehičnaja pamyłka hetaj ułady. Łukašenka dobry taktyk, ale kiepski strateh.
Kab Łukašenka mieŭ bieł-čyrvona-bieły ściah i «Pahoniu», jon spakojna moh by siońnia zarhanizavać pad svaje ściahi ŭsich biełaruskich nacyjanalistaŭ. Ale jak možna pajści słužyć pad hety saŭkovy ściah? Stać pad hetuju savieckuju zorku, pad jakoj była vyniščana elita našaha naroda? Dy kali b nie 95-ty hod, ja, dumaju, uvohule nikoli b ni ŭ jakuju apazicyju nie pajšoŭ.
— I jak adbyŭsia «ŭvachod» u apazicyju?
— U 2000 hodzie ja pierajechaŭ u Minsk, pracavaŭ na pryvatnym zavodzie chimičnaj pramysłovaści ŭ Zialonym Łuzie. I my z synam dyrektara pieryjadyčna paddavali paśla pracy. Paśla čarhovaj paddačy ja jamu skazaŭ, što, maŭlaŭ, niama sił, treba iści ŭ apazicyju! Jon mnie kaža: «Davaj, ja ciabie zaviadu!» I my pryjechali tramvajem ź Zialonaha Łuha na Varvašeni. «Voś tut biełaruskaja apazicyja. Zachodź!» I ja zajšoŭ (śmiajecca).
— A da pratestantyzmu jak pryjšoŭ?
— Kali ja pryjšoŭ u «Małady Front», my byli jak usia zvyčajnaja moładź: buchali, kuryli, dzievak ciahali. Što tam treba chłopcu ŭ 20 hadoŭ! I ŭ peŭny momant va mnie ŭźnik kanflikt: dniom ty prapahanduješ zmahańnie za novuju Biełaruś, za pieramieny, a ŭviečary — nažerlisia, łyčy adzin adnamu pabili! Ja ŭ peŭny momant zrazumieŭ, što heta dvudušša, kali ty zaklikaješ da pieramien, a siabie źmianić nie možaš. Alaksiej Šein zaprasiŭ mianie ŭ pratestanckuju supolnaść Jana Pradvieśnika. I tam ja znajšoŭ žyvoha Boha.
U siłavych strukturach nialohka zastacca sumlennym
— Turma ciabie źmianiła?
— Šapkazakidalnictva źnikła, tak. U našym hramadstvie heta strašnaja prablema. Kali havorycca i nie vykonvajecca.
— Čaho tabie ŭ turmie bolš za ŭsio nie chapała?
— Lubimych ludziej, siabroŭ, infarmacyi. Ježy nie chapała, ciapła. Spać chaciełasia pastajanna, a nie padymacca piać razoŭ za noč na zaradku. Mnie turma dapamahaje šanavać toje, što ja maju ciapier. Voś my tut pjem harbatu, dla ciabie heta pofih. A ŭ turmie, kali ty nie maješ mahčymaść zavaryć harbatu, heta śviata!
— Pamiataješ, kali ciabie pieršy raz zabrała milicyja?
— Na adnoj ź niejkich akcyj MF u hodzie 2001. Ciažka ŭzhadać. Raniej i sistema była nie takaja, jak da 2004 hoda, da refierendumu. Byli vypadki, kali za pratakoły ab tym, što ja łajaŭsia matam, mianie sudździa apraŭdvaŭ.
— A što tvaje baćki kazali, kali ty traplaŭ u SIZA?
— Lubym baćkam nie padabajecca, kali ź ich dziciom takoje adbyvajecca. A jašče ž ludzi savieckaha hartu, pryvykli, što kali dyktatura, to na viaki. Ale na baćku mocna paŭpłyvała chvala salidarnaści, kali mianie sudzili ŭ 2006 hodzie. U zonie taksama byli ŭ šoku, kali bačyli, što sotni listoŭ prychodziła kožny dzień. Jany dumali, što my — kučka niejkich marhinałaŭ nieadekvatnych, a tut adnamu Daškieviču stolki listoŭ z roznych kancoŭ krainy.
— U jakoj kałonii było najciažej?
— Tvoj rodny Mazyr! (Śmiajecca.) Heta treš! Tam ekśpierymientalnaja kałonija. Nu i načalnik kałonii davaj mianie raspytvać, chto ja dy za što zajechaŭ. Raskazaŭ jamu pra «Małady Front», što ja pratestant. Nu i pačałosia — hety načalnik davaj raŭci. «Dy my za ruskuju rasu! My pravasłaŭnyja! Dy ja vas, siektantaŭ, na paroh nie puskaju! — i heta ŭsio matami. — Dy ja ciabie pasadžu, ciabie buduć tam trachać!» Tam takaja narada źbirajecca ź dziesiaci načalnikaŭ kałonii, i jany na ciabie ravuć usie.
A ty adzin staiš i słuchaješ heta ŭsio. Za taboj stajać kanvairy z dubinkami. Rypniešsia — zakatvajuć u bieton. Kažuć, što jany śpiecyjalna tak i pravakujuć, kab ciabie zakatali i paśla za nohi vyciahnuli.
A heta ludzi z vyšejšaj adukacyjaj, pałkoŭniki, padpałkoŭniki. Strašniejšyja za zekaŭ! Bo zek piać hod pasiadzieŭ i vyjšaŭ, a jany tam usio žyćcio. Pra što jany ź dziećmi i ŭnukami razmaŭlajuć?
Što jašče cikava, kali pryjazdžaŭ papski nuncyj, dyk mianie taksama ž na sustreču ź im zaprasili ŭ kabiniet načalnika — jany tam usie ŭ šoku byli. Jany ž tam kryčali mnie, što ja nikomu nie treba, a tut taki pavarot. Paśla Nasta jašče znajšła pravasłaŭnaha śviatara, jaki da mianie zavitvaŭ. Dyk paśla hetaha da mianie tam tolki na vy i šeptam źviartalisia (śmiajecca).
— Viasielle ŭ turmie — heta jak?
— Viasielle ŭ nas było na voli, a raśpisalisia my ŭ turmie. I joj było ciažka, kali ja siadzieŭ, bo nie viedaŭ, kolki mnie zastałosia. Jość ludzi, jakija zajazdžajuć z dvuma hadami, a siadziać pa 10 paśla.
— Zaprašaŭ na viasielle tych milicyjantaŭ, jakija byli śviedkami?
— U turmie zaprašaŭ, a na voli — nie. Kantaktaŭ nie zastałosia — ni adrasoŭ, ni telefonaŭ. Časam, praŭda, sustrakajusia ŭ Minsku ź inšymi «znajomymi» milicyjantami. Naprykład, prakuroram, jaki na mianie spravu zavodziŭ u 2006 hodzie — pieramovili trochi. Ci z amapaŭcam, jaki skončyŭ słužbu.
— Značyć, nie ŭsie milicyjanty drennyja?
— Jość milicyjaniery, jakija ŭ kamieru mnie prynosili zavarku, jabłyki. Jany ryzykavali svaimi pahonami. Na žal, u ich takaja prafiesija, što samyja horšyja dušeŭnyja jakaści realizujucca biespakarana. Ja sustrakaŭ milicyjanieraŭ — dobryja chłopcy, z humaram. A paśla im dajuć zahad — bić čałavieka nahami na pradole, i jany bjuć. Tam čałaviek nie moža być sumlennym bolš za paru hod.
— Jak heta źmianić?
— Da Chrysta taksama ž prychodzili sałdaty i pytalisia, što im rabić. I jon ža nie skazaŭ im sychodzić z vojska. Jon skazaŭ im nikoha nie bić, nie łžeśviedčyć i nie brać chabar. Jon vyznačyŭ kankretnyja rečy dla ŭsich uzbrojenych słužak dziaržavy.
