«Biełaruś znachodzicca ŭ samym centry Jeŭropy, na skryžavańni hałoŭnych handlovych šlachoŭ. U nas vydatnaje hieahrafičnaje stanovišča, ale my nie ŭmiejem im karystacca» — vielmi papularnaje siarod biełarusaŭ mierkavańnie. Ale jość istotnaja prablema: Biełaruś nie maje vychadu da mora.
Čamu ŭ naš čas mienavita prymorskija rehijony źjaŭlajucca łakamatyvami ekanomiki i handlu? Čamu adsutnaść mora — surjoznaja prablema dla Biełarusi, ale nie trahiedyja? I jak Biełaruś moža kampiensavać adsutnaść mora na svajoj terytoryi? «Naša Niva» pasprabavała znajści adkazy na hetyja pytańni.
Siońnia kala 70% hłabalnaha vałavaha praduktu vyrablajecca na terytoryjach, jakija znachodziacca nie dalej za 100 mil ad marskoha ŭźbiarežža.
Dla taho, kab u hetym upeŭnicca, nie abaviazkova źviartacca da statystyki. Dastatkova pahladzieć na mapu śvietu. Amal usie samyja bahatyja i vialikija harady płaniety znachodziacca albo na ŭźbiarežžy (Ńju-Jork, Rya-de-Žaniejra, Mumbaj, Łos-Anželes, Tokia, Šanchaj, Sinhapur, Sidnej, Hankonh — śpis možna praciahvać), albo niedaloka ad mora (Bierlin, Sieuł, Paryž, Łondan). Maskva, badaj, adzinaje vyklučeńnie ŭ hetym śpisie.
U svaju čarhu kantynientalnyja, dalokija ad mora rehijony i krainy zvyčajna samyja depresiŭnyja. Kitaj — kłasičny prykład hetaha. Usie haspadarčyja i handlovyja centry krainy znachodziacca na ŭschodzie, kala ŭźbiarežža.
Kitaj u nas zvyčajna asacyjujecca z bujnymi miehapolisami, imklivym ekanamičnym rostam i pieranasielenaściu. Ale heta ŭsio tyčycca tolki nievialikaj, samaj uschodniaj častki Kitaja. Centralnyja i zachodnija pravincyi Kitaja — biednyja i ahrarnyja. Ščylnaść nasielnictva tam nie tolki nižejšaja, čym na ŭschodzie Kitaja, ale i ŭ niekalki razoŭ nižejšaja, čym u Biełarusi. Kitaj imkniecca ŭkładać hrošy ŭ infrastrukturnyja prajekty na zachadzie krainy, kab zbałansavać roźnicu pamiž rehijonami, ale prymorskija pravincyi ŭsio roŭna raźvivajucca chutčej.
Padobnuju situacyju možna nazirać i ŭ Brazilii. 72% jaje VVP vyrablajecca ŭ prybiarežnych štatach, jakija składajuć tolki 14% ahulnaj terytoryi krainy. Čamu tak adbyvajecca?
Pieršy faktar: kala mora bolš miakki klimat. Heta spryjaje raźvićciu sielskaj haspadarki. Dalokija ad mora rehijony majuć bolš suvory kantynientalny klimat. Kab upeŭnicca ŭ hetym, dastatkova paraŭnać klimat Centralnaj Azii i Jeŭropy, jakija znachodziacca prykładna na adnoj paraleli.
Ale samaja hałoŭnaja pryčyna imklivaha raźvićcia prymorskich rehijonaŭ — tannaść marskoha transpartu. Vodny transpart achoplivaje kala 67% suśvietnaha hruzazvarotu. Jon nie taki chutki, jak avijatranspart, ale tanny i nadziejny. Čyhunačny i aŭtamabilny transpart tak i nie staŭ kankurentam marskomu. Tamu ŭ bolšaści vypadkaŭ kampanii imknucca raźmiaścić vytvorčaść bližej da mora. Takim čynam zavody znachodziacca bližej da partoŭ, što skaračaje čas i vydatki na transparciroŭku.
Jość mierkavańnie, što Jeŭropa i Japonskija vyspy stali samymi paśpiachovymi i raźvitymi častkami Jeŭrazii jakraz za košt blizkaści da mora. Zanorystyja bierahi Japonii spryjali marskomu handlu i raźvićciu sielskaj haspadarki. U svaju čarhu Jeŭropu možna razhladać jak svojeasablivy paŭvostraŭ Jeŭrazii. I, u adroźnieńnie ad astatniaj častki Jeŭrazii, bolšaja častka ziamiel Jeŭropy znachodzicca adnosna niedaloka ad mora. Heta mahło być pryčynaj imklivaha raźvićcia mienavita hetaj častki Jeŭrazii.
Addalenaść ad mora — adna ź imaviernych pryčyn adstałaści Rasii ad astatniaj Jeŭropy. Piotr Pieršy nie darma ŭzmacniaŭ mahutnaść Rasii šlacham pašyreńnia prysutnaści na Bałtyjskim mory.
U Rasii vielmi praciahłaja bierahavaja linija, i jana źjaŭlajecca marskoj dziaržavaj. Ale bolšaja častka rasijskaha bierahu abmyvajecca Paŭnočnym Ledavitym akijanam, jaki pa hruzapatoku značna sastupaje inšym akijanam.
Hetym ža moža być vyklikana i ekanamičnaja adstałaść Afryki. Zdajecca, Afryka nie tak užo izalavanaja ad mora, jak Azija, i maje vychad da dvuch akijanaŭ. Ale hety kantynient maje najmienšuju adnosinu 1 tysiačy kiłamietraŭ daŭžyni marskoj bierahavoj linii da 1 miljonaŭ kvadratnych kiłamietraŭ ahulnaj płoščy sušy – 0,85 (dla paraŭnańnia, jeŭrapiejski pakazčyk 3,07). Inšymi słovami, Afryka samaja «kantynientalnaja» z usich častak śvietu. Tamu jana ŭvieś čas była vyklučanaja z hłabalnaha handlu.
U ZŠA, jak i ŭ Brazilii z Kitajem, samyja bahatyja i raźvityja terytoryi znachodziacca na ŭźbiarežžy. Pieršapačatkova ekanamičnym «sercam» ZŠA byli ŭschodnija atłantyčnyja štaty. Paźniej pačało raźvivacca i Cichaakijanskaje ŭźbiarežža — Kalifornija stała samym bahatym štatam, centram inavacyj. U svaju čarhu centralnyja štaty źjaŭlajucca zonami sielskahaspadarčaj vytvorčaści i pramysłovaści, nie aryjentavanaj na zamiežnyja rynki.
Ale što rabić u hetaj situacyi našaj krainie? Biełaruś, u adroźnieńnie ad Połackaha kniastva ci VKŁ, vychadu da mora nie maje. A na terytoryi sučasnaj Biełarusi mora isnavała kala 300 młn hadoŭ tamu. Bierah znachodziŭsia prykładna ŭ rajonie sučasnaha Salihorska. Za apošnija 300 młn hadoŭ situacyja krychu źmianiłasia. ))
Adsutnaść mora — prablema, ale nie trahiedyja dla Biełarusi. Da bližejšaha da nas Bałtyjskaha mora 300—400 kiłamietraŭ, a da Čornaha — kala 700. Heta adnosna nievialikija adlehłaści ŭ našu epochu. Tamu Biełaruś nielha ličyć bieznadziejna kantynientalnaj dziaržavaj.
Ale, kab palepšyć situacyju, Biełarusi žyćciova nieabchodna brać udzieł u infrastrukturnych prajektach, jakija b zrabili transpartavańnie biełaruskich tavaraŭ da bałtyjskich i čarnamorskich partoŭ tannym, chutkim i prostym. Budaŭnictva chutkasnaj čyhunki, aŭtadaroh, łahistyčnych centraŭ i inšaj infrastruktury musić być supolnaj spravaj dla Biełarusi, krain Bałtyi i Ukrainy. Ale biez stvareńnia supolnaj mytnaj prastory, ekanamičnaj ci navat palityčnaj intehracyi hetyja prajekty ciažka budzie realizavać. Tut nielha nie ŭzhadać kancepcyju «Bałtyjska-Čarnamorskaj sadružnaści».
Jašče adnym z varyjantaŭ moh by być pieranos vytvorčaści ekspartnaj pradukcyi biełaruskich pradpryjemstvaŭ u prymorskija rehijony susiednich krain.
U budučyni całkam vierahodna, što navukoŭcy stvorać novy vid transpartu, jaki budzie kaštavać tańniej, čym marski. Takim čynam prymorskija terytoryi straciać svoj «pryvilejavany» status. Budzie absalutna ŭsio roŭna, u jakich miescach arhanizoŭvać vytvorčaść tavaraŭ, bo zatraty na ich suchaputnuju transparciroŭku buduć mizernymi. Mahčyma, revalucyju stvoryć prajekt Iłana Maska Hyperloop.
Ale heta nie sprava bližejšych hadoŭ. Jak minimum jašče niekalki dziesiacihodździaŭ marski transpart nie budzie mieć kankurentaŭ. Tamu žadańnie Biełarusi ŭdzielničać u intehracyjnych pracesach razam z kantynientalnymi Rasijaj, Kazachstanam, Kyrhyzstanam i Armienijaj vyhladaje nie inačaj, jak akt prymusu da zaležnaści.
